डेरावाल-दोस्रो दर्जाको नागरिक

अटाइनअटाई खाँदिएका घरगृहस्थीका सामान बोकेको एउटा मिनी ट्रक सडकमा गुडिरहेको देख्नु आफँैमा कुनै उदेकलाग्दो दृश्य त निश्चय पनि होइन । काठमाडौँ सहरका सडकहरूमा हरेक दिन भनेजस्तो हरेक बाटोमा हिँड्दा यस्तो दृश्य देखिने गर्छ । हुन पनि हो, व्यवस्िथत भएर बस्नका लागि मान्छेलाई कति धेरै सानाठूला कुराहरू चाहिन्छ । हरेक दिन कति मान्छे एक ठाउँबाट अर्को ठाउँमा चराले गुँड सारेजस्तो आफ्नो बास साररिहेका हुन्छन् ।

मान्छे आफ्नो उन्नत भविष्यको चिन्ता गर्छ, अवसरहरूको खोजी गर्छ । मान्छेलाई काठमाडौँले जति अवसरहरू यो देशको अरु सहरले निश्चय पनि दिन सक्दैन । लामो समयदेखि राजधानीकेन्दि्रत विकास योजनाहरू अनि राजनीतिज्ञ, योजनाविद्, प्रशासक र शासकहरूको राजधानीलाई मात्रै देश ठान्ने भ्रमले गर्दा पनि अवसर र पूर्वाधारहरू काठमाडौँभन्दा बाहिर फैलिन सकेनन् । काठमाडौँ छिर्नु, काठमाडौँमा बस्नु, काठमाडौँको आकाशमा सपनाको इन्द्रेणी देख्नु अनि त्यसको पछिपछि कुद्नु मान्छेहरूका लागि बाध्यता पनि हो, रहर पनि । त्यसैको परण्िातिस्वरूप अहिले थेग्नै नसक्ने जनसंख्याको चापमुनि ठस्ठस् कनिरहेको छ, काठमाडौँ ।

काठमाडौँमा डेरामा बस्नु एउटा यस्तो अनुभव हो, जसले मान्छेलाई निकै तीतामीठा अनुभवहरू सिकाइदिन्छ । डेरामा बस्नेहरूलाई त्यससँग गाँसिएका अनुभवहरूले केही वर्षमा नै बीसौँ वर्षले ल्याउन नसक्ने परपिक्वता पनि ल्याइदिन्छ । पटक्कै सजिलो छैन काठमाडौँमा डेरा गरेर बस्नु । एकातिर त महानगरपालिका भनिने काठमाडौँमा महाअसुविधाहरू छन् । धारामा पानी आउँदैन, तारमा बिजुली आउँदैन । बाटोघाटोको कुरा गर्ने हो भने अधिकांश सडकहरूको दुर्गति छ । एक-दुईवटा मूलबाटो छोडेर सबैजसो सडकहरू साँघुरा छन् । अनि, ती साँघुरा सडकहरूमा अटेसमटेस गरी मान्छे हिँड्छन्, सवारीसाधनहरू गुड्छन् । फोहोरहरू व्यवस्थापन यति असरल्ल छ, कहिलेकाहीँ त आधाभन्दा बढी बाटो गन्हाउने फोहोरका अवसादहरूले ढाकिएका हुन्छन् । धेरैजसो टोलहरूमा भवितव्य परेका बेला एम्बुलेन्स वा दमकल छिर्नेसम्म बाटो छैन । कहिलेकाहीँ अचम्म लाग्छ, करोडौँका भाऊ लगाइने घर बनाउने मान्छेहरूलाई कतै आफू वा आफ्ना परविारका कोही बिरामी पर्लान् भन्ने डर पनि लाग्दैन कि क्या हो ! यति धेरै अप्ठ्यारा र असुविधा हुँदाहुँदै पनि डेरा खोज्न जानेहरूका लागि सबैभन्दा पहिले त भाडाले अत्याउँछ । महानगरका दुई-चार आना जग्गामा कुममा कुम जोडेर बनाइएका अँध्यारा, चीसा, पानी नआउने घरहरूमा समेत घरमालिकले आफूखुसी भाउ लगाउँछ, जसमा प्रश्न उठाउने अधिकार भाडामा बस्ने मान्छेलाई हुँदैन । 

