शिक्षा र स्वास्थ्यको लात

कुनै पनि समृद्ध राज्यको निर्माणका लागि महत्त्वपूर्ण कुराहरू धेरै हुन्छन् । ससानादेखि ठूल्ठूलासम्म निकै कुराहरूका सामूहिक नतिजाले राज्यलाई बनाउने वा बिगार्नेमा भूमिका खेलिरहेको हुन्छ । तीमध्ये पनि महत्त्वपूर्ण केही कुराहरू हुन्छन्, जसले कुनै पनि देशका नागरकिलाई प्रत्यक्ष रूपमा असर पार्छन्, प्रभावित गर्छन् । देश के बन्छ, कस्तो बन्छ र कुन दिशामा हिँड्छ भन्ने कुरा त्यहाँका जनताको मानसिकता, विवेक अनि शारीरकि अवस्थाले निकै हदसम्म निर्धारण गर्छ । अनि, तिनका लागि आधारभूत कुरा हो शिक्षा र स्वास्थ्य । तर, दुर्भाग्यको कुरा यी दुवै कुरामा हामी संवेदनशील देखिँदैनौँ । धेरै हदसम्म यो हाम्रो बाध्यता हो ।

केही समयअघिका दुईवटा सन्दर्भ यहाँनिर उल्लेख गर्नलायक छन् । एक जना आफन्तको असामयिक र अचानक निधन भयो । उनलाई कुनै रोग थिएन, उनको उमेर पनि धेरै थिएन । स्वस्थ, हँसिला, परििचतहरूका माझमा लोकपि्रय ती मानिसका अचानक दुईवटै मिर्गौला, त्यसपछि कलेजो हुँदै मस्ितष्कका स्नायुहरूले काम गर्न छाडे । केही दिनसम्म सघन उपचार कक्षमा भेन्टिलेटरमा राखेर धाने पनि अन्ततः कसैको केही लागेन । भएको कुरा साधारण मात्र रहेछ । उनलाई साधारण ज्वरो आएका कारण घरनजिकैको एउटा अस्पतालमा जँचाउन लगियो । त्यहाँका डाक्टरहरूले साधारण रुघाखोकीको ज्वरोका रूपमा औषधी दिएर उनलाई पठाए । दुई दिनसम्म फाइदा नभएपछि अर्को अस्पतालमा लगेपछि उनको रगत जाँच गर्दा थाहा भएछ, पहिले नै त्यसो गरेको भए साधारण उपचारले उनी ठीक हुने रहेछन् । औषधी विज्ञानको भाषामा 'सेप्सिस' भनिने एक किसिमको ब्याक्टेरयिल संक्रमण रगतमा फैलिएका कारण उनलाई बचाउन सम्भव नभएको रहेछ । क्यान्सर र एड्सपछि संसारमा सबैभन्दा बढी मान्छेलाई मार्ने यो संक्रमण साधारणतया २४ देखि ६० वर्षका मान्छेहरूलाई हुनसक्ने रहेछ । उच्च ज्वरोमा रगत परीक्षण हुँदा सुरुमा थाहा भयो भने साधारण औषधीले त्यसलाई ठीक पार्दो रहेछ । हामी स्वास्थ्यको कुरामा चाहिनेभन्दा बढी हेलचेक्र्याइँ गर्छौं । हामीहरू डाक्टरकहाँ गयो भने 'यो गर र ऊ गर' भनेर बेकारमा नचाहिने खर्च गराउँछन् भन्ने मान्यता राख्छौँ । 

यो निकै हदसम्म सही कुरा पनि हो । स्वास्थ्यमा यति धेरै व्यापारीकरण भएको छ, त्यसले गर्दा स्वास्थ्य सेवा दिनानुदिन महँगो हुँदै गएको छ । यसले गर्दा एउटा सामान्य मान्छेलाई अलिकति गम्भीर रोग लाग्यो भने उपचार गर्नु असम्भवजस्तै हुन थालेको छ । सरकारी, अर्धसरकारी अस्पतालहरूको सेवाको स्िथति मायालाग्दो र डरलाग्दो भइसकेको छ । दक्ष चिकित्सकहरू पैसा कमाउनेमा बढी रुचि राख्छन् । फलतः आर्थिक स्िथति कमजोर हुनेहरूलाई गम्भीर रोग लाग्यो भने उससँग कुनै उपाय नै बाँकी रहँदैन । व्यापारलाई पहिलो मन्त्र मानेर खुलेका नर्सिङ्होम, अस्पताल र पढाइमा भएको खर्च चाँडोभन्दा चाँडो उठाउने प्रयासमा लागेका डाक्टरहरूले अनावश्यक खर्च गराउँदैनन् भनेर पनि भन्न सकिन्न । त्यसैले साधारण ज्वरोलाई घरेलु उपचार गरेर या आफँैले एन्टिबायोटिक किनेर खाएर तंगि्रने थुप्रै मान्छेहरूको बानी हुन्छ । तर, यो बानी खतरनाक हुन सक्दो रहेछ । ती आफन्त त एउटा सामुदायिक अस्पतालमा नै जाँदा पनि उनको त्यो हविगत भयो भने आफैँले जान्ने भएर उपचार गर्न खोज्दा जे पनि हुनसक्छ । तर, बाध्यताले हामीलाई यस्ता अनावश्यक जोखिम मोल्न लगाउँछ । 

