भगवानको पनि कपी-पेष्ट हुन्छ

एउटा रमाइलो कुरो थाहा भयो आज । भगवानको पनि कपी-पेष्ट हुँदो रहेछ । 

ललितपुरको ठैब गाबिसमा दोलखा भीमसेनको मन्दिर स्थापना भएको छ । पाटनका कारीगरले दोलखा भीमसेनको दुरूस्तै अर्को मू्र्ति कुँदेका हुन् । ठैबका हरेक घर भने जसोबाट प्रतिनिधित्व हुने गरी ११ बस मानिसहरू दोलखा गएर विधिपू्र्वक पूजाआजा सकेर मूल दोलखा भीमसेनलाई त्यो मूर्तिमा कपी-पेष्ट गरेपछि त्यो मूर्तिले पनि औपचारिक रूपमा दोलखा भीमसेनको मान्यता प्राप्त गरेको हो । दोलखाबाट सो मूर्ति ठैब ल्याएर भीमसेनलाई यहाँ बनाइएको नयाँ मन्दिरमा स्थापना गरिएको छ ।

भाद्र १४ गतेका दिन ठुलो भीमसेन जात्रा मनाइने योजना छ ।
अब दोलखाको चरिकोटसम्म पुग्न नसक्नेहरूले पनि यहीं नजीकै दोलखा भीमसेनको पूजा गर्न सक्नेछन् ।

मेरो मनमा उब्जेको एउटा प्रश्न चाहिँ, देशमा विपत्ति आउन लाग्यो भने दोलखा भीमसेनलाई पसीना आउँछ भन्ने गरिन्छ । अब त्यस्तो बेला के दुबै मूर्तिमा पसीना आउला त ? 

Read More

चानचुन चप्काउनेहरु

बायाँ फन्को ११४ 

हुन त आजकल प्रविधिको संसार हो । पहिले घण्टौं समय खर्चेर गर्नु पर्ने अधिकांश कामहरु घरमै बसीबसी औंलोले थिचथाच् गरेको भरमा पनि गर्न नसकिने होइन । तर यस्ता प्रविधिमा अझै पनि सबैको पहुँच भैसकेको छैन । भएकाहरु पनि आँखा चिम्लेर भर पर्न सकिने नभैसकेकाले गर्दा जंगवहादुरकै पालाका तरिकाहरुमा भर पर्नु पर्ने केही कुराहरु छन् । त्यसमध्ये केही हुन्, घरको बत्ती, धारो र फोनको बिल तिर्न जानु । यस्ता सरकारी र अर्धसरकारी ठाममा जानु भनेको धेरै हिसाबले दुःखदायी अनुभव हुने गर्दछ । त्यहाँको अव्यवस्था र कर्मचारीको रुखोसुखो व्यवहारको बारेमा मैले केही भनिरहनु नै पर्दैन । हामी सबैले भोग्ने मासिक पीडा भनिदिए हुन्छ त्यसलाई । 

अघिल्लो हप्ता त्यसरी नै बत्तीको बिल तिर्न जानु पर्दा केही प्रश्नहरु फेरि मनमा उठे । एक त सवा दश बजे पुग्दा पनि त्यहाँ काउण्टरमा कोही आएको थिएन । लामो लाइन लागिसकेको थियो । त्यो लाइनमा अफीस पुग्नुपर्ने, स्कूल कलेज पुग्नुपर्नेहरु पनि घडी हेर्दै व्याकुल भएर बसिसकेका थिए । साढे दशको हाराहारीमा बल्लबल्ल जंगलमा सिंह हिंडेजस्तो चालले गजक्क पर्दै ती कर्मचारी आए र आजकल त कम्प्यूटर हुन्छ, त्यसलाई खोल्न हालेर उनी आङ् तन्काउन थाले । सरकारी अफीसको कम्प्यूटर न हो, किन हतार मान्थ्यो र ? उसले पनि आफ्नै मस्त समय लियो खुल्नलाई । अनि बल्ल शुरु भयो पैसा बुझ्ने काम । म भन्दा अगाडिका चार जना मध्ये तीन जना पैसा तिरिसकेर पनि एक छेउ लागेर बसेको थिए । किनभने फिर्ता गर्नका लागि चानचुन थिएन । पैसा तिर्न आउनेहरुलाई खुद्रा पैसा मिलाएर नल्याएकोमा हुने भए ती कर्मचारीले पिट्थे नै होला । फिर्ता दिनका लागि दुई देखि दश रुप्याँसम्म थिएन । कुर्नेहरुमध्ये मैले हेर्दाहेर्दै दुइजनाले भैगो होस् भनेर केही पैसा छोडेरै रसीद लिएर गए । उनीहरुलाई हतार थियो आफ्नो काममा पुग्नका लागि ।