घरभाडाको कुनै निश्चित मापदण्ड तोक्नु पर्छ भन्ने कुरामा कसैलाई चासो छैन । व्यक्तिगत प्रयोजनका लागि भाडामा लगाइएका घरहरूबाट तिनका मालिकहरूले कति कमाएका छन् र राष्ट्रलाई फुटेको कौडी पनि बुझाएका छन् वा छैनन् भन्ने पनि सायद कसैलाई मतलब नभएको कुरा हो । त्यति मात्र होइन, अधिकांश घरमालिकहरूका लागि उनीहरूका घरमा बस्नेहरू दोस्रो दर्जाका नागरहिरू हुने गर्छन् । यो कुरा उनीहरूको व्यवहार, बोली, हेराइ सबै कुरामा व्यक्त हुन्छ । कौसीमा लुगा सुकाउन डेरावालले जान पाउँदैन । तलको तल्लामा आउने पानीका पाइपहरूको नियन्त्रण घरमालिकले माथिबाट गरेको थाहा हुँदाहुँदै पनि भात पकाउनका लागि पानी चाहियो भने अनुनय र विनय गर्नुपर्छ उसले । सौर्य ऊर्जाबाट प्राप्त हुने तातोपानी पनि डेरावाललाई घरमालिकले नदिन सक्छ । आफ्नो व्यक्तिगत गोपनीयता उसले राख्न पाउँदैन । आफूकहाँ आएका पाहुनापातका बारे घरमालिकले सोधेको खण्डमा इतिवृत्तान्त लगाउनुपर्छ । घरमालिकले जुनबेला, जहिले, जसरी र जति पनि भाडा बढाउन सक्छन्, त्यो उनीहरूको जन्मसिद्ध अधिकार हो । त्यसमा पनि प्रतिवाद गर्न डेरावालले पाउँदैन । गरेको अवस्थामा घरमालिकले कुनै न कुनै बहानामा डेरावाललाई घोक्रेठ्याक लगाउन सक्छ । वर्षौंवर्ष कुनै ठाउँमा बसेर लौ त भन्ने हो भने एउटा घर बनाउनै पुग्ने रकम घरमालिकको पोल्टोमा भरसिकेको भए पनि डेरावाल चुइँक्क गर्न पाउँदैन । जमिन खन्नेहरूको पनि जमिनमा हक हुन्छ, अचेल त सुकुम्बासीहरूका हकका लागि समेत आवाजहरू उठ्न थालेका छन्, काम हुन थालेका छन् तर जीवनभर एकै थलोमा बसे पनि डेरावाल सधँै सुकुम्बासी नै मात्र हुन्छ । त्यसैले डेरामा बस्नेहरूको समुदायमा एउटा उखानै प्रचलनमा छ, गतिलो घरपट्ट िभनेको भाग्यले मात्रै पाइन्छ र त्यस्ता भाग्यमानी डेरावाल भनेका विरलै हुन्छन् ।

घरमालिकले भनेका कुनै पनि कुरा चाहे ती जायज हुन् वा नाजायज, मानेन भने उसको गलामाथि झुन्डिएको त्यो तरबारको डोरी कुनै पनि बेला चुँडिन सक्छ । घरमालिकको 'इगो'मा आँच आउने कुनै पनि काम उसबाट जानीनजानी भयो भने र डेरावाल एकपटक फेर िआफ्ना सारा कामधन्दा थाँती राखेर काठमाडौँका टोलटोलमा भौँतारनि बाध्य हुन्छ । एक जना सञ्चार क्षेत्रका मित्रलाई उनका घरमालिकले बिजुलीको मिटर उल्टो घुम्ने बनाउने मिस्त्री खोजेर ल्याउन आदेश दिएका थिए । घरमालिकको भनाइमा पत्रकारजस्ता मान्छेले जो पनि चिनेको हुन्छ । तर, त्यस्तो मान्छे खोज्न आफ्नो असमर्थता व्यक्त गरेका कारण चिसिएको सम्बन्धले उनलाई अर्को डेरा खोज्न बाध्य बनायो । 