व्यापारीकरणको अर्को चर्को उदाहरण शिक्षा क्षेत्रमा देखिन्छ । गतिलो र स्तरीय शिक्षा दिने नाममा आफ्नो 'ब्रान्ड भ्याल्यु' बनाएको भरमा निजी कलेज र विद्यालयहरूले ब्रह्मलुट मच्चाइरहेका छन् । त्यसैबाट दिग्भ्रमित भएर अभिभावकहरू सकी-नसकी, खाइ-नखाइ आफ्ना सन्तानलाई असली शिक्षा दिने नाममा बलिको बोका रेटिएजस्तो रेटिइरहेका छन् । फलानो विद्यालय वा कलेजमा सन्तान पढ्नु भनेको धाकजस्तो बनिसकेको छ । तर, नाम ठूलो भएका कतिपय विद्यालयहरूले जवाफ दिन नसक्ने कुरा के हो भने, एसएलसीमा उत्कृष्ट अंक ल्याउने विद्यार्थीहरू किन जहिले पनि काठमाडौँबाहिरका, नाम नचलेका वा सरकारी विद्यालयका नै हुन्छन् त ? व्यापारीकरण गरएिका यी विद्यालयहरूले ठटाउने चर्को शुल्कप्रति उनीहरूको उत्तरदायित्व छ कि छैन त ? विभिन्न बहानामा हुने हडतालका कारण महिनौँ दिन बन्द भएको बेलामा समेत यातायात र खानाको शुल्क ठटाउन भने नछोड्ने विद्यालयहरू र आफ्नै जिम्मेवारीमा सवारीसाधन पार्किङ् भनेर शुल्क उठाउनेहरूमा कुनै भिन्नता हुँदैन । तर पनि अभिभावक नामक कामधेनु गाई चुपचाप बिहानै-बेलुका दुहिनबाहेक केही गर्न सक्दैन । 

शिक्षाको व्यापार कतिसम्म भइरहेको छ भन्ने कुरा एसएलसीपश्चात् कलेजहरूले गर्ने आक्रामक, आधारहीन विज्ञापन र विद्यार्थीहरूका लागि गर्ने हारालुछबाट नै त्यसको दह्रो प्रमाण पाइन्छ । राम्रो अंक ल्याएको विद्यार्थी कुनै कलेजमा बुझ्नका लागि मात्र जाँदा पनि उसको फोटो खिचेर भोलिपल्ट आफ्नो कलेजको विज्ञापनमा प्रयोग भएका घटनाहरूले पनि यिनीहरूको मानसिकता दर्शाउँछ । एउटा कलेजले आफ्नो सल्लाहकारका नाममा कुनै एक वरष्िठ प्राज्ञ र बुद्धिजीवीको नाम र फोटो छापेको भोलिपल्ट तिनले आफ्नो त्यहाँ संलग्नता नभएको खण्डन नै जारी गर्नुपरेको थियो । बदमासीको यसभन्दा ठूलो उदाहरण अरू हुनै सक्दैन । शिक्षाका नाममा कुम्ल्याउन पल्केकाहरूको होडबाजी देख्दा विमानस्थल र बसपार्कमा यात्रुहरूलाई आफ्नो गाडी र होटलमा तान्नका लागि तँछाडमछाड गर्ने दलालहरूसँग तिनलाई दाँज्न सकिन्छ । कुनै निश्चित भौतिक पूर्वाधारका मापदण्डसमेत नभएकाहरूले पनि लाजै नमानी अन्तर्राष्ट्रिय स्तरको शिक्षा दिने दाबी गररिहेका हुन्छन् ।

अनि, हामी यस्तो वातावरणमा पौडिँदै समृद्ध र समुन्नत नयाँ नेपालको सपनामा रमाउन बाध्य छौँ ।

Read More

न्युज ब्रेकिङ्

अचेल च्याउ उम्रेसरी पलाएका एफएम र टेलिभिजनका आवाजहरू अनि पत्रपत्रिकाहरूका पानाहरूमा विरलै मात्र सकारात्मक र राम्रा कुराहरू पढ्न पाइन्छ । त्यसले गर्दा मान्छेहरूमा समाचार भन्ने कुरासँगै वितृष्णा उपन्न होलाजस्तो भइसकेको छ । हुन पनि हो, अचेल समाचारहरू नै त्यस्ता भएका हुन् वा मानिसहरूका अपेक्षा त्यस्तै भएकाले माग अनुसारको आपूर्ति भएको हो, ठोकेरै भनिहाल्न गाह्रो छ । तर, दुःखलाग्दो सत्य के हो भने, अचेल समाचार भनेको भएका महत्त्वपूर्ण र आममान्छेका रुचि तथा सरोकारका कुरा र घटनाहरूको तथ्यपरक सम्प्रेषणबाट विस्तारै सिर्जना गरनिे उत्तेजक कुराहरू हुँदै गएको भान हुन्छ । २४ घन्टा चलाउनु पर्ने बाध्यता भएका च्यानलहरूले भएका समाचार कुर्ने होइन, समाचार बनाउने प्रथाको शुभारम्भ गरेका छन् । चलचित्र, संगीत, साहित्य, कला र राजनीतिलगायत हामीले सिकेका अन्य धेरै कुराहरूजस्तै यो पनि मित्रराष्ट्रकै अनुपम देन हो हाम्रा लागि ।

