Translate

Sunday, September 25, 2011

अन्न, अन्ना र अनशन

बायाँ फन्को ६८

बहुसंख्यक मानिसहरुका हक र हितका राजनैतिक वा सामाजिक कुराहरुमा राज्य प्रशासनलाई अरु कुनै पनि प्रकारका तरिकाले सहमत गराउन नसकिएपछि एक वा एक भन्दा बढी मानिसहरुले केही नखाई शान्तिपूर्ण तरिकाले गरिने विरोध र दिइने दवाव आमरण अनशन हो । साधारणतया अनशनकारीहरु पानी मात्र पिएर माग पूरा नहुन्जेल भोकै बस्छन् । अनशनको ईतिहास हेर्ने हो भने रामायणमा पनि त्यसको उल्लेख पाइन्छ । दशरथले रामलाई १४ वर्ष वनवास पठाउने आफ्नो कुरा नमाने पछि कोपगृहमा गएर कैकेयीले पनि अनशन नै त गरेकी थिइन् ।  राज्य त्याग गरेर वनवास गएका दाजु रामलाई फर्काउनका लागि भरतले जंगलमा उनका सामु आफूलाई पसारो पारेको पनि अनशनको पौराणिक उदाहरण हो । आधुनिक विश्वमा भने अनशनको प्रादुर्भाव क्रिस्चियन युगभन्दा अघि आयरल्याण्डबाट भएको इतिहासले बताउँछ । आमरण अनशन भन्नाले चाहिँ कि ज्यान जान्छ कि माग पूरा हुन्छ भन्ने आर कि पारको लडाईं हो । साधारणतया अधिकांश अनशनकारीहरुका माग पूरा भएको, राजीखुसी वा बलजफ्ती अनशन फिर्ता लिन लगाइएको नै पाइन्छ । तर अनशन कै कारण ज्यानै गएका केही उदाहरणहरु पनि अनशनको इतिहासमा नपाइने होइन । अलि नजीकैको उदाहरण हेर्दा आयरल्याण्डमा नै सन् १९८१ मा कैदीहरुले गरेको आमरण अनशनका क्रममा दश जनाले आफ्नो देह त्याग गरेका थिए । मान्छे केही नखाइ कति दिनसम्म बाँच्न सक्छ भन्ने कुरा निश्चित रुपमा भन्न सकिंदैन । तर, साधारणतया मानिसको शरीरिक अवस्था हेरेर ५२ देखि ७४ दिनसम्म टिकेर अनशनकारीहरुको निधन भएको पाइन्छ ।

हाम्रै देशमा पनि आमरण अनशनहरु बेलाबेलामा भैरहेका हुन्छन् । ती मध्ये कतिपय जायज कुराका लागि भएका हुन्छन् भने कतिपय चर्चा परिचर्चाका लागि गरिने पनि नभएका होइनन् । कतिले त रिले अनशन भनेर समेत पनि गरेका छन् जहाँ दिनभर भोकै बस्नेलाई रातभर पालो दिनका लागि घरबाट टन्न गोदेर अर्को खेलाडी पलेंटी मार्न आइपुग्छ । पालो छुटेको पनि त्यसपछि सत्तरीको स्पीडमा हुइँकिएर घर जान्छ र दिनभरको भोक शान्त पार्छ । अनशनको गम्भीरता र मूल भावना नै नबुझिएका यस्ता नौटंकी पनि बेलाबेला हामीले देखेका छौं । तर अनशन भनेको साङ्ला जस्तै चीरञ्जीवि भएर हाम्रो विश्वमा टिकेको कुरा हो । त्यसैले महात्मा गान्धीले अनशनलाई श्रृष्टिको पहिलो पुरुष जत्तिकै पुरातन हो भनेका थिए । 