कुनै ठाउँमा बस्नु भनेको एउटा मान्छेको जीवनशैलीसँग धेरै कुरा जोडिएको हुन्छ । त्यो घरको कोठाको नापमा उसले भुइँमा कार्पेट ओच्छ्याएको हुन्छ, झ्यालका हिसाबले पर्दा काटेको हुन्छ । त्यहाँ वरपिरकिा मान्छेहरूसँग गाँसिएको हुन्छ ऊ । छेउछाउका पसलहरूमा उसको नियमितताले गर्दा सजिलो भइसकेको हुन्छ उसलाई । गाह्रो-साँघुरो पर्दा, तलब समयमा नआउँदा उधारो चल्ने पनि भएको हुन्छ उसको । ग्यास, चिनी, मट्टीतेल कालोबजारीहरूले लुकाएका बेला पनि उसले खुसुक्क पाउने सम्बन्ध वरपिरकिा पसलेहरूसँग बनेको हुन्छ । छिमेकीमा चिया-खाना खाँदै गफ गर्ने, बिहानबिहान हिँड्न जाँदा सँगै जाने साथीहरू बनाएको हुन्छ उसले । वरपिरकिा केटाकेटीहरूसँग उसका छोराछोरीहरूको मित्रता भइसकेको हुन्छ । त्यो घरभित्र लोडसेडिङ्को अँध्यारोमा पनि कतै घुँडा नठोकिने गरी हिँड्न अभ्यस्त भइसकेको हुन्छ ऊ र उसको परविार । उसको र उसको परविारको जीवनको एउटा पाटो हुन्छ उसको डेरा । तर पनि घरमालिकले आफ्नो सनकको भरमा दिएको आदेशमा ती सबैकुरा चटक्कै छाडेर एकपटक फेर िअर्को नयाँ ठाउँमा शून्यबाट सुरु गर्नका लागि भौँतारनिुपर्छ डेरावाल । 

अचेल समाजका सबै तप्का र वर्गका मानिसहरूका हक र हितका लागि आवाज उठिरहेका छन्, संगठनहरू बनिरहेका छन् । तर, महानगरपालिकामा डेरामा बस्ने दोस्रो दर्जाका नागरकिहरू न संगठित छन्, न त उनीहरूको कुनै हक र अधिकार नै छ । 

Read More

हुटेलका कलिला ग्राहकहरू

केही दिनअघिको कुरा हो । दिउँसोको करबि २ बजेको समय थियो । यो दृश्य कोटेश्वरको भित्री भागमा रहेको एउटा चिया-खाजा पसलको हो, जसलाई चलनचल्तीको भाषामा हुटेल भनिन्छ । एक कबलको सटर भएको त्यो हुटेलको सटर उठाइएको थियो । हरयिो पर्दा झुन्ड्याइएको त्यस हुटेलभित्र चार-पाँचवटा टेबल थिए, तीमध्ये दुईवटा भने बार लगाएर छेकिएका थिए । सिमेन्ट ब्लकका भित्ताहरूमा रंग थिएनन्, पत्रिकाका मध्यपृष्ठहरूमा छापिएका अर्धनग्न युवतीका 'ब्लोअप' बेथितिसँग टाँसिएका थिए । एउटा कुनामा त्यस हुटेलका साहू सुत्ने गुन्टा बेरेर खाटमा राखिएको थियो भने अर्को कुनामा काउन्टरको काम लिने गरी जालीका खापाहरू भएको र्‍याक र त्यसको माथि ग्यासको चुलो, केही पकाउने भाँडाहरू थिए । तेल, मसला र बाफले लतपतिएको अनि धूवाँले कालो भएको भित्ता । काठमाडौँका गल्लीहरूमा बग्रेल्ती भेटिने अक्सर सबैजसो हुटेलहरूमा साधारणतया देखिने वातावरणभन्दा खासै फरक थिएन, त्यो हुटेल पनि । 

