हातैमा जे धूलो...

फरकफरक भौगोलिक, सामाजिक, आर्थिक र राजनीतिक परविेशले अनि उसले पाएको शिक्षादीक्षा र संस्कारले एउटा मान्छेभन्दा अर्को मान्छेलाई फरक बनाउँछ भन्ने मान्यता छ । उसका आनीबानी, सोचाइ, बोलीचाली, लबाइखबाइ, चरत्रि र प्रकृति ती कुराहरूले निर्धारति गरेका हुन्छन् । त्यसैले त सबैको जीवन एउटै भए पनि भोगाइ अलगअलग हुन्छन्, सबैका दुईवटै आँखा भए पनि तिनले देख्ने कुराहरू फरकफरक हुन्छन् । दुईवटै कान भए पनि सुन्ने कुराहरू फरकफरक हुन्छन्, एउटै कुरा सुने पनि बुझ्ने कुरा पृथक् हुन्छन् । पाँचैवटा इन्दि्रयका बनोट र कार्यप्रणाली एउटै भए पनि तिनले अलग अर्थ लगाउने गर्छन् । छैटौँ इन्दि्रय भनिने चेतनाको स्तर र बानीबनोटको भिन्नताले त्यो फरक ल्याएको हुन्छ । तर, यति हुँदाहुँदै पनि हरेक मानिसका केही कुराहरूमा भने उदेकलाग्दो समानता हुन्छ । त्यो मान्छे चाहे कणर्ालीको विकट पहरामा बसोस् वा क्यालिफोर्नियाको उत्तरआधुनिक सहरमा, मान्छेका केही यस्ता कुराहरू हुन्छन्, जसमा गएपछि ऊ एउटै हुन्छ । तिनैमध्ये एउटा आधारभूत मानसिकताको कथा भन्छ यो गीतले, हातैमा जे धूलो, झरेपछि त्यै सुनको फूल...।

एउटा कठीन पदयात्राको बाटो थियो । नाक ठोकिने ठाडो उकालो, बाँदर लड्ने भीरहरू र गन्तव्यमा पुग्नका लागि अनेकौँ व्यवधानहरू थिए त्यो बाटोमा । टुप्पोमा पुग्नुभन्दा अलि तल सबैभन्दा अप्ठ्यारो थियो, जहाँ पुगेर चढ्ने मान्छेहरू या चिप्लन्थे या थाकेर आरोहण परत्ियाग गर्थे । त्यहाँ एउटा बूढो बरको रुख थियो, जहाँ कुनै पनि आरोहण दलका सदस्यहरू सुस्ताउँथे, छलफल गर्थे, असहमतिका कुराहरूमा बाझाबाझ गर्थे, आफ्ना समस्याहरू बिसाउँथे । तिनमध्ये केही सुल्झन्थे पनि, केही थाँती रहन्थे । तर, त्यो रूखको उपस्िथतिलाई सबैले सामान्य रूपमा लिएका थिए । बेलाबेला कसैलाई लाग्थ्यो पनि, यो रूख अब बूढो भइसक्यो, यसमा अब केही फल्दैन । एकदिन त्यो रूख ढल्यो । रूख ढल्नुअघि त्यसलाई काटे पनि हुन्छ, यसमा अब के फल्छ र भन्नेहरूलाई लाग्न थाल्यो, थाकेर त्यहाँमुनि आएपछि केही नभए पनि सियाँलमा सुुस्ताउन त पाइएको थियो । आफूलाई छहारी दिने अर्को रूखको विकल्प सोच्न थालेपछि मात्र उनीहरूले हेक्का गरे, त्यो बूढो वरको रूख ठडिन कति समय लागेको थियो, कति घामपानी, आँधीहुरी, तुषारो र असिना पचाएर दह्रो भएको हुनुपर्छ त्यो रूख । तर, रूख ढलिसकेको थियो ।