हेर्दा साधारण जस्तो लागे पनि उदेकलाग्दो कुरा के भने ती ठाम्मा किन कहिले पनि चानचुन पैसा हुँदैन । बिलको रकम अनुसारका नोट र सिक्काहरु ठ्याक्कै मिलाएर लैजानुभएको छैन भने तपाईं अलिकति नचुँडिने भन्ने कुरा नै हुँदैन । पाँच रुप्याँ भन्दा कम त जन्मसिद्ध अधिकार सरह नै चप्काउँछन् काउण्टरमा बस्ने कर्मचारी महोदयहरुले । हामी पनि चाँइचुँइ नगरी लोप्रे कान लगाएर आफ्नो मेहेनत पसीनाको कमाइको एक भाग त्यहाँ चढाएर फर्कन्छौं । हरेक दिन मानिसहरु पैसा तिर्न आउँछन् भनेर थाहा भएको ठाममा किन चानचुनको बन्दोवस्त गरेर बस्न सकिंदैन ? न यो प्रश्न हाम्रो मनमा कहिल्यै उब्जन्छ, न हामी कसैसंग यसको उत्तर नै माग्छौं ।  टक्सार विभागले सिक्काहरु र राष्ट्र बैंकले साना नोटहरुको आवश्यकता अनुसार आपूर्ति गर्न नसकेको भनौं भने डिपार्टमेण्टल स्टोरहरुमा तपाईं हामीलाई कहिल्यै त्यस्तो अभाव भोग्नु पर्दैन । तर यस्ता कार्यालयहरुमा त खाइपाइ आएको सुविधा सरह मान्यता पाइसकेको छ यो चानचुन खाने प्रवृत्तिले । केही हदसम्म ट्याक्सीमा र सानातिना पसलहरुमा पनि यो समस्या भोग्नुपर्छ । तै पनि पसलेहरुले तपाईंलाई चुविंगगम वा चकलेटसम्म त भिडाउँछन् । छोड्ने मानिसले हेर्दा दुइ पाँच वा सात रुप्याँको मात्रै कुरा भए पनि पाउने मान्छेका लागि दिनभरमा त राम्रै आम्दानी हुन्छ त्यस्ता चानचुनले । महीनामा त कति हुँदो हो ? हामी एकएक जनाले त्यसरी छोड्न वाध्य बनाइएका चानचुनको हिसाब गर्ने हो भने देशभरमा कतिको अपचलन हुन्छ होला ?

केही वर्ष अघि मुम्बइ सहरको एउटा सानो प्रसंग सम्झना भयो । ट्याक्सीबाट ओर्लंदा त्यस्तै चानचुनको अभाव भएको थियो । गौरवशाली नेपाली परम्परामा अभ्यस्त मेरा लागि त्यो नाथे कुन ठूलो कुरो थियो र ? वाजिद अली शाह जस्तै सानसंग म फिर्ता आउनुपर्ने दुइ रुप्याँ उसैलाई राख भन्दै ओर्लें । तर ट्याक्सी चालकले मलाई रोक्यो र अचम्म मान्दै भन्यो,

दुई रुप्याँ त्यसै छोडेर जानुहुन्छ? के कुरा गरेको, पख्नुस् ।

अनि ऊ आफै ओर्लेर गएर नजीकको पान पसलबाट चानचुन साटेर आयो र फिर्ता दियो । 

तर हामी थोरै पैसाको महत्व गर्दैनौं । यहाँ नेर कुरा पैसा कति भन्ने हैन, मानसिकताको हो । यो कुरामा सबै दोष खानेको मात्र हैन, खुवाउने हाम्रो पनि हो । हामी सानो तिनो पैसालाई महत्वहीन ठान्छौं । आत्मा साक्षी राखेर सोच्नुस् त तपाईहरु मध्ये कतिजना बाटोमा देखेको एक रुप्याँको ढ्याक टिप्न निहुरिनुहुन्छ ? त्यही सानातिना चानचुनले नै ठूलो रकम बन्छ भन्ने कुरा बिर्सन्छौं । पैसाको मात्र किन कुरा गर्नु, सानो तिनो अरु कुरालाई पनि हेपेर ठूलो कुराको मात्रै चाहना राख्ने हाम्रो बानी नै भैसकेको छ ।