तर, यस स्तम्भकारको ध्यान आकर्षण गर्ने फरक कुरा केही थियो भने ओठ निचोरे दूध आउलाजस्ता चार-पाँच जना कलिला केटाहरू थिए त्यहाँ । धेरैजसोले आफ्नो कपाललाई चार भाग लगाएर चारतिर फर्काएका थिए । अगाडिको भागलाई चिल्लो हुने गरी सायद जेल लगाएर चुच्चोचुच्चो र ठाडो बनाएका थिए । पछाडिको भाग तालुमा चपक्कै टाँसिएको थियो भने दायाँ र बायाँ कन्चटमाथिको कपाल एकनास नमिल्ने गरेर काटिएको हुनाले भुत्ल्याएको जस्तो देखिन्थ्यो । अचेलका युवा पुस्तालाई खूब मन पर्ने कोरयिन चलचित्रहरूमा देखिने पात्रहरूका जस्तो कपालको शैली थियो उनीहरूको । दुई जनाले आँखामा गाजल लगाएका थिए, एकएक कानमा टप पनि थियो । नौ वर्षदेखि १२ भन्दा माथिको उमेर कसैको पनि थिएन । वरपिरकिा कसैको उपस्िथतिको उनीहरूलाई आभास पनि थिएन । न त तिनका लागि अरू कसैको अस्ितत्वको नै कुनै अर्थ थियो । आफ्ना कुरा अरू कसैले सुनिरहेका होलान् भन्ने किञ्चित पनि मतलब थिएन उनीहरूलाई । त्यसैले आवश्यकताभन्दा ठूलो स्वरमा उनीहरू ग्ाफ गररिहेका थिए । उनीहरूको भाषा नेपाली नै थियो तर प्रयोग गररिहेका कतिपय शब्दहरू सायद शब्दकोशमा भेटिँदैन होला । त्यसबाहेक पनि हरेक शब्दपिच्छे नै एउटा अपशब्द छिराएर बोल्दा पनि उनीहरूलाई कुनै असहजता भएजस्तो लाग्दैनथ्यो । यस्तो भान हुन्थ्यो, मानौँ कसले सबैभन्दा बढी अपशब्द घुसाएर बोल्न सक्छ भन्ने कुनै प्रतियोगिता हुँदैथ्यो उनीहरूका माझ । 

सबैभन्दा बढी बिथोल्ने कुरा त के भने उनीहरूमध्ये तीन जनाको हातमा चुरोट थियो, जुन पालैपालो एकआपसमा बाँडेर बुंगबुंग धूवाँ उडाउँदै थिए । सबैको सामु गिलास थियो र त्यसमा थियो छ्याङ । उनीहरूको कुरा गराइबाट त्यो पहिलो थिएन भनेर लख काट्न सकिन्थ्यो । ती फुच्चेहरूको लवाइखवाइ हेर्दा कुनै मध्यमवर्गीय परविारका हुन् भन्ने लाग्थ्यो । हेर्दाहेर्दै तिनीहरूले आफ्ना सामु भएको गिलास खाली गरे, फेर िभर्न लगाए । अनि, यसपटकको चाहिँ सबैले एकै घुट्कामा सकाउने सहमति गरेर एउटाले गन्न थाल्यो, 'एक, दुई, तीन' । अनि, नभन्दै गिलास सिनित्त पारेर उठे, हल्लाखल्ला गर्दै बाहिर निस्के । हुटेलवालाले लामो शान्तिको सास फेरेर उनीहरूलाई सराप्यो । तिनका बाबुआमालाई पनि निकै दोष लगायो । 'सन्तान जन्माएपछि राम्ररी पाल्न सक्नुपर्छ, के गर्दैछन्, कस्तो संगतमा हिँड्दैछन् भन्ने कुराको पनि ख्याल राख्न नसक्नु बाबुआमाको गल्ती हो' भनेर उसले लामै प्रवचन दियो । तिनले किताब किन्न भनेर ल्याएको पैसा पनि बेलाबेला त्यहीँ ल्याएर छ्याङ र तोङ्बा खाएर सकाउने गरेको कुरा पनि उसैले सुनायो । 