छिमेकी मुलुकमा पनि समाचार र त्यसको सम्प्रेषणको तरकिामा फरक आउन थालेको धेरै भएको छैन । आजतक नामक समाचार च्यानलले समाचारलाई उत्तेजक, आक्रामक रूपमा प्रस्तुत गर्ने र समाचार निर्माण गर्न सुरु गरेको नौलो चलनले निकै कम समयमा उक्त च्यानललाई नाफा कमाउने च्यानल बनाइदियो । फलतः व्यवस्थापनको अध्यापन गराउँदा समेत त्यसलाई उदाहरणका रूपमा उल्लेख पनि गरयिो । दर्शकसंख्या उल्लेख्य रूपमा आकषिर्त गर्न सफल उक्त च्यानलको सफलताबाट डराएर अरू समाचार संस्थाहरू पनि उसको बाटो पछ्याउन बाध्य भए । अनि, थाहै नपाई टेलिभिजन च्यानलहरू समाचारका नाममा कुनै बेला मनोहर कहानियाँ र सत्यकथाजस्ता अपराध-कथाका पत्रिकाहरूले उछाल्ने विषयहरूको भण्डार हुन पुगे ।

जिम्मेवारी र समाचार सम्प्रेषणको गहनताभन्दा बढी आक्रामक र क्षणिक आवेगका कुरालाई समातेर दर्शकका भावनालाई निचोर्ने काममा समाचार प्रस्तुति केन्दि्रत भयो । दर्शक आकषिर्त गर्ने नाममा संवेदनशीलता, विश्वसनीयता, नैतिक मूल्य र सामाजिक जिम्मेवारी भन्ने कुराहरू विस्तारैविस्तारै पाखा लाग्न थाले । कतिसम्म भने समाचार च्यानलहरूले छाती ठोकेर हरेक दिन यति यति बजे 'ब्रेकिङ् न्युज' देखाउँछौँ भन्ने धृष्टता पनि गर्न थाले । ब्रेकिङ् न्युज भनेको त अति नै ठूलो राष्ट्रिय/अन्तर्राष्ट्रिय महत्त्वका कुराहरू वा ठूला घटना, दुर्घटना र प्राकृतिक विपत्तिका समाचारहरूका लागि हुन्छन् तर पूर्वघोषित समयमा ब्रेकिङ् न्युज सुनाउनुपर्ने बाध्यताका कारण कुनै घरमा कसैले श्रीमतीलाई पिटेको कुरा पनि ब्रेकिङ् न्युजका रूपमा प्रचारति/प्रसारति हुन थाल्यो । केही नभए पनि समाचार सिर्जना गर्नुपर्ने स्िथति समाचार च्यानलहरूले आफैँ पैदा गरे । फलतः ब्रेकिङ् न्युजले न्युजलाई नै ब्रेक गर्न थाल्यो । त्यसले क्षणिक र सस्तो लोकपि्रयता त अवश्य पनि दिलाउन सफल भयो होला तर विश्वसनीयता भन्ने कुरा कुन चराको नाम हो त भन्ने स्िथतिको अभ्युदय भयो । मान्छेहरूले पनि समाचारलाई मनोरञ्जनका रूपमा लिन थाले, जसमा रोमाञ्च, हास्य, रहस्य र त्रासको अंश प्रशस्तै हुन्छ । समग्रमा भन्ने हो भने एउटा सिनेमा हलमा गएर हेर्दा कुनै मसलादार काल्पनिक कथाले दिनेभन्दा बढी मनोरञ्जन घरमा बसीबसी प्राप्त हुन थाल्यो । ती समाचारका नाममा सुनाइएका कुराहरूको कुनै प्रामाणिकताको पनि आवश्यकता नहुने भयो र लघुकालीन अथवा दीर्घकालीन प्रभावका बारेमा पनि कसैले टाउको दुखाउनु नपर्ने भयो । 

जनआन्दोलनताका आजतक नामक च्यानलका एक जना वरष्िठ समाचार निर्माता काठमाडौँमा आएका थिए । उनी नेपालको तत्कालीन राजनीतिक अवस्थाका बारे यहाँका केही बुद्धिजीवीहरूलाई बटुलेर एउटा छलफल कार्यक्रमको छायाँकन गररिहेका बेला संयोगवश भेट भयो । मैले किन हिन्दी समाचार च्यानलहरू यति धेरै बकम्फुसे हुँदै गएका भन्ने जिज्ञासा राख्दा उनले भनेका थिए, "के गर्ने ? हामीले नगरे त्यो काम अर्को च्यानलले गर्छ र दर्शक लैजान्छ । हाम्रा च्यानलका मालिकहरू हमेसा हामीलाई टीआरपी -दर्शक संख्या निर्धारण गरनिे एक प्रकारको मापन प्रक्रिया) बढाउनका लागि नै मात्र दबाब दिइरहन्छन् । हामीसँग अरू विकल्प नै छैन ।"

