Translate

Sunday, August 28, 2011

बिरामी देशका डाक्टरहरु

बायाँ फन्को ६६

भूल नगर्ने मान्छे मान्छे हुँदैन । अरुको त कुरै छाडौं ईश्वरले पनि (यदि छ भने) बेलाबेला भूल गर्छ । भूल गर्नु भनेको नकारात्मक कुरा हो किनभने त्यसले कसैको भलो गर्दैन । जे हुनु पर्ने हो, त्यो हुँदैन र जे नहुनु पर्ने हो, त्यो हुन्छ मान्छेले भूल गरेपछि । मूलतः दुइ प्रकारका भूलहरु हुन्छन् । एउटा, जसले आफैलाई नोक्सान गर्छ भने अर्को जसले अरु मान्छे वा मान्छेहरुलाई नोक्सान गर्छ । आफूलाई हानि गर्ने भूल गरेर मान्छे उम्कन सक्छ तर बहुसंख्यक मान्छेलाई हानि गर्नेहरु भने उत्तरदायी हुनै पर्छ । मानिसले अरुलाई दुइ नै प्रकारले हानि गर्छ । जानीजानी अथवा अज्ञानतावश । अज्ञानतावश अरुको हानि गर्नेलाई माफी दिन सकिन्छ, सुध्रिने अवसर प्रदान गर्न सकिन्छ । किनभने संसारमा कुनै पनि मान्छेले सबैलाई खुसी पार्न सक्दैन । यो असम्भव कुराको प्रयत्न मात्र पनि कसैले ग¥यो भने ऊ आफैले आफैलाई संसारको सबै भन्दा दुःखी मान्छे बनाउन पुग्छ । कसैको लागि देउतातुल्य मानिस अरु कसैको लागि दानव हुन सक्छ । तर आफ्नो स्वार्थका लागि, आफ्नो फाइदाको लागि जानीजानी अरुलाई हानि हुने काम गर्ने मानिसहरुलाई भने माफी दिन सकिंदैन । अज्ञानतावश अथवा लापरवाहीका कारण भूल गर्न नपाइने केही पेशाहरु हुन्छन् । यस्ता सम्वेदनशील पेशामा भने कुनै बहाना बनाउन पाइँदैन । हेलचक्र्याइँ गर्ने मान्छेहरुले त्यस्ता काममा हात हाल्नु नै हुँदैन ।
शिक्षण पेशामा लाग्ने मान्छेले कुनै पनि कारण विद्यार्थीहरुलाई गलत कुरा पढाउन पाइँदैन । सुरक्षा निकायमा काम गर्नेहरुले आफ्नो जिम्मेवारीबाट पन्छिन पाइँदैन । अत्यावश्यक सेवा प्रदायकहरुले सेवा बन्द गर्न वा रोक्न पाइँदैन । अनि चिकित्सा क्षेत्रमा लागेकाहरुले पनि त्यस्ता कुनै गलती गर्न पाइँदैन । किनभने यी र यस्ता क्षेत्रमा भएका लापरवाही र भूलबाट पर्ने असरहरु घातक हुने गर्छन् । तिनलाई सुधार्ने मौका पाइँदैन । जति पनि देशहरुमा मृत्यु दण्डको कानून छैन, त्यसको पछाडि मान्यता के हो भने, गलतीवश कुनै निरपराध मान्छेलाई मृत्युदण्ड दिइयो र पछि मात्र त्यो थाहा भयो भने त्यो निर्णय फर्काउन सकिए पनि मरेको मान्छेलाई फर्काउन सकिंदैन । चिकित्सा पेशामा संलग्नहरुले उपचारको क्रममा गरेका  गम्भीर त्रुटि भनेको पनि मृत्युदण्ड बराबर हुन सक्छ । तर हाम्रो देशमा ती सबै सम्वदेदनशील पेशाहरुमा बेलाबेला गम्भीर त्रुटिहरु हुने गरेका छन् । सम्वेदनशीलता र अरु प्रतिको जिम्मेवारी वोध नभएका मान्छेहरु आफ्नो मात्र फाइदा हेर्छन् । त्यसको लागि अरुले कस्तो र कति मूल्य चुकाउनु परेको