हुन पनि हो, कति गाह्रो छ बाबुआमा हुन । सन्तानलाई सही मार्गदर्शन गर्न र उसलाई एउटा असल मान्छे बनाउन । तर, बेलाबेला मानिसहरूले यो जिम्मेवारीको गहनतालाई बिर्सिरहेका हुन्छन् । जानाजानी वा अन्जानमा पनि उनीहरू आफ्ना सन्तानको उचित मार्गदर्शन गर्नबाट चुकिरहेका हुन्छन् । व्यस्तता र प्रतिस्पर्धाको अन्धो दौडमा भाग लिनु मानिसको आजको बाध्यता पनि हो । तर, हुर्किरहेका केटाकेटीहरूले गर्ने संगत, हेर्ने सिनेमा, पढ्ने किताब, सुन्ने संगीत र लगाउने लुगाहरूका कुरामा ध्यान दिनु सबैभन्दा महत्त्वपूर्ण कुरा हो ।

ती कलिला ग्राहकहरूका सन्दर्भमा तिनका ब्ााबुआमाको दायित्व र जिम्मेवारीका बारेमा हुटेलवालाका कुराहरूसँग सहमत हुँदाहुँदै पनि उसको आफ्नो जिम्मेवारी र नैतिकताका बारेमा उसलाई प्रश्न गर्न मन थियो, के ती नाबालकलाई छ्याङ र तोङ्बा उपलब्ध गराउनु उसको चाहिँ अपराध थिएन ? यस्ता गतिविधि नियन्त्रण गर्ने दायित्व कसको त ? सडकमा बस्ने केटाकेटीहरूले प्लास्िटकमा लागूपदार्थ सुँघेर हिँडेका दृश्यहरू पनि सम्झना आए । नाबालकलाई चुरोट बेच्न पनि पाइँदैन तर त्यसको अनुगमन कसले गर्छ ? स्िथति कस्तो छ भने हामीलाई नियम कानुनले बाँधेर, कडीकडाउ नगर्ने हो, जरविानाको डर नहुने हो भने हामी केही पनि नियम मान्दैनौँ । अरूका लागि सहज हुने कुरा त परै छाडौँ, आफँैलाई हानि गर्ने कुरामा पनि प्रहरी-प्रश्ाासनको डर र कर नभई हामीलाई हुँदैन । गाडीको सिट बेल्ट र मोटरसाइकलमा पछाडि बस्दा लगाउने हेलमेट यसका उदाहरणहरू हुन् । कडीकडाउ हुन छोड्नासाथ ती नियमहरू सबैले पोलेर खाए । केहीअघि जुन पायो, त्यही पसलमा मदिरा र चुरोट बेच्न नपाइने नियम बनेपछि ती वस्तु बिक्री गर्न भिन्दै पसलहरू खुलेका थिए । तर, हरेक सरकार फेरनिे क्रमसँगै पछिल्लो सरकारका राम्रै कुराहरू पनि परविर्तन हुन्छन्, ओझेलमा पारन्िछन् । दाउपेच र शक्तिका लागि चौबीसै घन्टा कसरत गर्नेबाहेक कसैलाई अरू कुराको हेक्का नहुनु यो समयको ठूलो दुभ्र्ााग्य हो ।

बालबालिकाहरूलाई हामी भोलिका कर्णधार भन्छौँ तर तिनका लागि हामीले के दिइरहेका छौँ ? एकपटक सबैले छातीमा हात राखेर सोच्नैपर्ने भएको छ । 

Read More

जिजिविषा

आइमाई मान्छेहरूले उमेर घटाउँछन् रे भन्ने सानैदेखि सुनेको हो । त्यसैले होला, कुनै पनि स्वास्नीमान्छेलाई उसको उमेर नसोध्नू भन्ने विश्वव्यापी मान्यता छ । हुन पनि एक-दुई अपवादलाई छोड्ने हो भने उनीहरू सकेसम्म आफ्नो वास्तविक उमेर बताउन चाहँदैनन् । उनीहरूलाई सबैभन्दा गाह्रो नै कुनै सरकारी कामकाजका बेलामा नागरकिता वा राहदानी देखाउनुपरेका बेला हुन्छ । डाक्टरको क्लिनिकमा नाम लेखाउँदा पनि उमेर भन्ने बेला चारैतिर पल्याकपुलुक हेरेर सक्नेजति सानो स्वरमा जवाफ दिन्छन् उनीहरू । एकअर्कासँग कुरा गर्दा आफूलाई कम उमेरको देखाउन प्रत्यक्ष र अप्रत्यक्ष सबै तरकिाहरू अपनाइरहेका हुन्छन् । यी त भए सर्वमान्य केही तथ्यहरू । तर, उमेर घटाउने कुरामा स्वास्नीमान्छेहरूको काँधमा राखेर बन्दुक चलाउने मात्र हो, लोग्नेमान्छेहरू पनि आफूलाई तरुनो र तन्नेरी देखाउने मामिलामा कम  हुँदैनन् ।

