मानवता र विकास

मान्छेको विशेषता भनेको नै विकासको महत्व बुझ्नु र आफूलाई समयानुकुल रुपमा विकसित गर्दै लैजानु हो । यो प्रकृया असाध्यै सुस्त गतिमा शुरु भएको थियो र यसले बिस्तारै गति लिएको हो । हामी जति विकसित हुँदै गयौं, त्यति नै विकासको गतिलाई तीब्र बनाउन पनि सिक्दै गयौं । त्यसैले हरेक युग र हरेक पुस्ताले अघिल्लो युग र पुस्तालाई यो गतिमा पछि पार्दै गएको हुनुपर्छ । मानव जीवनसंग सम्बन्धित हरेक कुरामा हामीले खोजीनीति र प्रयोगहरु गर्दै गयौं । त्यसको फस्वरुप नयाँनयाँ कुराहरु पत्ता लगाउँदै गयौं । हाम्रो जीवन अझ बढी सहज हुन थाल्यो, सरल हुन थाल्यो । विचार, मानसिकता, प्रविधि, औषधि, निर्माण, ज्ञान र विज्ञानको कुरामा पनि हामी परिस्कृत हुँदै गयौं । तर बेलाबेलामा हामी उपलव्धिको दम्भमा रमाएर विकासको नकारात्मक पक्षहरुलाई पनि अंगीकार गर्ने गर्छौं ।

Read More

भकुण्डो र भावना

नेपाल साप्ताहिकको मेरो स्तम्भ 'बायाँ फन्को' मा प्रकाशित

चार वर्षमा एक पटक हुने भकुण्डोको यो प्रचिस्पर्धाको आफ्नै रमाइलो हुने गर्छ । अरु बेला भकुण्डाका क्लबका खेलहरुमा खासै रुचि नहुनेहरु पनि यो बेला समय कुसमय निन्द्रा मारेरै भए पनि खेलाहरु छुटाउँदैनन् । 

यतिखेर यो बायाँ फन्को पाठकहरुले पढिरहनुभएको बेला विश्व कप भकुण्डोको प्रतिस्पर्धा झण्डैझण्डै समाप्त हुने बेला भइरहेको हुनेछ । तेश्रो स्थानका लागि भएको खेलमा आयोजक ब्राजिललाई नेदरल्याण्ड्सले पाखा लगाइसकेको छ भने अर्जेण्टिना र जर्मनी बीच उपाधिको लागि भरे ज्यूज्यानको बाजी लाग्दैछ । 

सबैभन्दा रमाइलो कुरा के भने यतिबेला चारवर्षको एकपटक टोलबजार,कार्यालय वा जहाकहीं पनि भकुण्डाका विज्ञहरु च्याउ उम्रे सरह उम्रिन्छन् । उनीहरु कुन खेलाडीले कसरी खेल्यो अथवा खेल्नुपथ्र्यो, कुन टीमको कस्तो रणनीति हुनुपथ्र्यो भन्ने कुराहरु ठोकुवा गरेर भनिदिन्छन् । हारका कारणहरु के के थिए भन्ने बारेमा त्यस्ता मानिसहरु बोलिरहेका हुन्छन् जसलाई अफ साइड कसरी हुन्छ भन्ने कुराको पनि खासै ज्ञान नहुन सक्छ । भकुण्डोको यो नै एउटा यस्तो सुन्दर पक्ष हो जसले यो खेललाई विश्वकै सबैभन्दा लोकप्रिय खेल बनाइदिन्छ । हामीलाई यो चारवर्षे मेलाले आफ्नो बाल्यकालमा पनि फर्काइदिन्छ जहाँ हामीले भकुण्डो नपाए पनि मोजाका गुजुल्टाहरुलाई मच्चीमच्ची गुडाएका हुन्छौं, उडाएका हुन्छौं ।

Read More

जंगलको राजा को?

ब्राजिलमा जारी विश्व कप भकुण्डो खेलाको फाइनल जर्मनी र अर्जेण्टिनाको बीच हुने भएको छ । यस सन्दर्भमा एउटा पुरानो चुट्किला सुनाउन मन लागेकोले यहाँ लेख्दैछु ।

एकपटक जंगलमा एउटा सिंह हिंडिरहेको थियो । उसले एउटा लोखर्केलाई भेटेछ, अनि ठूलो स्वरमा हकार्दै सोधेछ,
"लोखर्के, भन् जंगलको राजा को हो?"
लोखर्केले हात जोडेर भनेछ,
"सिंह हजुर, तपाईँ नै हो अरू को हुन सक्छ र?"
"स्याब्बास् ।"

सिंह दंग परेर अघि बढेछ । केही पर उसले एउटा बाँदर भेटेछ, त्यसै गरी ठूलो स्वरमा हकार्दै सोधेछ,
"ए बाँदर, ल भन् त जंगलको राजा को हो?"
बाँदरले पनि डराएर भनेछ,
"सिंह सर, तपाईँ बाहेक अरू को हुन सक्छ र ?"