हुन्छ भन्ने उनीहरुलाई मतलब पनि हुँदैन । मानिसले आफ्नो नैतिक जिम्मेवारीलाई गहनतापूर्वक नलिएका कारण त्यसो हुने गरेको हो । दुःखको कुरा त के भने यस्ता लापरवाही गर्नेहरुका लागि कुनै गहन सजाय भएको चाहिँ कहिले पनि सुनिंदैन । व्यक्तिगत रुपमा पीडित पक्षले गर्ने धर्ना प्रदर्शन र आन्दोलन (जसले आमा जनतालाई कष्ट हुन्छ) र गुपचुप प्रदान गरिने क्षतिपूर्तिले भविष्यमा यस्ता गलती अरुले नदोहो¥याउन् भन्ने उद्देश्यलाई सम्वोधन गर्दैन ।
हालसालै मात्र पनि भरतपुर अस्पतालमा एउटा त्यस्तै घटना भयो । घाँटीको शल्य चिकित्सा गर्नु पर्ने एउटा बिरामीको भूलवश पाठेघरको शल्यक्रिया हुन पुग्यो । यो अविश्वसनीय र अत्यन्त गैर जिम्मेवारीपूर्ण दुर्घटनाको पछाडि कुनै पनि स्पष्टीकरण र कारण हुन सक्दैन । चिकित्साको क्षेत्रमा संसारमा अन्त पनि बेलाबेला सानाठूला गलतीहरु नहुने होइनन् । दायाँको साटो बायाँ अंगमा शल्यक्रिया भएका, शल्यक्रिया पश्चात कुनै सानोतिनो औजार शरीर भित्रै छुटेका घटनाहरु बेलाबेला सुन्नमा आइरहेका नै हुन्छन् । ती पढ्दा र सुन्दा नै आङ सिरिङ्ग हुने गर्दथे भने घाँटीको साटो पाठेघरको शल्यक्रिया भनेको त कसरी सम्भव हुन सक्छ भन्ने सोच्न पनि नसकिने कुरो हो । तर भनिन्छ नि, कहिलेकहीं सत्य भनेको कल्पना भन्दा बढी भयानक हुन सक्छ । यो पनि एउटा त्यस्तै घटना हो । मानिसको रोग पत्ता नलाग्नु दुर्भाग्यको कुरा हो । उपचार हुन नसक्नु दुःखको कुरा हो तर पत्तो लागेको रोगमा एकथोकको अर्को गलत उपचार हुनु भनेको त डरलाग्दो कुरो हो ।
बेलाबेलामा सञ्चोविसञ्चो भनेको प्राणीलाई मात्र होइन, समाजलाई पनि हुने कुरा हो । रोग मानव शरीरको मात्र होइन देशको पनि पत्तो लगाउनु पर्ने अवस्था आउँछ । यहाँ पनि त्यही कुरा लागू हुन्छ । अहिले हाम्रो देश पनि विसञ्चोको अवस्थामा रहेको छ । यो सबैलाई थाहा भएको कुरा हो । यहाँ नेर हामीले चनाखो भएर सोच्नुपर्ने कुरो के हो भने, देशको उपचारमा त्यस्ता जघन्य खेलाँची नहून् । रोग त पत्तो लागिसकेको छ, उपचारको क्रम पनि शुरु भैसकेको छ तर के त्यो उपचार सही दिशातिर उन्मुख छ ?
बेलाबेला एउटा शव्दको साटो अर्को बोलेर भए पनि बीचबीचमा अँग्रेजी शव्द घुसाएर नेपाली बोल्नु पर्ने एकजना विद्वानले हालै चिन्ता प्रकट गरेका थिए,
“खै, यो पालि पनि कन्स्टिपेसन (उनले भन्न खोजेको कन्स्टिच्यूसन) आउला जस्तो छैन ।”
तिनकै शैलीमा भन्ने हो भने, अहिलेको अवस्थामा हाम्रा नेताहरु पनि टन्सिललाई हाइड्रोसिल भन्ठानेर यो देशको रोग निदान गर्ने मूर्खतापूर्ण उपचारविधिमा लागि परेका हुन् भन्ने लाग्न थालेको छ ।

Friday, August 19, 2011

७९२ किलोहर्ज........

