Translate

Sunday, June 20, 2010

बानीका आनीबानीहरू

हालसालै एकदिन अभिनेता राजेश हमालसँग लामो गन्थन भयो । प्रसंग थियो, त्यसको केही समयअघि कुनै अन्तर्वार्तामा उनले भनेको कुरा । अन्तर्वार्ता लिने मान्छेको एउटा प्रश्नको उत्तर दिने क्रममा उनले आफ्नो कुनै बानी नभएको कुरा बताएका थिए । लत, कुलत वा कुनै कुराको आशक्ति नहुन सक्छ । तर, कुनै पनि मान्छेको कुनै पनि बानी नै नहुनु कसरी सम्भव हुनसक्छ ? निकैबेर गन्थन गरेपछि पनि त्यसको कुनै चित्तबुझ्दो तर्क निस्कन सकेको थिएन । 

परभिाषाको कुरा गर्ने हो भने नियमित व्यवहारमा दोहोरएिर भइरहनेे र नजानिँदो किसिमले पनि देखा पररिहने कुरालाई बानी भन्छन् । कहिलेकाहीँ यो अनिवार्य भइसकेको हुन्छ । बानी भनेको अचम्मको कुरा हुने गर्छ । यो कसरी लाग्छ, किन लाग्छ भन्ने कुराको कुनै ठोस कारण पनि हुँदैन । तर, मान्छेलाई जीवनका हरेक प्रहरहरूमा केही न केही बानीहरू लागिरहन्छन् । अनि, लागेपछि ती बानीहरूले मान्छेलाई सितिमिति छोड्दैनन् । अदृश्य र अस्पष्ट ती बानीहरू कुनै अभिन्न मित्रझैँ मान्छेको साथमा सधँै रहिरहन्छन् । कुनै बानी मान्छेले जन्मँदै वंशानुगत रूपमा लिएर जन्मेको हुन्छ भने कुनै वातावरण, परििस्थति, संगत र अरू कुराहरूले उसभित्र ती बानीहरूको बीजारोपण गरििदन्छन् । बानीहरू अनेकौँ प्रकारका हुने गर्छन् । कुनैले मान्छेलाई फाइदा गर्छन्, कुनैले हानि पनि गर्छन् । यिनीहरूको उपस्िथति यति प्रभावकारी र सशक्त हुन्छ, मान्छेले हानि गर्ने बानीका बारेमा सबै बुझ्दाबुझ्दै पनि तिनलाई हत्पति छोड्न सक्दैन । लतलाई एकछिन छोडेर कुरा गर्ने हो भने पनि मान्छेका असंख्य बानीहरू हुन सक्छन् । कति बानीहरू यस्ता हुन्छन्, जसका बारे मान्छे आफैँ अनभिज्ञ हुन्छ । कुनै पनि मान्छेले साधारणतया आफ्ना बानीहरूका बारे केलाएर हेर्ने काम गरेको हुँदैन । माया गर्ने बानी, कुरा काट्ने बानी, काम छल्ने बानी, अरूको खुट्टा तान्ने बानी, सानो कुरामा बढी चिन्तित हुने बानी, रुने बानी, ठग्ने बानी, जानीजानी आफू मूर्ख हुन्जेल भावुक हुने बानीजस्ता असंख्य बानीहरूका बारे कुरा गर्न सकिन्छ, जसको कुनै अन्त्य पनि हुँदैन । 

केही बानीहरू यस्ता हुन्छन्, जसले एउटा ठूलो समुदाय, समाज, सहर वा सिँगै मुलुकलाई सामूहिक रूपमा लान पनि सक्छन् । वातावरण, परििस्थति र केही हदसम्म बाध्यताले पनि यस्ता बानी लाग्नमा सघाउ पुर्‍याइरहेका हुन्छन् । एउटा त्यस्तै बानी हो, झूटो बोल्ने । अचेल हामीमा त्यस बानीको विकास भइरहेको छ । बानी नजानी-नजानी पनि लाग्न सक्छ भन्ने कुराको यो पनि एउटा गतिलो उदाहरण हो । यो एउटा यस्तो बानी हो, जसले बोल्ने मान्छेलाई क्षणिक फाइदा भए पनि उसका वरपिरकिा थुप्रै अरूलाई सामूहिक र दूरगामी रूपमा असर गररिहेको हुन्छ । झूटो बोल्नेहरूको एउटा दोस्रो वर्ग पनि हुन्छ, उनीहरूले आफूलाई बचाउ गर्ने एउटा कुतर्क पनि हुने गर्छ । उनीहरू साँचो नबोल्नुलाई झूटो बोल्नुभन्दा फरक कुरा हो भन्ने मान्छन् । तर, शब्दलाई मात्र नहेर्ने हो भने यी दुवै कुरामा केही भिन्नता हुँदैन । सानो तहबाट ठूलोसम्म, व्यक्तिगतदेखि राजनीतिक रूपमा हरेक मान्छेहरूमा यो बानी विस्तारै लागिसकेको छ र झन् बलियो हुँदै गइरहेको छ । 