हालसालै भारतमा भ्रष्टाचारको विरोध र त्यसलाई सम्वोधन गर्ने जनलोकपाल कानून लागू गराउनका लागि अन्ना हजारेले अनशन गरेका थिए । उनको त्यस अनशनले भारतीय राजनीतिमा ठूलै भुकम्प ल्याएको थियो । बाह्र दिनसम्म अविच्छिन्न चलेको आमरण अनशनको क्रममा हजारेसंग हजारौं मान्छेहरुले ऐक्यवद्धता जनाए । अन्ततः अन्ना हजारेको अनशन भ्रष्टाचार विरोधी कानूनमा आवश्यक सुधार गर्ने वाचावन्धन पछि समाप्त भएको थियो । प्राकृतिक, अप्राकृतिक, आपराधिक, राजनीतिक र सामाजिक रुपमा अनि कला साहित्य सिनेमा र सङ्गीत सम्ममा उता चलेको हावाले यता हाम्रा रुखहरु हल्लाउने र पातहरु उडाउने त हाम्रो गौरवशाली परम्परा नै भै हाल्यो । हजारेको सफल अनशनले त्यसको केही समय मात्र अघि “फ्लप” भएको रामदेवको अनशनलाई बिर्साइदिएको अवस्थामा हामीकहाँ पनि फेरि एकपटक अनशनको हुरी चल्नु अस्वाभाविक त पक्कै थिएन । प्रश्न यति मात्र थियो, यो सिजनमा कसले र केका लागि आमरण अनशन सुरु गर्ने हो भनेर घोत्लिरहेको बेला साहित्यकार मित्र नयनराज पाण्डेले साझा प्रकाशनसंग सम्वन्धित तीन माग राखेर अघिल्लो सोमवार देखि आमरण अनशन घोषणा गरे । उनका मागहरु पनि जायज र बहुसंख्यक साहित्य श्रष्टाहरुका लागि हितकर थिए । तसर्थ उनलाई पनि समर्थन र ऐक्यवद्धताको लर्को लागिहाल्यो । अनशन भन्ने कुरा सुन्दा एकदमै शान्त र सौम्य लाग्छ तर खै किन हो यसले शासनमा भएकाहरुलाई भूतले तर्साएको जस्तो तर्साउने गर्छ । सकेसम्म त्यसलाई भंग गर्न, नसके आश्वासन दिन र त्यतिले पनि नभए माग पूरा गर्न उनीहरु लागिहाल्छन् । रामदेवको अनशन पनि पहिलो विकल्पको उदाहरण बनेको थियो । हजारेको र पाण्डेको अनशन चाहिँ दोश्रो विकल्पमा दर्ता भएका छन् । 

यद्यपि पाण्डेको अनशनको भने पहिलो दिनमै प्रशासनले हस्तक्षेप गरेको थियो । पाण्डेले अनशन भंग गर्न नमानेपछि उनलाई च्याकुन्झ्याइँ पारेर लगेर अग्रज श्रष्टा खगेन्द्र संग्रौलाको घरमा थान्को लगाइएको थियो । तर हजारेलाई जस्तो पाण्डेलाई भने बाह्र दिन भोकभोकै सेल्टिन परेन । बुधबार यो स्तम्भ लेखिंदासम्म प्रधानमन्त्रीले गएर उनलाई जायज मागहरुमा सम्वोधन हुने आश्वासन घोलेको जूस खुवाइसकेका छन् । बिना कुनै पूर्व सूचना र वार्ताको पहल एकै चोटि आमरण अनशनमा बसेकोमा चाहिँ उनी त्यति सन्तुष्ट थिएनन् रे भन्ने कुरा अनशनलाई नजीकबाट हेरेका साझा बचाऊ आन्दोलनका संयोजक संग्रौलाले जानकारी दिएका छन् । वास्तवमै आमरण अनशन भनेको अन्तिम उपाय वा प्रयास हो भन्दा फरक पर्दैन । तर्क, वार्ता, वादविवाद र विवेक जस्ता कुराहरुले कसैलाई आश्वस्त गर्न नसकिएपछि मात्रै प्रयोग गर्नु पर्ने ब्रम्हास्त्रको रुपमा यसलाई लिइन्छ । गलती गर्नेहरुका लागि लज्जावोध हुने सबैभन्दा प्रभावकारी आन्दोलनका रुपमा आमरण अनशनलाई विश्व भरि नै स्वीकारिएको छ । यसलाई समाचार माध्यमहरुले पनि प्राथकिताका साथ प्रसार गर्ने भएको कारण आमरण अनशन भन्नासाथ राज्य प्रशासनको सातो जाने गर्छ । 

पाण्डेको अनशन अन्तिम अस्त्र थियो वा प्रारम्भिक रुपमै उनले त्यसलाई पड्काए भन्ने विवाद भन्दा महत्वपूर्ण कुरो चाहिँ के हो भने, साझालाई शिक्षा मन्त्रालय अन्तर्गत ल्याउने, महाप्रवन्धक र अध्यक्ष अलग मान्छेलाई बनाउने र महाप्रवन्धकको छनौट खुला प्रतिस्पर्धाबाट हुनु पर्ने मागहरुलाई प्रधानमन्त्रीले उचित सम्वोधन गर्ने वाचा गरेका छन् । त्यो वाचा पूरा भयो भने समग्रमा यसले लेखक साहित्यकारहरुको भलो नै गर्छ । त्यसमा दुइमत हुन चाहिँ मिल्दैन ।  

0 प्रतिक्रिया दिनुहोस्:

Post a Comment