तर, यसले दूरगामी रूपमा विश्वसनीयतामा आउने ह्रासका बारेमा भने उनी पनि चिन्तित थिए । केही वर्ष पहिले अमेरकिामा पनि समाचार च्यानलहरूले प्रतिस्पर्धाका लागि होडबाजी गर्दा विश्वसनीयतामा कमी आएको कुरा एउटा सर्वेक्षणले देखाएपछि सामूहिक रूपमा समाचार च्यानलहरू आफ्नो नीति परविर्तन गरेर गुमाएको साख कमाउन कटिबद्ध भएका थिए । छिमेकी मुलुकमा पनि अहिले त्यो कुरा गम्भीर रूपमा उठ्न थालिसकेको छ । काँचको पर्दालाई मनोहर कहानियाँ बन्न दिनु हुँदैन भन्ने व्यापक आवाजहरू त्यहाँ उठ्न थालिसकेका छन् । तर, हाम्रो विडम्बना भनेको के भने हरेक कुरामा हामी उतैबाट प्रभावित भएर त्यहाँका खराब पक्षहरूको अन्धो नक्कल गर्छौं । त्यहाँका मानिसहरूको कामप्रतिको लगन, मिहिनेत, समर्पण र व्यावसायिकताको चाहिँ हामी कहिल्यै सिको गर्दैनौँ ।

साधारणतया मान्छेको ध्यान अपराध, ठगी, हिंसा र लुटपाटका कुराहरू र नकारात्मक चीजले बढी तान्ने गर्छ । एकथरी दर्शनले भन्छ, मान्छेको चेतनाको, मनको दुईवटा पाटाहरू हुन्छन् । एउटा तल्लो र एउटा माथिल्लो । धेरैजसो हामी आफ्नो तल्लो पाटो मात्र खोलेर बसेका हुन्छौँ । त्यसले गर्दा हामी साधारण र अर्थहीन कुराहरू मात्र देख्छौँ । माथिल्लो पाटो खोलेपछि मात्र हामी कुनै पनि कुराका सकारात्मक र गम्भीर पाटाहरू केलाउन सक्ने हुन्छौँ । समाचार र तिनका माध्यमहरू भनेको अति नै संवेदनशील र सशक्त अस्त्र हो । यसको सही प्रयोग गर्न सक्यो भने तुरुन्तै सकारात्मक प्रभावहरू देखा पर्छन् । 

पछिल्लो सातामा नै पनि यसका प्रमाणहरू देखिएका थिए । विजातीय विवाह गरेर घर छोडेर काठमाडौँ आएकी एउटी युवती, आफ्नो पतिको मृत्युपश्चात् सानो बालकको लालन-पोषणका लागि कसरी रेस्टुराँमा काम गर्न पुग्छे र कस्ताकस्ता सम्झौता गर्न बाध्य हुन्छे भन्ने एउटा समाचारले धेरैका आँखा रसाएका थिए । कान्तिपुरमा त्यो छापिएको पर्सिपल्ट उसका लोग्नेका आफन्तहरू उसलाई खोज्न काठमाडौँ आएका थिए र उसलाई घर लिएर गएका थिए । त्यस्तै, सरकारी स्कुलमा पढेर एसएलसीमा उत्कृष्ट नतिजा ल्याउने एउटी छात्राको समाचार पनि केही दिनअघि प्रकाशित भएको थियो । ड्राइभरकी छोरीले पढेर के गर्नू भनेर घोच्ने आफन्तहरूका इखले सो नतिजा हासिल भएको बताउने ती छात्राले आफ्नो डाक्टर बन्ने इच्छा पूरा गर्ने आर्थिक स्िथति बाबुआमाको नभएको दुःखमनाउ गरेको भोलिपल्टै एउटा कलेजकले उनलाई निःशुल्क पढाउने जिम्मेवारी बोकेको थियो । 

त्यसैले पत्रपत्रिकामा छापिने एकएक शब्द वा टेलिभिजनमा बोलिने एकएक बोली हजारौँहजार गोलीभन्दा बढी शक्तिशाली हुन्छन् भन्ने कुरा आमसञ्चारमा भएका मानिसहरूले बुझ्नुपर्छ । कुनै पनि ऊर्जाको सही प्रयोगले विकासका ढोकाहरू खोल्छन् भने त्यही ऊर्जाको गलत प्रयोगले आमविनाशका हतियार पनि बनाउन सक्छ । आमसञ्चारको ऊर्जाको असर सही वा गलत दुवैमा अत्यन्त प्रभावकारी हुन्छ भन्ने कुरा राज्यको चौथो अंग भनेर मानिने यस माध्यमले कहिल्यै पनि बिर्सनु हुुँदैन ।