बाटोमा हिँड्दा हरेक दिन हामी केही यस्ता मानिसहरू देख्छौँ, जो खुलेआम एक ठाउँमा रहेर मोबाइल फोनमा आफू अन्तै भएको बताइरहेका हुन्छन् । कोहीकोही त बानेश्वरको सडकमा आफू विराटनगर भएको दाबी गररिहेका भेटिन्छन् । अहिले त रोमिङ्को पनि सुविधा भएकाले अरू नै देशमा छु भन्न पनि पाइन्छ । कतिपय मानिसहरू आफूलाई व्यस्त देखाउनका लागि, आफ्नो विशिष्टता प्रमाणित गर्नका लागि पनि यस प्रकारका झूट बोल्छन् । एक जना महाशय बबरमहलको सडकको किनारमा सियाँलमा उभिएर ठेलामा बेच्न राखेको खरबूजा चपाउँदै कसैलाई फोनमा आफू एउटा जरुरी मिटिङ्मा भएको बताइरहेका थिए । पहिले-पहिले भए फोनमा यस्ता किसिमका झूट बोल्न पाइन्नथ्यो । अचेल प्रविधिले बनाइदिएको सजिलोका कारण यस्ता झूटहरू आँखा नझिम्क्याईकनै बोल्न सकिन्छ । कसैको फोन आयो, कुरा गर्न मन लागेन भने नउठाएर फोनै आएको छैन भनिदिनचाहिँ दूरसञ्चारको 'स्तरीय' सेवाले सजिलो बनाएको छ । 

नेता र राजनीतिक पार्टीहरू यो बानीका सबैभन्दा प्रखर खेलाडीहरू हुन् । उनीहरूचाहिँ निकै नै ठूला महत्त्वपूर्ण र संवेदनशील कुराहरूमा पनि आरामसँग झूटो बोल्न सक्षम हुन्छन् । पछिल्ला केही समयमा हाम्रो देशमा भएका कुराहरूलाई नियालेर हेर्ने हो भने यसलाई पुष्टि गर्ने मनग्य उदाहरणहरू फेला पर्छन् । उनीहरूले गरेका वाचाहरू एकातिर राखेर तीमध्ये कति पूरा भए कति भएनन् भनेर लेखाजोखा गर्ने हो भने सायद ऐनामा अनुहार हेर्न सक्दैनन् उनीहरूले । अहिले पनि यति बुँदे र उति बुँदे सहमति भन्ने नाममा उनीहरू एकापसमा खुलेआम झूटो बोलिरहेका छन् । अनि, कसले झूटो बोलेको भन्ने दोषारोपण र आरोप/प्रत्यारोप गर्नमा उनीहरू व्यस्त भइरहेका छन् । माथिबाट सुरु भएको यो झूटो बोल्ने बानी तलसम्म पनि आइपुगेको छ । झूटो बोल्नाका क्षणिक फाइदा हुन्छन् तर त्यसलाई कायम राख्नका लागि यति धेरै कसरत र अरू झूटो कुराहरू गर्नुपर्छ, त्यसका सामु साँचो कुरा बोल्नु निकै सजिलो हुने गर्छ । तर, यति थाहा हुँदाहँुदै पनि हामी अनावश्यक ठाउँहरूमा पनि किन झूटो बोल्छौँ ? के हामीमा यो बानीले नजानिँदो रूपमा जरो गाडी नै सकेको हो त ?


डन्ट से यस ह्वेन यू वान्ट टू से नो भन्ने किताबले मान्छेको यही बानीका बारेमा विश्लेषण गरेको छ । झूटो बोल्नेहरू कसरी आफू र अरूहरूको लक्ष्यलाई प्रभावित गररिहेका हुन्छन् भन्ने कुरालाई यसले अथ्र्याउँछ । ती कुराहरूबाट पन्छिन सिकाउने त्यस पुस्तकले संसारका धेरै मान्छेका व्यक्तिगत, पारविारकि र सामाजिक जीवनमा सकारात्मक असर पारेको दाबी पनि गर्छ । अनि, खराब बानी कसरी हटाउने भन्नेबारेका एक जना ज्ञाता लेखक बिल बोर्सर्ड भन्छन्, "खराब बानी सुधार्नका लागि त्यो लाग्नासाथै स्थापित हुनुअघि प्रयत्न गर्नुपर्छ । स्थापित भइसकेको हो भने ती बानीलाई प्रोत्साहित गर्ने कारण र कुराहरूबाट आफूलाई बचाउनुपर्छ ।" 

त्यसैले हामीले एकपटक फुर्सद लिएर सोच्नुपर्ने बेला हो यो । के हामीमा झूटो बोल्ने बानी स्थापित नै भइसकेको हो त ? हो भने ती के कुराहरू हुन्, जसबाट हामी टाढा रहनुपर्छ, बच्नुपर्छ ! 

0 प्रतिक्रिया दिनुहोस्:

Post a Comment