हुन पनि हो, नियालेर हेर्ने हो भने हाम्रो नियमित जिन्दगीमा हामीसँग भएका कुराहरू, हाम्रा सम्बन्धहरू र हाम्रा उपलब्धिहरूसँग हामी ढुक्क हुने गर्छौं । हामीलाई केही समयपश्चात् ती सबै कुराको स्थायित्वमा कुनै शंका पनि लाग्न छाड्छ । त्यो आश्वासनको बेला हामी सोच्न पनि चाहँदैनौँ, संसारमा कुनै पनि कुरा अजर र अमर छैनन् । सृष्टिको अकाट्य नियम नै हो, हरेक कुराको एउटा उमेर हुन्छ, समयावधि हुन्छ । हरेक कुराले अरू कुराहरूका लागि ठाउँ बनाउनका लागि आफूले ओगटेको स्थान खालि गर्नैपर्छ । अरूका जीवनमा यस्ता घटनाहरू परेको देख्दा र सुन्दा पनि हामीभित्रको हामीलाई आश्वस्त बनाउने एउटा कुनै प्रणालीले त्यो हामीलाई पर्ने कुरा होइन भनेर दिग्भ्रमित बनाउँछ । त्यसैले हामी आफूमाथि आइपर्न सक्ने विपत्ति वा आफूले गुमाउनुपर्ने कुराको अभावको प्रभावबारे पूर्वतयारी गर्नबाट अल्छी गर्छौं । जब मान्छेले आफ्नो कुनै कुरा गुमाउँछ अनि मात्र उसलाई आफ्नो जीवनमा प्रत्यक्ष/अप्रत्यक्ष रूपमा त्यसले कति सकारात्मक प्रभावहरू पारेको थियो भन्ने कुरा थाहा हुन्छ । तर, त्यसपछि उसले जतिसुकै रोइकराई गरे पनि गुमेको कुरा फिर्ता हुँदैन ।

अनि, गुमेका कुराको अभाव र तिनको महत्त्वका बारेमा दुईवटा पाटाहरू हुन्छन् । एउटा पाटामा ती मान्छेहरू जसलाई वास्तवमै दुःख लागेको हुन्छ, अर्को पाटोमा ती मान्छेहरूलाई जसलाई या त कुनै दुःख हुँदैन वा त्यो गुमाइले उसलाई प्रत्यक्ष असर गरेको हुँदैन । तर पनि यो दोस्रो पाटाका मान्छेहरू सबैभन्दा ठूलो स्वरमा गुमेको कुराको महिमा वर्णन गर्न उद्यत हुन्छन् । औपचारकिताको यो नाटक यतिपटक दोहोरइिसकेको छ, यसको एक/एक दृश्य र संवाद हामीलाई कण्ठस्थ छ । यो नाटकको वियोगान्त दृश्यका लागि यति धेरै गोहीका आँसुहरू बगेका छन्, त्यसले गर्दा आउने लामो समयसम्म लोडसेडिङ्को समस्या नै सायद समाधान हुन्छ होला ।

त्यसैले मान्छेले आफ्ना सम्बन्धहरू र उपलब्धिहरूको उचित सम्मान र मूल्यांकन बेलैमा गर्नुपर्छ, त्यसको सम्मान त्यो रहँदै गर्नुपर्छ । तर, मान्छेलाई किन हातमा रहँदै सुनको फूलको महत्त्व थाहा हुँदैन ? किन त्यतिबेला त्यो धूलोजस्तो लाग्छ ? संसार मात्र नभई अन्तरक्ष्िासमेत विजय गर्न सक्छु भनेर गर्व गर्ने मान्छे किन आफूभित्रको यति सानो दोषसँग लड्न सक्दैन । किन मान्छे गुमिसकेको कुरामा मात्र राम्रा पक्षहरू देख्छ ? किन मान्छेले आफूसँग रहुन्जेल अर्को मान्छेको दोष मात्र केलाउँछ, उसको खुट्टा तान्छ, वैमनस्यता पाल्छ, खेदो खन्छ अनि त्यो नरहेपछि त्यही कुराको गुणगान गर्न थाल्छ ?

दिलमाया दिलमाया खै कसको भूल...?

Read More

जिन्दगीको म्याराथन

धेरैअघि कतै कुनै विद्वान्को एक उक्ति पढिएको थियो, 'गल्ती नदोहोर्‍याउन पहिलोपटक नै त्यो नगर्नू ।' तिनका अनुसार एकपटक गल्ती गर्नेले पटकपटक गल्ती गर्छ । गल्ती नै नगर्ने मान्छेहरूका कल्पना गर्न सक्ने र आदेश दिन सक्ने ती विद्वान्ले आफूले जीवनमा गल्ती गरे वा गरेनन्, त्यसलाई दोहोर्‍याए वा दोहोर्‍याएनन् भन्ने कुराचाहिँ थाहा भएन । 