यसै क्रममा सिंहले खरायो, स्याल, जरायो, मुसा जस्ता जनावरहरूलाई भेट्दै त्यही प्रश्न सोद्धै गएछ । सबको उत्तर त्यही हुन्थ्यो,
"हजुर बाहेक अरू को र?"

अन्त्यमा सिंहले एउटा विशाल र मत्त जंगली हात्ती भेटेछ र कुर्लिएछ,
"ए साले हात्ती, ल भन् त जंगलको राजा को हो ?"

हात्तीले केही नबोली सिंहलाई  सूँडले बेरेर हावामा फन्फनी घुमाएर फ्यालिदिएछ । भुइँमा पछारिएको सिंह सकीनसकी उठेछ, अनि ङिच्च हाँसेर भनेछ,
"एउटा सानो जनरल नलेजको प्रशन त सोध्या थिएँ नि, थाहा छैन भने छैन भने भै हाल्थ्यो नि । त्यस्सै कुटिहाल्नुपर्छ आर्कालाई?"

Read More

हाम्रो समाज

बायाँ फन्को १३५

मानिसले विकासको क्रममा घर बनाउन सिक्यो । घर बनाउन सिकेपछि उसले परिवार बनाउन सिक्यो । त्यसपछि मानिसले बिस्तारैबिस्तारै टोल, छिमेक, समाज, सहर हुँदै देश बनाउन सिक्यो । विकासको क्रममा धेरै नयाँ कुराहरु पत्ता लगाउँदै गयो मानिसले । ऊ विकसित हुुनुको साथसाथै परिमार्जित पनि हुँदै गयो । मौसम, भूगोल र अन्य थुपै्र कुराका परिवर्तनहरुसंग आफूलाई आत्माित गर्दै मानिस अहिलेको अवस्थामा आइपुगेको हो । मानव विकासका बारे थरिथरि मान्यताहरु पाइए पनि चुरो कुरो भनेका चाहिँ यही हो र कुनै पनि सिद्धान्तका पक्षपातीहरुको यसमा चाहिँ विवाद छैन भने हुन्छ ।  

हाम्रा पूर्वजहरुभन्दा हामी बढी र हामीभन्दा हाम्रा सन्ततिहरु बढी विवेकी हुनुपर्ने विकासको क्रमको नियम हो । भौतिक उपलव्धिका हिसाबले हेर्दा, भौतिक विकासको आँखाले हेर्दा यो कुरा साँचो पनि भएको छ । अरु विकाससंगै संयम, आत्म अनुशासन र मानसिक परिपक्वता जस्ता कुराहरु पनि संगसंगै अघि बढ्नु कुनै पनि समाज, सहर वा राष्ट्रका लागि अत्यन्त आवश्यक हुन्छ । तर, अहिलेको अवस्थामा हामीले ध्यान दिएर आफ्नो वरिपरि हेर्ने हो भने यो कुरामा हामी अधोगति तिर गइरहेका छौं । नैतिक मूल्य भन्ने कुरा हामीले बिस्तारै गुमाउँदै गइरहेका छौं । हामी आफ्नो क्षणिक सुविधा र फाइदाका लागि समग्रमा बहुसंख्यक मानिसहरुलाई अप्ठ्यारो पार्न पछि नपर्ने हुँदै गइरहेका छौं । सानासाना देखि लिएर ठूलाठूला कुराहरुमा यसको लक्षण देखिएको छ । तर पनि हामी त्यसलाई या त देखिरहेका छैनौं, हेनै चाहिरहेका छैनौं अथवा हुन सक्छ, वास्ता गरिरहेका छैनौं ।

ठूला कुराहरु नगरी सानातिना उदाहरणहरु नै हेरौं न । एउटा छिमेकी बिहानबिहान आफ्नो घर अघिको सडक समेत बढार्छ, तर अर्को कोही मान्छेले त्यही सडकमा फ्यात्त ल्याएर फोहोर फालिदिन्छ । केही दिन अघि पुल्चोकको एउटा डिपार्टमेण्टल स्टोर अघि पन्ध्र मिनेट बिताउँदा यस स्तम्भकारले बडो उदेक लाग्दो कुराहरु अवलोकन गर्न पाएको थियो । बाहिर ठेलाजन्य खानेकुराहरु बेच्ने ठाउँबाट ‘फास्ट फुड’ किनेर खानेहरुमा केही यस्ता थिए, जो खाइसकेपछि बोहोता र टपरी फोहोर फ्याल्ने ठाउँमा लगेर मिल्काउँथे भने कोही चारै तिर पल्याकपुलुक हेरेर खाएकै ठाउँमा छोडेर हिंड्थे । दुइ पाइला पर गएर त्यसलाई व्यवस्थित स्थानमा फ्याल्न ती मानिसहरुलाई किन त्यति गाह्रो लाग्ने हो भन्ने कुरा बुझिनसक्नुको छ । 