नरुले 'ताल्ची मव्या' भन्नुअघि नै म कराएँ । उसको गुच्चा अलि खाल्डोमा परेको थियो । अब उसले त्यो गुच्चालाई माथि राम्ररी देखिने गरी राखिदिनुपर्ने भयो । मेरो गुच्चाले उसको गुच्चालाई ढें गरेको -उसको भन्दा मेरो गुच्चा पर पुगेको) हुनाले उसको गुच्चालाई उडाउने पहिलो मौका मैले पाएको थिएँ । एघार बाह्र वर्ष पुगिसकेका हामी 'ठूला' भइसकेकाहरू ठूलै प्रकारको बाजी खेल्थ्यौं । मैले एक आँखा चिम्लेर

आफ्नो सिकारलाई ताकें । गुच्चा हान्ने मेरो माझी औंला खुम्चिएर पेस्तोलको टि्रगर जस्तो बनिसकेको थियो । ब्रुस लीले मुक्का हान्नुअघि सारा शरीरको शक्ति मुठ्ठीमा सारेर ल्याउँछ भन्ने सुनेको मैले पनि आफ्नो खुम्रे कीरोझैं घुमि्रएको औंलामा शक्ति सञ्चय गरें ।

छेवैमा काकाको घरमा ठूलो स्वरमा बजिरहेको रेडियोमा एउटा धुन बज्न सुरु भयो । 'रूपक' भनिने रेडियो नाटक सुरु हुन लागेको संकेत थियो त्यो धुन । 'पछि खेलौंला है, नाटक आउन लाग्यो ।'