तर, त्यतिबेला निकै सटीक र सार्थक लागेको त्यो भनाइ अहिले आएर सायद आदर्शका कुराहरू गर्नका लागि मात्र हो भन्ने भान हुन्छ । किनभने, घोडा चढ्ने मान्छे लड्छ, नलडी घोडा चढ्न सकिँदैन । त्यसैले लड्ने डर हुने मान्छेले केही गर्न सक्दैन । अझ भनौँ भने लडेपछि उठ्न डराउने मान्छे पनि अघि बढ्न सक्दैन । हामी सानो छँदा बामे सर्नेबाट हिँड्नेमा पदोन्नति हुनेबेला कतिपटक थचारएिका छौँ । त्यस अर्थमा गल्ती गर्दै त्यससँग लड्न र उठ्न प्रकृतिले मान्छेलाई सुरुदेखि सिकाएको हुन्छ ताकि पछि गएर जिन्दगीका ठूलठूला धक्कामुक्कीमा पछारएिर पनि ऊ त्यसैगरी फेर िउठेर प्रयास जारी नै राख्न सकोस् । लड्ने, पछारनिे, भूल गर्ने भनेको मान्छेले जीवनमा बारम्बार गर्ने कुरा हो । 

हामी आममानिसको मात्र कुरा नगरौँ, इतिहास पल्टाएर हेर्ने हो भने पनि जसजसका कारण संसारको रूप र भाग्य परविर्तन भएको छ, ती ठूलठूला मानिसहरूबाट पनि भूलहरू भएका छन् । पुराण र धर्मग्रन्थहरू पल्टायो भने देवीदेवता र ऋषिमुनिहरूबाट पनि गल्तीहरू भएका छन् । राजामहाराजा र शासकहरूबाट पनि गल्ती नभएका होइनन् । महाभारत, बर्लिनको पर्खाल, विश्वयुद्ध, हिटलरजस्ताहरूको पतन, देशहरूका विभाजन, मनहरूका विभाजन, मान्छेमान्छेबीच धर्मका नाममा मारकाटजस्ता गल्तीहरू भइरहेका थिए, अझै भइरहेछन् । 

त्यसैले अज्ञानताका कारण मात्र गल्तीहरू हुँदैनन् । कहिले दम्भका कारण, मातका कारण, उन्मादका कारण, कहिले अरूका कुरा नसुन्दा अनि कहिले अरूका कुरा बढी सुन्दा मै हुँ भन्नेहरू पनि च्यापुले माटो खानेगरी पछारनिे गर्छन् । नैतिकता र उत्तरदायित्व भएको नेता, सिङ भएको स्याल र गजमणि भएको हात्ती बरु खोज्यो भने पाइन सक्ला तर गल्ती नगर्ने मान्छे संसारमा कहीँ पनि भेटिँदैन । गल्तीबाट सिक्नु र त्यसलाई नदोहोर्‍याउनु नै मान्छेले पाउने जीवनको सबैभन्दा ठूलो शिक्षा हो । इच्छाशक्तिमा दृढता हुने हो र इमानदारीपूर्वक प्रयास गर्ने हो भने संसारमा यस्ता कुनै गल्ती हुँदैनन्, जसलाई सुधार्न नसकियोस् ।