Read More

नेपाली फुटबल र बिचरो ब्वाइज युनियन

बेच्नका लागि डालोभर िझुर्‍याहा बदाम बोकेको एउटा ठिटो हुन्थ्यो उसको खास नाम धेरैलाई थाहा थिएन सबैले उसलाई खै किन हो हाँगे भनेर चिन्थे हाँगेले त्यो बदाम बेचेर कमाएको नाफाले सायद स्कुलका लागि चाहिने कपी किन्थ्यो वा मीठोचोखो खान्थ्यो होला दशरथ रंगशालामा हुने फुटबल प्रतियोगिताहरूका लागि पूरै काठमाडौँ ओइरनिे बेलाको कुरा हो यो तर, खेल सुरु भएपछि त्यसको उत्तेजनामा हाँगे यसरी हराउँथ्यो, छुल्याहा केटाकेटीहरूले आफ्नो डोकोे रत्तिो बनाएको पनि उसलाई थाहा हुँदैनथ्यो यो धेरै वर्षअघिको कुरो हो 

त्यतिखेर नेपालमा फुटबलको निकै ठूलो चहलपहल हुन्थ्यो चहलपहल अहिले विश्वकपका कारण झनै कम छैन तर त्यतिबेला नेपाली खेल हेर्ने कुरामा दर्शकको उत्साह हेर्नलायकको हुन्थ्यो त्यतिबेलाका महारथी टोलीहरू संकटा, एनआरटी, महावीर क्लब र ब्वाइज युनियनले दर्शकको रक्तचाप नै बढाइदिन्थे नकआउट प्रतियोगिता बर्सेनिजस्तो हुन्थ्यो अनि, एउटा प्रतियोगिता सकिँदा नसकिँदै अर्कोको व्यग्रताका साथ प्रतीक्षा हुन थाल्थ्यो त्यतिबेला मनोरञ्जनका अरू उपायहरू कम भएकाले फुटबलमा बढी आकर्षण भएको भन्ने हो भने अहिले पनि विदेशी फुटबलका लागि त्यति नै अथवा त्यसभन्दा बढी उत्तेजना नदेखिने होइन विश्वकप, त्यसका चर्चा-परचिर्चा र त्यसको ज्वरो नेपालीहरूलाई नराम्ररी गाँजेको कुराका बग्रेल्ती प्रमाणहरू चारैतिर छन् त्यसो भए स्वदेशी फुटबलचाहिँ किन ओरालो लाग्दै गएको हो भन्ने कुरालाई गम्भीरतापूर्वक लिनुपर्ने आवश्यकता टड्कारो रूपमा देखिएको छ 

टेलिभिजन र विदेशी च्यानलहरूको सर्वसुलभ पहुँचका कारण दर्शकले उत्कृष्टभन्दा उत्कृष्ट खेलहरू हेर्न पाउन थालेका कारण उनीहरूको स्वाद र रुचि परस्िकृत हुँदै गएको कुरालाई नकार्न सकिँदैन स्वदेशी फुटबल सायद उनीहरूको चाहनाको कसीमा खरो उत्रन नसक्नुका कारण पनि त्यसले दर्शकलाई बाँध्न र रंगशालासम्म डोर्‍याउन नसकेको होला तर, त्यसो भनेर पन्छिने छुटचाहिँ नेपाली फुटबलको श्रीवृद्धि गर्ने जिम्मा लिएर बसेकाहरूलाई छैन विदेशी च्यानलहरू हेरेका कारण तिनबाट अरू धेरै कुरामा प्रगति गर्न सकिएको छ भने खेलकुदमा पनि सकिन्छ 

पुरानो कुरा गर्दा दशरथ रंगशालामा हुने फुटबल प्रतियोगिताहरूका केही संस्मरणहरू यहाँ छुटाउन मिल्दैन ब्वाइज युनियन क्लबले कुनै दाताकोे सहयोगमा बैंककबाट खेल पोसाक झिकाएको रहेछ त्यतिबेला हतपति जर्सीसँग मोजा र कट्टुका रंगमा एकरूपता हुँदैनथ्यो तर, जब टलक्क टल्कने पहेँलो जर्सी, कालो कट्टु, पहेँलै मोजा र नयाँ बुटमा ब्वाइज युनियन मैदानमा छिथ्र्यो, आधा जनसमर्थन त उसले त्यत्तिकै कमाइसकेको हुन्थ्यो त्यतिबेलाको त्यो टिम सश्ाक्तताको एउटा उदाहरणीय नमुना बनेर उदाएको थियो रूपक शर्मा र अशोक केसीको आक्रामक अग्रपंक्ति, उनीहरूका लागि अवसर निकाल्ने बाबुराम पुन र विदुर विष्टको मध्यक्रम, सुरेश पन्थी र द्वारकिा राउतको अभेद्य रक्षापंक्ति अरू सबै टिमका लागि टाउको दुखाइको विषय हुन थालेको थियो उतिबेलाका महारथी मानिने महावीर र एनआरटीजस्ता टिमबाट उपाधिहरू खोस्न ब्वाइज युनियन सफल हुन थालेको थियो यी टिमहरूको खेल हुने बेला दशरथ रंगशालामा तनाव र उल्लासमय वातावरण हुन्थ्यो दर्शकले घरघरबाट बोकेर ल्याएका टिनका भाँडाहरूले भुभुजेलाको भन्दा कम कोलाहलमय वातावरण बनाउँदैनथे अनि, विजयी टिमले सिन्दूरजात्राका साथ ट्रकमा सील्ड, खेलाडी र समर्थकहरूका साथ गर्ने नगरपरत्रिmमाको उल्लास पनि अविस्मरणीय हुन्थ्यो समग्रमा भन्दा त्यतिबेला फुटबल पर्वका रूपमा मनाइन्थ्यो एउटा यस्तो पर्व, जसलाई हरेक वर्ग, समुदाय र जातिले उत्तिकै स्नेह, जाँगर र उत्साहका साथ मनाउँथ्यो 