हामीले बाटोमा थुक्न छोडेका छैनौं, गाडीको झ्यालबाट फलफूलका खोस्टा र अरु फोहोर सडकमा मिल्क्याउन छोडेका छैनौं । कुनै पनि कुरामा नियमकानून मान्न सिकेका छैनौं, छ्याकन खान पाउने हो भने सय पचास रुप्याँमा नैतिकतालाई बेच्न छोडेका छैनौं । तर हामी सबैलाई घरि नयाँ, घरि एसियाली मापदण्डको, घरि सिंगापुर जस्तो नेपाल चाहिएको छ । हामीमाथि रजाईँ गर्नेहरुले त्यो कसरी बनाउने भन्ने सपना बेचेर हामीलाई  फन्फनी घुमाइरहेका छन् । अनि हामी चाहिँ आफूलाई फिटिक्कै परिवर्तन नगरी समाज र मुलुक परिवर्तन हुने आशामा झुण्डिएर बसेका छौं । त्यो भएन भनेर कुर्लिएको कुर्लियै छौं ।  

Read More

संस्कार कि आडम्वर ?

बायाँ फन्को ११३

पछिल्लो हप्ता एउटा गज्जबको अनुभव भयो । एउटा सार्थक परिवर्तनका लागि समाजका तथाकथित पण्डितहरुसंग जुध्ने परिवारको अदम्य साहसको प्रत्यक्षदर्शी बन्न पाइयो । परम्पराका नाममा लादिएका अनावश्यक बोझ बोक्न अस्वीकार गर्नेहरु र संस्कारको नाममा ठड्याइएका अल्गा र विरुप पर्खालहरु भत्काउनका लागि प्रयत्न गर्नेहरुलाई देख्दा वास्तवमै प्रसन्नता भएको थियो । तर के कुसंस्कार र अन्धविश्वासको जालो च्यातचुत पार्न भने जति नै सजिलो छ त ? अहँ, पटक्कै छैन । त्यसैले शायद मनले एकथोक भने पनि मानिसहरु तिनका सामु समर्पण गरिदिन्छन् । अरु कसैले त्यो सबको सुरुवात गरिदिए हुन्थ्यो भन्ने चाहना राखेर मौन बस्छन् । खोलाको वेगको उल्टो पट्टि पौडी खेल्न गाह्रो हुन्छ । तर बेलाबेला यस्ता अघि लाग्नहरु फेला पर्छन् । तिनलाई पच्छ्याालै मात्र पनि आँट चाहिन्छ ।

८० वर्ष नाघेका एकजना आफन्त थिए उनी । पहिलेदेखि नै सँधै आफ्ना छोराहरु र श्रीमतीलाई आफू मरेपछि किरियाको नाममा नौटंकी नगर्नू भन्ने गर्थे । उनलाई लाग्थ्यो, त्यो सब गरेर केही फाइदा छैन । तेहै दिनसम्म हरेक पल दुःख पाएर, अरुलाई देखाउनका लागि गरिने नाटकमाथि उनी पटक्कै विश्वास गर्दैन थिए । त्यसैले उनको चाहना थियो, दाह संस्कार गरेर फर्केपछि सबैले आफ्नो नियमित जीवनशैली अपनाउन् । छोराहरुले कपाल खौरेर, सेतो कपडा बेरेर, परालमा सुतेर, तेह्र दिनसम्म अलिनो नखाउन् । श्रीमतीले सेतो वस्त्र धारण नगरुन्, चुरा नफुटाउन्, पोते नछिनालून् । आफू जाने केही दिन अघि पनि उनले यही कुरा दोहो¥याएका थिए रे । समाजको करकापमा परेर अरुका लागि मात्र भए पनि तिमीहरुले त्यो सब गरेछौ भने मलाई चाहिँ खुसी लाग्ने छैन भनेर उनले स्पष्ट शव्दमा भनेका रहेछन् । उनको निधन भएपछि खवर पाएर घरमा आएका आफन्तहरुलाई छोराहरुले त्यही कुरा सुनाए ।