केहीअघि सम्पन्न दक्षिण एसियाली खेलकुद -साग)मा नेपालको समष्टिगत प्रदर्शन राम्रो नै रह्यो । कतिपय नयाँ नौला कीर्तिमान पनि नेपाली खेलाडीहरूले राख्न सफल भए । यहाँनिर विशेष गरी म्याराथनमा स्वर्णपदक जित्ने राजेन्द्र भण्डारीको प्रदर्शनको प्रसंग बढी सान्दर्भिक छ । यसभन्दा अघिल्लोपटक उनले चार सय मिटरको तगारो दौडमा पाएको स्वर्णपदक डोपिङ् परीक्षणमा असफल भएका कारण गुमाउनुपरेको थियो । यस किसिमको परीक्षामा असफल भएपछि संसारका अधिकांश खेलाडीहरूको खेल जीवन नै समाप्त भएको छ । तर, राजेन्द्रले आफू चढेको घोडाबाट लड्नुलाई सहजतापूर्वक लिए, खोसिएको पदक फिर्ता लिएरै छोड्ने अठोटका साथ होमिए । र, आफ्नो दक्षताभन्दा अलग प्रवृत्तिको दौडमा पनि सबैलाई उछिनेर संसारलाई चमत्कृत बनाइदिए । उनी र उनीजस्ता उल्लेखनीय प्रदर्शन गर्ने खेलाडीहरूलाई हुन त सम्मान र पुरस्कारहरू प्राप्त भइरहेका नै छन् तर त्यसभन्दा अझ बढी हुनुपर्छ भन्ने लाग्छ । किनभने, अचेल संसारमा हाम्रो देश नकारात्मक कुराहरूका लागि चर्चित भइरहेको छ । राजेन्द्र र दीपक विष्टजस्ता खेलाडीहरूले निकै हदसम्म हाम्रो नाकमा लागेको कालो धुने जमर्को गरेका छन् । सचिन तेन्दुलकरले एउटा कीर्तिमान बनाएको केही सेकेन्डभित्रै प्रधानमन्त्री र राष्ट्रपतिले उनलाई बधाई दिन भ्याइसकेका हुन्छन्, सम्मान र पुरस्कारका ताँती लाग्छन् । सबै कुरा उतैको सिक्नमा खप्पिस हामीले यस्ता कुराहरूचाहिँ किन सिक्न नसक्ने हौँ कुन्नि ! 

कुरो राजेन्द्रको हुँदैथ्यो, जसले प्रमाणित गरेका छन्, गल्ती गर्नु नराम्रो होइन, आफूले गरेको गल्तीलाई मान्छेले कुन रूपमा लिन्छ भन्ने महत्त्वपूर्ण हो । हरेक गल्तीलाई एउटा सिक्ने अवसरका रूपमा लिएर अगाडि बढ्ने हो भने मान्छे बढी परपिक्व, बढी सफल अनि समाज र राष्ट्रप्रति उत्तरदायी बन्न सक्छ । आफ्नो कमजोरीलाई शक्तिमा बदल्न सक्यो भने मान्छे आफ्नै र देशका लागि उपयोगी बन्न सक्छ । तर, त्यसका लागि आफूमा भएको कमजोरी र आफ्नो गल्तीलाई खुट्याउन सक्नुपर्छ । गल्ती नमान्ने, त्यसबाट नसिक्ने र नचेत्नेहरू आफू पनि डुब्छन् र अरूलाई पनि डुबाउँछन् । गल्ती गर्ने तर नस्वीकार्ने यस्ता मूढहरूका हातमा शक्ति र काँधमा जिम्मेवारी पनि भयो भने त्यो स्िथति अझ भयावह हुनजान्छ । 

कहिलेकाहीँ भने समय र परििस्थतिले टेम्पो चलाउन नजान्ने मान्छेलाई हवाईजहाजको ककपिटमा लगेर पाइलटको कुर्सीमा राखिदिन्छ । त्यो मान्छेले पनि जब यो आफूले जानेको कुरा होइन भन्ने नसोची हवाईजहाज उडाउन खोज्छ, तब यात्रुहरूको के हविगत होला ? आफूले नजानेका कुरा र नबुझेको प्रणालीमा जब उसले यो हुन्छ कि त्यो भनेर जथाभावी प्रयोगहरू गर्न थाल्छ, मनलाग्दी स्वीचहरू थिच्न थाल्छ, त्यो अयोग्य प्राणीलेे या त इन्जिन नै चलाउन सक्दैन, सकेछ भने पनि हवाईजहाजलाई गतिमा हाल्न सक्दैन । कथंकदाचित त्यो पनि सकेछ भने हवाईजहाजलाई धावन मार्गमा नै कुदाइरहन्छ, उडाउन सक्दैन । हुन त यो संसारमा बेलाबेला चमत्कारहरू पनि नहुने होइनन् । र, मानौँ त्यस्तै चमत्कारै भएर उडाउन पनि सकेछ भने अन्ततः त्यसले कतै लगेर दुर्घटना गर्छ, सुरक्षित अवतरणचाहिँ कुनै चमत्कारले पनि गर्न सक्दैन । 

जनताको डोपिङ् टेस्टमा बारम्बार अनैतिक, अक्षम र असफल भएका हाम्रा नेताहरूले राजेन्द्रबाट अलिकति मात्र पनि सिक्न सके, आफूलाई सुधार्न सके यिनले पनि भोलिका म्याराथनहरू जित्न सक्थे होलान् ।

Read More