समयसँगै परििस्थति फरक हुँदै गयो ब्वाइज युनियनका सबैजस्तो खेलाडीलाई नेपाल प्रहरीले गच्छे अनुसारको पदमा दरबन्दी दिएर तानेर लग्यो र उनीहरू खेलाडीभन्दा पहिले प्रहरी बन्न पुगे पश्चिम बंगालका नेपाली मूलका चर्चित खेलाडी श्याम थापालाई ल्याएर पनि हुन त ब्वाइज युनियनले आफ्नो साख जोगाउन नखोजेको होइन तर त्यो समूहगत प्रदर्शनको जादू फेर िहुन सकेन खेलाडीले बाँच्नका लागि अरू उपायको खोजी गर्नुपर्ने बाध्यता रहुन्जेल उसले आफ्नो सम्पूर्ण क्षमता चिन्न पनि सक्दैन, देखाउन पनि सक्दैन ब्वाइज युनियन मात्र होइन, अरू क्लबका खेलाडीको पनि यही नै समस्या थियो, अझै पनि छ दौडधुपका खेलहरूका लागि ठाउँ फराकिलो पार्न दशरथ रंगशालाको दर्शक क्षमता पनि पछि गएर कम बनाइयो 

कहिले वर्षौं स्थगित हुँदै, कहिले धर्मर गर्दै चल्ने सहिद स्मारक लिग प्रतियोगितामा यसपटक कुनै बेलाको सशक्त टिम ब्वाइज युनियन सुरुदेखि नै रेलिगेसनमा परेर 'बी' डिभिजनमा र्झनबाट बच्नका लगि कसरत गर्न बाध्य भयो अन्ततः संघर्ष गर्दागर्दै आफ्नो गौरवशाली इतिहासलाई पनि आफूसँगै अँगालो मारेर ब्वाइज युनियन गल्र्याम्म ढल्यो हुन त यसका पछाडि उसको कमजोर खेल मात्र जिम्मेवार रहेन खेलपछाडिको राजनीति र मिलेमतोका कारण पनि उसको त्यो हविगत भएको आरोप उसका व्यवस्थापकहरूले लगाए, जुन केही हदसम्म सत्य पनि हो तर, ब्वाइज युनियन आफैँमा बलियो भएर रेलिगेसनको चक्रवातमा नपरेको भए उसको खुट्टा समातेर डुबाउन कुनै मिलेमतोले पनि सक्दैनथ्यो त्रिपुरेश्वरको रैथाने क्लबलाई त्यहाँका रैथाने पुराना धनीमानी, व्यापारी, नवधनाढ्य, प्रभावशाली माानिस र सबै बासिन्दा मिलेर एकएक अञ्जुलि मात्र सहयोग गरििदएको भए पनि उसले आफ्नो काँचुली फेर्न सक्थ्यो तर, खेलका लागि, त्यसको विकासका लागि यस किसिमका संवेदनशीलता अचेलका मान्छेहरूमा छैन नेपाली फुटबलले आशा गरे अनुरूप प्रगति नगर्नुका पछाडि यो एउटा प्रमुख कारण हो 

मिलेमतोको राजनीति त संसारका कुन कुनामा नहुने कुरा हुन् र ? तर, दःुख लाग्ने त के भने हामीकहाँ चाहिँ अहिले उल्टो भइरहेको छ जहाँ हुनुपर्ने हो, त्यहाँचाहिँ मिलेमतो हुन सकिरहेको छैन जहाँ हुन नहुने हो, त्यहाँचाहिँ मिलेमतो भइरहेको छ। यी दुईलाई सटक्क ठाउँ साटेर यताको उता बनाइदिन पाएदेखि कति रमाइलो हुन्थ्यो होला ? 

Read More

FF, the football fever

Football fever has caught me totally. It seems agess that I have slept properly. Waiting for the late night game, fiddling with my laptop, doing some writing, going through facebook, twitter and FIFA site, then watching the game till 2 AM has been regular. I cant sleep in the day time. Its a big problem. But, cant miss any games.

It needs full dedication and stamina of all 11 players for the whole 90 minutes. Sometimes 120 minutes to stay in the game or win it. But, it takes just one moment of silly mistake, lack of concentration of 1 player to lose. The same was witnessed in the game of Japan and Paraguay. One penalty missed and it washed away the dreams of whole Asia. That is fottball.

Even our life is like that. It takes a lot to create, achieve and maintain things. Be it professional, personal, emotional and relationships. If we miss one penalty, everything might collapse like a building of playing cards.