एक जना चिरपरििचत अभिनेता छन्, जसले आफूलाई कहिल्यै पनि ४० वर्ष काट्न दिएका छैनन् । अर्की एक अभिनेत्रीका बारेमा त भनिन्छ, २८ पछि हरेक वर्ष उनको उमेरले ढिकिच्याउँ खेल्छ रे ! अर्थात्, २८ पछि अर्को वर्ष त उनी २७ हुन्छिन् रे, त्यसको अर्को वर्ष फेर ि२८ अनि अर्को वर्ष पुनः २७ । १७ वर्षमुनिका खेलाडीहरूको प्रतियोगितामा भाग लिनेहरूको उमेर परीक्षा गर्दा थुप्रै जना त्यसभन्दा माथिका पाइए र कारबाहीमा परेको घटना केही समयअघि सार्वजनिक पनि भएको थियो । छिटो अवकाश पाइएला र खोजेको तहसम्म पुग्न नपाइएला भनेर पनि जागिरेहरूले उमेर कम गर्छन् । त्यस्ता महत्त्वाकांक्षी जागिरे, खेलाडी, अभिनेता र चमकदमकको पेसामा लागेकाहरूका लागि त लौ यो मानसिकता भयो रे ! तर, त्यस्ता कुनै बाध्यता नभएका मान्छेहरू पनि यस कुरामा कोहीभन्दा कम हुँदैनन् । मानिसहरूले नागरकिता नै पनि दुईथरी बनाउन भ्याएका हुन्छन् । एक जना परििचतका उनीभन्दा पाँच वर्ष जेठा दाइले दुई वर्ष कान्छो जन्ममिति राखेर दोस्रो नागरकिता बनाएको घटना यहाँनिर स्मरणयोग्य छ । उमेर घटाउने, तन्नेरी हुने र आफूभन्दा अरूलाई पाको बनाउने रहर अक्सर सबै मानिसमा हुने गर्छ । यस्ता मान्छेहरू, जोसुकैलाई पनि 'दाइ' अथवा 'अंकल' भनेर सम्बोधन गर्छन् । तर, उमेर बढ्नु भनेको त्यससँगै अनुभव बढ्नु हो, पाको हुनु हो, ज्ञान बढ्नु हो भन्ने कुरालाई मनन गर्न सक्ने हो भने मान्छेलाई उमेर घटाउने होइन, सायद बढाउने आवश्यकताको अनुभूति हुन्छ होला ।  

सायद मान्छेको जीजिविषा नै यस किसिमका मानसिकताका पछाडिको कारक हुनुपर्छ । यो सृष्टिको हरेक वस्तुजस्तै मान्छेको पनि उमेर, विकासक्रम र अन्त्य अवश्यम्भावी कुरो हो भन्ने बुझ्दाबुझ्दै पनि हरेक मान्छे भ्रममा बाँच्न रुचाउँछ । आफूलाई राम्रो हुन्जेल मान्छेले अरूलाई परेको दुःख वा अरूको अभावबाट सिक्दैन । कुनै आफन्त वा मित्रको अप्रत्यासित निधन भएका बेला मलामी गएर र्फकंदा अक्सर सबै मानिस सोच्न बाध्य हुन्छ । हामी सबै पनि कुनै दिन यसैगरी यही बाटो लाग्ने हो भन्ने अनुभूतिले हामीलाई बिथोल्छ । त्यस्तो बेला हामी स्वीकार्छौं, यो तेरो-मेरो भन्ने प्रतिस्पर्धा, यो उपलब्धिको होडबाजी सबै बेकारको कुरा हो । रसिराग र वैमनष्यताका लागि जिन्दगी निकै छोटो छ । मुस्िकलले दुई दिन यो सोच हामीमा रहन्छ । तेस्रो दिनदेखि जिन्दगीको भागदौडमा हामी फेर िमिसिन्छौँ ।  