हामीलाई अनुशासन पालना गर्नु भनेको आफू सानो हुनु हो र नियम मिच्नु भनेको ठूलो मान्छे हुनु हो भन्ने किन लाग्न थालेको होला भन्ने कुरा उदेक लाग्दो छ । एक दिन भरी मात्र ध्यान दिएर हेर्ने हो भने अनुशासनहीनताका कति धेरै उदाहरणहरु देख्न पाइन्छ भन्ने कुरा कहिले हेक्का गर्नुभएको छ ? सडकको छेउमा पेटी हुँदाहुँदै पनि तेर्सो परेर हात समातेर आधा बाटो ढाकेर हिंड्ने वटुवाहरुले आफूलाई अलिकति पनि अनुशासति बनाउने हो भने कति समस्या टर्छ होला । त्यसै गरी ‘जेब्राक्रस’मा बाटो काट्न लागेकोलाई हुत्तिंदै आएर पेल्ने सवारी चालकहरुलाई त्यसले कस्तो आत्मसन्तुष्टि प्रदान गर्छ होला ? अनि चार पाइला पर भएको आकाशे पुल वा बाटो काट्ने ठाउँसम्म जान अल्छी मानेर बीचबाटै बाटो काट्ने बटुवाहरुले बचाएको त्यो समयबाट उनीहरुलाई कति र के उपलव्धि हुन्छ होला ?  हरियोबाट रातो भएको बत्तीलाई केही छिन त मिच्न हुन्छ भन्ने विश्वास भएका सवारी चालकहरु मुश्कीलले आधा मिनेट छिटो कतै पुगेर के पाउँछन् होला ? आफ्नो अघि एकैछिन अरु सवारी रोकिएको देख्न नसकेर गलत साइडबाट वा पेटीबाट भटभटे हुइँकाउने दक्ष व्यक्तिहरुका कारण ट्राफिक कति अस्तव्यस्त हुन्छ भन्ने कसैलाई किन मतलब नभएको होला ? यात्रु देख्नासाथ ठाम्को ठामै घ्याच्चै रोकिने बस, टेम्पो र माइक्रोहरुलाई आफ्नो पछिल्तिर आएर कोही जोतिएला भन्ने अलिकति पनि डर किन नलाग्ने होला ? आफूलाई ओर्लनु पर्ने ठाउँभन्दा एक इन्च पनि पर लग्यो भने मुड्कीले छानो र भित्तामा बजारेर चालकलाई आमाचकारी गाली गर्नेहरुले आफूलाई कति पराक्रमी ठान्छन् होला ? 

नियम कानून भनेको करबलले मात्र पालना गर्नुपर्छ, सकेसम्म छल्नुपर्छ भन्ने मान्यता हामीमा किन छ ? बाध्यताले पालना गर्दा पनि हामी त्यो अरुका लागि कृपा गरेको भन्ने सोच्छौं । हेलमेट हामीले ट्राफिक प्रहरीका लागि लगाउने हो । हामीले सिट बेल्ट बाँधेर सवारी चलाउँदा अरुहरुको परिवारले पुण्य कमाउने र तिनलाई बैतरिणी नदी तर्न सजिलो हुने हो भन्ने किन लाग्छ हामीलाई ? टेम्पो वा बसको ढोकामा तुर्लुङ्ग झुण्डिएर यात्रा गर्नू भनेको पौरखको परिचायक हो भन्ने सोच्छौं हामी । दुर्घटना भनेको सनयमित कुरा हैन, एकैै क्षणको लापरवाहीले आफ्नै खती हुनसक्छ भन्ने कुरा नपरुनजेल किन चेत्दैनौं हामी ? हामीलाई कनि यति धेरै थुक आउँछ ? हर्नका चर्का आवाजहरु किन हाम्रा लागि मधुरो सङ्गीत जस्तो कर्णप्रिय छ ? त्यसैले अगाडि ठाउँ नभए पनि हामी प्वाँकप्वाँक पारिरहन्छौं । एउटाको लयमा अर्कोले लय मिलाएर हर्नको अर्केष्ट्रा र सिम्फोनी बनाउँछौं हामी । जुन बाटोमा एकैछिन अड्कँदा हाम्रा कन्सिरीका रौंहरु ठाडा हुन्छन्, त्यही बाटोमा दिनको १४ देखि १६ घण्टा घामपानी नभनी खट्ने बिचरा प्रहरीले एकैछिन आफ्नो साइडकोलाई जान दिएन भने त झन् उसको कानको जाली फुटाउँला जसरी हर्न बजाउने हाम्रो बानी भैसकेको छ । 

ठूला सुधारहरु सानासाना कुराहरुको समष्टिगत प्रयासका प्रतिफलहरु हुन् । हामीले आफू एक जनाबाट मात्र सुधारहरु गरेर हेरौं न, आफूलाई मात्र अनुशासनमा राख्न थालौं न । सुधारहरु कसरी देखिन थाल्छन्, हामीलाई नै अचम्म लाग्नेछ ।

Read More