Read More

बानीका आनीबानीहरू

हालसालै एकदिन अभिनेता राजेश हमालसँग लामो गन्थन भयो । प्रसंग थियो, त्यसको केही समयअघि कुनै अन्तर्वार्तामा उनले भनेको कुरा । अन्तर्वार्ता लिने मान्छेको एउटा प्रश्नको उत्तर दिने क्रममा उनले आफ्नो कुनै बानी नभएको कुरा बताएका थिए । लत, कुलत वा कुनै कुराको आशक्ति नहुन सक्छ । तर, कुनै पनि मान्छेको कुनै पनि बानी नै नहुनु कसरी सम्भव हुनसक्छ ? निकैबेर गन्थन गरेपछि पनि त्यसको कुनै चित्तबुझ्दो तर्क निस्कन सकेको थिएन । 

परभिाषाको कुरा गर्ने हो भने नियमित व्यवहारमा दोहोरएिर भइरहनेे र नजानिँदो किसिमले पनि देखा पररिहने कुरालाई बानी भन्छन् । कहिलेकाहीँ यो अनिवार्य भइसकेको हुन्छ । बानी भनेको अचम्मको कुरा हुने गर्छ । यो कसरी लाग्छ, किन लाग्छ भन्ने कुराको कुनै ठोस कारण पनि हुँदैन । तर, मान्छेलाई जीवनका हरेक प्रहरहरूमा केही न केही बानीहरू लागिरहन्छन् । अनि, लागेपछि ती बानीहरूले मान्छेलाई सितिमिति छोड्दैनन् । अदृश्य र अस्पष्ट ती बानीहरू कुनै अभिन्न मित्रझैँ मान्छेको साथमा सधँै रहिरहन्छन् । कुनै बानी मान्छेले जन्मँदै वंशानुगत रूपमा लिएर जन्मेको हुन्छ भने कुनै वातावरण, परििस्थति, संगत र अरू कुराहरूले उसभित्र ती बानीहरूको बीजारोपण गरििदन्छन् । बानीहरू अनेकौँ प्रकारका हुने गर्छन् । कुनैले मान्छेलाई फाइदा गर्छन्, कुनैले हानि पनि गर्छन् । यिनीहरूको उपस्िथति यति प्रभावकारी र सशक्त हुन्छ, मान्छेले हानि गर्ने बानीका बारेमा सबै बुझ्दाबुझ्दै पनि तिनलाई हत्पति छोड्न सक्दैन । लतलाई एकछिन छोडेर कुरा गर्ने हो भने पनि मान्छेका असंख्य बानीहरू हुन सक्छन् । कति बानीहरू यस्ता हुन्छन्, जसका बारे मान्छे आफैँ अनभिज्ञ हुन्छ । कुनै पनि मान्छेले साधारणतया आफ्ना बानीहरूका बारे केलाएर हेर्ने काम गरेको हुँदैन । माया गर्ने बानी, कुरा काट्ने बानी, काम छल्ने बानी, अरूको खुट्टा तान्ने बानी, सानो कुरामा बढी चिन्तित हुने बानी, रुने बानी, ठग्ने बानी, जानीजानी आफू मूर्ख हुन्जेल भावुक हुने बानीजस्ता असंख्य बानीहरूका बारे कुरा गर्न सकिन्छ, जसको कुनै अन्त्य पनि हुँदैन । 

केही बानीहरू यस्ता हुन्छन्, जसले एउटा ठूलो समुदाय, समाज, सहर वा सिँगै मुलुकलाई सामूहिक रूपमा लान पनि सक्छन् । वातावरण, परििस्थति र केही हदसम्म बाध्यताले पनि यस्ता बानी लाग्नमा सघाउ पुर्‍याइरहेका हुन्छन् । एउटा त्यस्तै बानी हो, झूटो बोल्ने । अचेल हामीमा त्यस बानीको विकास भइरहेको छ । बानी नजानी-नजानी पनि लाग्न सक्छ भन्ने कुराको यो पनि एउटा गतिलो उदाहरण हो । यो एउटा यस्तो बानी हो, जसले बोल्ने मान्छेलाई क्षणिक फाइदा भए पनि उसका वरपिरकिा थुप्रै अरूलाई सामूहिक र दूरगामी रूपमा असर गररिहेको हुन्छ । झूटो बोल्नेहरूको एउटा दोस्रो वर्ग पनि हुन्छ, उनीहरूले आफूलाई बचाउ गर्ने एउटा कुतर्क पनि हुने गर्छ । उनीहरू साँचो नबोल्नुलाई झूटो बोल्नुभन्दा फरक कुरा हो भन्ने मान्छन् । तर, शब्दलाई मात्र नहेर्ने हो भने यी दुवै कुरामा केही भिन्नता हुँदैन । सानो तहबाट ठूलोसम्म, व्यक्तिगतदेखि राजनीतिक रूपमा हरेक मान्छेहरूमा यो बानी विस्तारै लागिसकेको छ र झन् बलियो हुँदै गइरहेको छ । 