Sunday, August 14, 2011

निरक्षर भावी र हाम्रो निधार

बायाँ फन्को ६५

यो हामी सबैले नै भोगेको कुुरा हो । साधारणतया केही समयको अन्तरालमा भेटिने साथीभाइ वा परिचितहरुका केही निश्चित प्रश्न हुने गर्दछन् । नयाँ नौलो के छ, आजकल केमा व्यस्त हुनुहुन्छ र नयाँ योजना के छ ? नियमित औपचारिकताका लागि सोधिने यस्ता प्रश्नहरुको नियमित नै उत्तरहरु हुने गर्दछन् । नयाँ नौलो के भन्ने प्रश्नको सही उत्तर दिने हो भने त्यो निकै लामो हुन सक्छ । किनभने यो संसार, हाम्रो समय र प्रत्येक निमेषनिमेषमा केही न केही नयाँ र नौलो नै भैरहेको हुन्छ । एक क्षण र अर्को क्षणको बीचमा नै कति नयाँ नौलो भैसकेको हुन्छ । त्याृ सबै न त हामीले हेक्का राख्न सक्छौं, न त त्यसको वखान गर्न सक्छौं । तै पनि हरेक मान्छे अर्को मान्छेलाई त्यही सोध्छ र उत्तर दिने मान्छे ओठ लेप्राएर भन्छ,
उही त हो नि, के नयाँ हुनु । 
अनि ऊ आफ्नो जुन जीवनशैली छ, त्यसको संक्षिप्त व्यहोरा पेश गरेर पन्छिन्छ । हामी सबैको आआफ्नै व्यक्तिगत जीवनचर्या छ, उद्देश्यहरु छन्, आकांक्षाहरु छन् अनि छन् भावी योजनाहरु । जीवनको एउटा नियमिततामा हामी सबै आआफ्नो ढंगले जेलिएका हुन्छौं । यो क्रममा हामी यति अभ्यस्त भैसकेका हुन्छौ, हामीलाई त्यसको बारेमा सोच्ने आवश्यकता पनि हुँदैन, फुर्सद पनि । हामी बिहानलाई दिन, दिनलाई साँझ र साँझलाई रात बनाइरहेका हुन्छौं । त्यही क्रममा हाम्रा हप्ता, महीना र वर्षहरु बिताइरहेका हुन्छौं । बेलाबेलामा यो नियमितताबाट केही बेर बिश्राम लिएको बेला हामी झल्याँस्स हुन्छौं, ओहो समय कति छिटो बितिसकेछ । कसैसंग प्रेम भएको, विछोड भएको, बिवाह भएको, जागीर खाएको, सन्तान लाभ भएको, कसैको निधन भएको, कतै घुम्न गएको, कुनै महत्वपूर्ण घटना दुर्घटना घटेको, कुनै उपलव्धि हासिल गरेको वा कुनै कुरामा असफल भएको दिनलाई सम्झेर हामी त्यसो भन्छौं । चाहे जेसुकै भएको होस्, आफैले आँखा चिम्लेर खुट्टा तनक्क तन्काएर अन्तिम सास नफेरुन्जेल मान्छेको जीवन एउटा नियमित गतिमा चलि नै रहन्छ । मान्छेले जिन्दगीमा हरेक कुरासंग सम्झौता गर्न सिक्छ । कसैले नयाँ योजना के छ भन्ने प्रश्न गर्दा दिनका लागि हामी सबैसंग केही न केही उत्तरहरु हुन्छन् । आफ्नो आफ्नो जीवनशैली, गच्छे, वा सोच अनुसार हामी केही न केही खाका कोरिदन्छौं । कहिलेकहीं आफ्ना पूरा हुन नसकेका सपना, गर्न पाए हुन्थ्यो भन्ने लागेको तर विविध कारणवश सम्भव नहुने भनेर थाहा भएका कुराहरु पनि हामी त्यस्तो बेला गरिदिन्छौं । एकै छिन आफूलाई भुलाउन यस्ता आशावादी सोचले क्षणिक रुपमा सघाउ नपु¥याउने पनि हैन ।
हामी सबैलाइ थाहा भएको कुरा हो, यस संसारमा कुनै पनि कुरा निश्चित हुँदैनन् । पाखण्डीहरुले जति नै फूर्ति लगाए पनि भविष्य भन्ने कुरा कसैले देख्न नसक्ने कुरा हो । अर्को मिनेट वा सेकेण्डमा के हुन्छ भन्ने कुरा कसैलाई थाहा हुँदैन । तर पनि हरेक मान्छे आफ्नै दीर्घकालीन योजनाहरुको तानाबाना बुनेर बाँचेको हुन्छ । जिन्दगीको यो भन्दा बढी उदेकलाग्दो र रोचक पक्ष हरु के हुन सक्छ र ? मान्छेको यही दीर्घकालीन