त्यसपछि सुरु भयो केही तथाकथित आफन्तहरुको नौटंकी । संख्यामा निकै कम भए पनि उनीहरु कुनै हालतमा त्यो स्वीकार्न तयार भएनन् । उदेकलाग्दो कुरा त के भने अरु बेला कहिले कतै कुनै कुरामा वास्ता नगर्नेहरु नै त्यतिबेला सबैभन्दा बढी चम्किरहेका थिए । परम्परा र संस्कृति भाँड्न हुँदैन, पाइँदैन भनेर उनीहरु त्यो कठीन पललाई झनै बढी जटिल बनाइरहेका थिए । जब जाने मान्छेको इच्छा नै थिएन भने त्यो सब किन गर्नुपर्छ भन्ने कुराको उनीहरुसंग तर्क थिएन तर उनीहरु लिंडेढिपी छोड्न तयार थिएनन् । मृतकको परिवारलाई त्यो विपतको बेला झनै अन्यौलग्रस्त र मानसिक रुपमा बिथोल्न उनीहरु पछि परेनन् ।
आफन्तको दायित्व भनेको के हो भन्ने प्रश्न यहाँ नेर बडो सान्दर्भिक हुन्छ । आफन्त, शुभचिन्तक र नातागोता भनेको अप्ठ्यारोमा चाहिन्छन् । उनीहरुको काम भनेको त्यस्तो अप्ठ्यारो परिस्थितिमा साथ दिनु हो । विपत परेकाहरु जसरी आफ्नो त्यो दुखद घडीमा सहज हुन्छन्, त्यसलाई सघाउनु र समर्थन गर्नु हो । 

तर त्यसको विपरित त्यहाँ आफन्त भनिनेहरु अझै बढी कष्टकर वातावरण बनाउन तम्सिएका थिए । चलिआएको परम्परा यसरी तोड्न कहाँ पाइन्छ भन्दै उनीहरु चुरा फुटाउने ढुंगा खोज्न थालेका थिए । आफ्नो बाबुले जीवनभर जुन कुराको विरोध गरे, जानु अघि पनि जुन कुरा नगर्न भनेर दोहो¥याए, त्यसको कदर नगरी अरुको करमा किन ती सब निरर्थक संस्कारहरु गर्नु भन्ने तर्कको उनीहरुमा कुनै असर परिरहेको थिएन ।

उनीहरु त्यहाँको वातावरणलाई थप बोझिल बनाउन अचम्मका तर्कहरु गर्न थालेका थिए । मर्ने मान्छेले जे भनेको भए पनि त्यसको अर्थ हुँदैन र जीवित नातागोताको इच्छाको कदर गर्नुपर्छ भन्ने उनीहरुको तर्क थियो । आफूहरु त्यहँ आइदिए पछि मन राख्न भए पनि सबै गर्नुपर्छ भन्ने ढीठ गर्दै थिए ।

आज यो संस्कार नगरे भोलि परिवारमा विपत्ति आइपर्दा यसैको कारणले हो भनेर पछुताउनु भन्दा चलिआएको चलन गर्नुपर्छ भन्ने कुतर्क गरेर आशंकित र त्रस्त बनाउने सम्मको हदमा उनीहरु ओर्लिसकेका थिए । सबैभन्दा बढी मानसिक रुपमा मान्छे त्यो बेला आक्रान्त हुन्छ, जतिबेला उसको परिवारमा कुनै प्रियजनको निधन भएको हुन्छ । त्यही बेला आघात पु¥याउने दाउमा किन रहन्छन् नातागोता भनाउँदाहरु ? साधारण अवस्थामा अरुको जीवनलाई नियन्त्रण गर्न सकिन्न, आफूले चाहेको गराउन सकिन्न तर यस्तो कमजोर क्षणमा मात्र आफ्ना कुराहरु मनाउन सकिन्छ भनेर ?

अधिकांश अरु नातागोताहरु भने त्यो परिवारको कुरामा सहमत पनि थिए । निकै बेरको माथापच्ची पनि जब उनीहरुले आफ्नो पिताको आज्ञा विपरित ढकोसला नगर्ने नै निर्णय गरे, कुसंस्कारका पक्षधरहरुले अन्तत समर्पण गर्न वाध्य हुनै प¥यो । तर आर्यघाटमा दाहसंस्कार सकिएपछि पनि उनीहरु आफ्नो कुरा मनाउनका लागि प्रयत्न गरिरहेका नै थिए । कतिसम्म भने, हुक्का पानी बाराबार गर्ने धम्की समेत पनि उनीहरुले अन्तिम अस्त्रको रुपमा प्रयोग गरे । के त्यस्तो सम्वेदनशील अवस्थामा कसैलाई त्यसरी ब्ल्याकमेल गर्नु आफन्त र नातागोतालाई शोभा दिन्छ ? कसैले स्वेच्छाले संस्कारका नाममा आजसम्म पालिएका औपचारिकता र आडम्वरलाई तिलाञ्जलि दिन चाहन्छ भने त्यसलाई समर्थन गर्नुको साटो तर्साउने र दुरुत्साहित गर्ने काम गर्नु कसैलाई शोभा दिंदैन । आफन्त र परिवारलाई त झनै होइन ।

Read More