बाटोमा हिँड्दा हरेक दिन हामी केही यस्ता मानिसहरू देख्छौँ, जो खुलेआम एक ठाउँमा रहेर मोबाइल फोनमा आफू अन्तै भएको बताइरहेका हुन्छन् । कोहीकोही त बानेश्वरको सडकमा आफू विराटनगर भएको दाबी गररिहेका भेटिन्छन् । अहिले त रोमिङ्को पनि सुविधा भएकाले अरू नै देशमा छु भन्न पनि पाइन्छ । कतिपय मानिसहरू आफूलाई व्यस्त देखाउनका लागि, आफ्नो विशिष्टता प्रमाणित गर्नका लागि पनि यस प्रकारका झूट बोल्छन् । एक जना महाशय बबरमहलको सडकको किनारमा सियाँलमा उभिएर ठेलामा बेच्न राखेको खरबूजा चपाउँदै कसैलाई फोनमा आफू एउटा जरुरी मिटिङ्मा भएको बताइरहेका थिए । पहिले-पहिले भए फोनमा यस्ता किसिमका झूट बोल्न पाइन्नथ्यो । अचेल प्रविधिले बनाइदिएको सजिलोका कारण यस्ता झूटहरू आँखा नझिम्क्याईकनै बोल्न सकिन्छ । कसैको फोन आयो, कुरा गर्न मन लागेन भने नउठाएर फोनै आएको छैन भनिदिनचाहिँ दूरसञ्चारको 'स्तरीय' सेवाले सजिलो बनाएको छ । 

नेता र राजनीतिक पार्टीहरू यो बानीका सबैभन्दा प्रखर खेलाडीहरू हुन् । उनीहरूचाहिँ निकै नै ठूला महत्त्वपूर्ण र संवेदनशील कुराहरूमा पनि आरामसँग झूटो बोल्न सक्षम हुन्छन् । पछिल्ला केही समयमा हाम्रो देशमा भएका कुराहरूलाई नियालेर हेर्ने हो भने यसलाई पुष्टि गर्ने मनग्य उदाहरणहरू फेला पर्छन् । उनीहरूले गरेका वाचाहरू एकातिर राखेर तीमध्ये कति पूरा भए कति भएनन् भनेर लेखाजोखा गर्ने हो भने सायद ऐनामा अनुहार हेर्न सक्दैनन् उनीहरूले । अहिले पनि यति बुँदे र उति बुँदे सहमति भन्ने नाममा उनीहरू एकापसमा खुलेआम झूटो बोलिरहेका छन् । अनि, कसले झूटो बोलेको भन्ने दोषारोपण र आरोप/प्रत्यारोप गर्नमा उनीहरू व्यस्त भइरहेका छन् । माथिबाट सुरु भएको यो झूटो बोल्ने बानी तलसम्म पनि आइपुगेको छ । झूटो बोल्नाका क्षणिक फाइदा हुन्छन् तर त्यसलाई कायम राख्नका लागि यति धेरै कसरत र अरू झूटो कुराहरू गर्नुपर्छ, त्यसका सामु साँचो कुरा बोल्नु निकै सजिलो हुने गर्छ । तर, यति थाहा हुँदाहँुदै पनि हामी अनावश्यक ठाउँहरूमा पनि किन झूटो बोल्छौँ ? के हामीमा यो बानीले नजानिँदो रूपमा जरो गाडी नै सकेको हो त ?

डन्ट से यस ह्वेन यू वान्ट टू से नो भन्ने किताबले मान्छेको यही बानीका बारेमा विश्लेषण गरेको छ । झूटो बोल्नेहरू कसरी आफू र अरूहरूको लक्ष्यलाई प्रभावित गररिहेका हुन्छन् भन्ने कुरालाई यसले अथ्र्याउँछ । ती कुराहरूबाट पन्छिन सिकाउने त्यस पुस्तकले संसारका धेरै मान्छेका व्यक्तिगत, पारविारकि र सामाजिक जीवनमा सकारात्मक असर पारेको दाबी पनि गर्छ । अनि, खराब बानी कसरी हटाउने भन्नेबारेका एक जना ज्ञाता लेखक बिल बोर्सर्ड भन्छन्, "खराब बानी सुधार्नका लागि त्यो लाग्नासाथै स्थापित हुनुअघि प्रयत्न गर्नुपर्छ । स्थापित भइसकेको हो भने ती बानीलाई प्रोत्साहित गर्ने कारण र कुराहरूबाट आफूलाई बचाउनुपर्छ ।" 

त्यसैले हामीले एकपटक फुर्सद लिएर सोच्नुपर्ने बेला हो यो । के हामीमा झूटो बोल्ने बानी स्थापित नै भइसकेको हो त ? हो भने ती के कुराहरू हुन्, जसबाट हामी टाढा रहनुपर्छ, बच्नुपर्छ ! 

Read More

amalgamation of joy and sorrow....

It was Friday, June 18, 2010. I was sipping a cup of coffee st Alina's Bakery cafe and watching the game between Germany and Serbia. The big projection screen they had set up displayed the fast paced game. A lot of other people were also enjoying the game. A cool breeze brushed my face. And, suddenly I felt so good. I was happy to realize that I was ejoying the game like that. And suddenly, out of nowhere a strange melancholy filled my heart. There are so many un privilidged/under priviledged people in the world who have to compromise with things they would have loved to desire. I felt guilty in some way....Could not analyze my feelings, a strange amalgamation of joy and sorrow....

Read More