योजना बनाउने, त्यसलाई पच्छ्याउने, एकोहोरिएर लाग्न सक्ने बानीका कारण नै ऊ श्रृष्टिका अन्य जनावरहरु भन्दा विशिष्ट, विकसित, सभ्य र सुसंस्कृत प्राणी बन्न सफल भएको हो । त्यसैकारण मान्छेले उदेकलाग्दा उपलव्धिहरु गरेको हो । त्यसैले त प्रकृतिले पखेटा नदिए पनि उड्न सक्छ मानिस । हावामा बाँच्ने प्रणालीको शारीरिक संरचना भए पनि महासागरहरका गहिराइमा डुव्न सक्छ मानिस । मानिस अन्तरिक्षमा बरालिन सक्छ, पृथ्वीको भूगर्भको खोजी गर्न सक्छ ।  हावामा भएका अदृश्य, स्पर्शबिहीन, गन्ध बिहीन र कुनै पनि इन्द्रियहरुले भेउ पाउन नसक्ने तरंगहरुलाई आफ्नो कव्जामा लिएर दूरसंचारका कल्पना पनि गर्न नसक्ने माध्यमहरुको विकास गर्न सक्छ मानिस । संसारका विकसित राज्यहरुको कुरा गर्ने हो भने यही दीर्घकालीन योजना बनाउन सक्ने र तिनलाई साकार बनाउन सक्ने खूबीका कारण नै ती राज्यहरु आजको स्थानमा छन् । खेलकूद, कला, भौतिक विकास, मानसिक विकास, शारीरिक विकास, औद्योगिक उपलव्धि, उन्नत प्रविधि, आर्थिक समुन्नति जस्ता कुराहरु उनीहरुले मानिसको यही क्षमताबाट नै आर्जेका हुन् । राष्ट्रले विभिन्न क्षेत्रका मानिसहरुका यही क्षमतालाई पहिल्याएर, मलजल गरेर, त्यसलाई फस्टाउने बातावरण सिर्जना गरेर त्यसको सामूहिक प्रतिफलका कारण आफूलाई अघि बढाउँछ, माथि पु¥याउँछ । तिनका लागि कुनै अर्को ग्रहबाट आएका जीवहरुले काम गरिदिने होइनन् । ती पनि हामी जस्तै मान्छेहरु नै हुन् ।
हाम्रो विडम्वना भनेको चाहिँ के भने आफ्नो व्यक्तिगत स्वार्थ भन्दा माथि उठ्ने, तुरुन्तैका फाइदा बेफाइदालाई मात्र सर्वोपरि नठानी भावी दिनका लागि सोच्ने संस्कार भएकाहरु कहिले पनि यो देशको सारथी भएनन् । के त्यस्तो नेतृत्व यो माटोमा फल्नै नसक्ने हो त ? भनिन्छ मान्छेले इतिहासका गल्तीहरु केलाएर तिनबाट पाठ पढ्न सक्नुपर्छ । तर हामी अहिले इतिहासका गल्तीहरु मज्जासंग केलाइ त रहेका छौं, तिनका लागि कसलाई जिम्मेवार ठह¥याउने भनेर निरर्थक वादविवाद पनि गरिरहेका छौं परन्तु पाठ पढिरहेका छैनौं । हामी तिनै गल्तीहरुलाई अरु कुनै नयाँ रुप र नाम दिएर आफै पनि दोहो¥याइरहेका छौं । हामीसंग दश वर्षका त कुरै नगरौं दश महीनाका योजना पनि छैनन् । हामी त वर्षौं बितिसक्दा एउटा सम्विधान समेत बनाउन सकिरहेका छैनौं । अज्ञानीलाई सिकाउन सकिन्छ तर सबै थोक थाहा भएर पनि मूढको अभिनय गर्नेको कुनै ओखति बनेको छैन । समस्या नचिन्नेलाई समस्या यो हो भनेर देखाउन सकिन्छ तर जसले सबै कुरा देखेर पनि आफूलाई अन्धो बनाउँछ, त्यस्तालाई लगाउने कुनै चश्मा कहाँ पाइन्छ र ?
समस्या भनेको पन्छाउने कुरा होइन, सुल्झाउने कुरा हो भन्ने चेत नभएका मानिसहरुलाई हामीले कलम थमाएका छौं, भावीको दर्जामा ती अक्षर नचिन्नेहरुलाई राखेका छौं र तेस्र्याएका छौं तिनका सामु हाम्रो निधार । आज भनेको भोलिको इतिहास हो । यो भूल हामीले अहिले नै नसुधार्ने हो भने, आफूलाई झक्झकाएर नहेर्ने हो भने जसरी आज हामी हिजोका खलनायकहरुको टाउकामा दोष थोपरेर आफूलाई ढाँटिरहेका छौं, भोलिकाहरुले ती खलनायकहरुको सिंहासनमा हामीलाई पनि राख्नेछन् ।