मान्छे आफूलाई अजम्मरी हुँ भन्ने सोच्न चाहन्छ, संसारको सबैभन्दा ठूलो र एउटै मात्र सत्यका बारेमा सोच्न चाहँदैन । त्यसैकारण ऊ आफ्ना सबै कुरालाई दिगो ठान्छ । यही मानसिकताका कारण शारीरकि होस् वा मानसिक, बौद्धिक, राजनीतिक वा आर्थिक कुनै पनि शक्तिको उन्माद मानिसमा चढ्छ । यी सबै उपलब्धिको पनि एउटा निश्चित उमेर हुन्छ भन्ने कुरा मान्छे बिर्सन्छ । सम्झना रहे पनि त्यसलाई स्वीकार्ने होइन, टार्ने प्रयासमा ऊ लागिपर्छ । कृष्णको हातबाट आफ्नो मृत्यु हुन्छ भन्ने थाहा भएपछि देवकीका हरेक सन्तानको घाँटी निमोठ्ने कंश बनेर मानिस आफ्ना सम्भावित विरोधीहरू, आफ्नो असम्भव स्थायित्वमा तगारा बन्न सक्ने कारकहरूलाई पन्छाउन खोज्छ । त्यस कारण नै मान्छेले अरूलाई दुःखी बनाउँछ । श्ाासक, तानाशाहहरू आफूविरुद्ध उठ्ने आवाजहरूलाई दबाउन खोज्दाखोज्दै अन्ततः आफैँ नाश भएका घटनाहरूको इतिहास साक्षी छ । तर पनि शक्तिको स्वाद चाखेको मानिसमा त्यसको लत लाग्छ । यो लत रक्तबीज भन्ने राक्षसजस्तै हुन्छ । त्यसैले, बेलाबेला एउटा तानाशाहको अन्त्यसँगसँगै अरू तानाशाहहरू जन्मने पनि गर्छन् । यिनीहरूमा लागेको त्यो लत कुनै पनि लागूपदार्थको भन्दा कडा हुन्छ । घरका सामान बेच्नेदेखि लुटपाटसम्म गर्न प्रेरति गर्ने त्यस्ता लत लागेजस्तै यी राजनीतिक दुव्र्यसनीहरू पनि आफूलाई टिकाउनका लागि नैतिकता र स्वाभिमान बेच्न पनि पछि पर्दैनन्, नरसंहार मच्चाउन पनि पछि पर्दैनन् ।

तर, उनीहरूले पनि बुझ्नुपर्छ, कुनै पनि कुरा चिरस्थायी छैन । यो विशाल सृष्टिको युगौँदेखि चलिआएको अनन्त प्रक्रियाको हामी सबै एउटा क्षीणभन्दा पनि क्षीण भाग मात्र हौँ । हामी र हाम्रा कुनै पनि कुराहरू अजर छैनन् । दिगो, चिरस्थायी र अमर रहन केही सक्छन् भने ती हाम्रा विचार र कर्म मात्र हुन्, भौतिक होइन । सुविचार र सत्कर्म गरेकाहरूलाई पुस्तौँपुस्ताले सम्झेर श्रद्धा गर्छ, कुविचार र दुष्कर्म गर्नेहरूलाई सराप्छ । समयले अरू हरेक चीजलाई भुलाउँछ तर आफ्ना लागि मात्र नभएर अरूका लागि बाँचेकाहरू भने सम्झना र इतिहासमा अमर हुन्छन् । त्यसैले अमर र अजर हुन चाहनेहरूले सोच्नुपर्ने कुरा यति मात्र हो, भोलिको समयले हामीलाई कसरी सम्झोस्, श्रद्धाले वा श्रापले ।

Read More