Translate

Sunday, December 18, 2011

आफ्नो लागि, अरुका लागि

बायाँ फन्को ७३

आजको विश्वमा प्रविधिको विकास पहिले कहिल्यै नसोचेको गतिमा भैरहेको छ । विशेष गरेर सूचना र संचारका सन्दर्भमा भन्ने हो भने त बीस वर्ष अघि गँजडीको गफ जस्तो लाग्ने कुराहरु आज सरल र सहज रुपमा हामीले उपभोग गर्न पाइरहेका छौं । त्यसले गर्दा हाम्रो जीवनशैली सरल भएको छ, कामकाज सहज भएको छ, हाम्रो समयको वचत भैरहेको छ । त्यो बचेको समयलाई हामीले अरु बढी उत्पादक कामहरुमा खर्चन पाइरहेका छौं । पहिले दशवटा विभिन्न कुराहरुले गर्ने काम आजकल एउटा हातेफोनले नै गर्न सकिन्छ । यो निश्चय नै पनि हाम्रा लागि सुखद परिवर्तन हो । तर प्रविधिको विकास संगसंगै हाम्रो आफ्नो नैतिकताको विकास पनि हुनु त्यति नै जरुरी छ । हाम्रो चेतनाको, हाम्रो ज्ञानको, हाम्रो वोधको विकास के प्रविधि संगसंगै भैरहेको छ त ? आजको विकासको गतिसंग हामीले आफूलाई नकुदाइ सुख्खै छैन, यसमा कुनै विवाद गर्ने ठाउँ छैन । प्रश्न यति मात्र हो, हामीले यो दौड भ्याइरहेका छौं कि छैनौं त ? आज कुनै प्रविधि हामीले राम्ररी प्रयोग गर्दा नगर्दै त्यसको परिस्कृत संस्करण बजारमा आइसकेको हुन्छ । हामी त्यो परिस्कृत संस्करणलाई भेट्न कुदिहाल्छौं । त्यसो गर्न सकेन भने हामी पछाडि पर्छौं । अनि त्यसलाई भेट्टाउँदा नभेट्टाउँदै अर्को संस्करण हाम्रो अघि परिसकेको हुन्छ । हामी आजकल यस्तो घोडा भएका छौं, जसको पीठमा प्रविधि सवार छ । उसले एउटा लामो लठ्ठीमा धागोले बाँधेर एउटा गाजर हाम्रो अघि झुण्ड्याइदिएको छ । हामी त्यो गाजर खानका लागि कुदिरहेका छौं । हामी जति कुद्छौं, गाजर त्यति नै हाम्रो पहुँचभन्दा अलिकति अगाडि नै रहिरहेको हुन्छ । प्रविधिलाई आफ्नो दास बनाउने दिग्भ्रममा चिप्ल्यो भने मानिस कुन बेला आफू त्यसको दास बन्यो, थाहा पनि हुँदैन ।

एउटा सानो उदाहरण यहाँ नेर उल्लेख्य हुन सक्छ । टाइपराइटर भन्ने कुराबाट इलेक्ट्रोनिक टाइपराइटर हुँदै कम्प्यूटरको विकासमा पुग्नलाई निकै लामो समय लागेको थियो । इलेक्ट्रोनिक टाइपराइटर चलाउन पाउने हुने बेलासम्म मानिस टाइपराइटर भन्ने यन्त्रसंग राम्ररी भिज्न भ्याइसकेको थियो । टाइपराइटर आफैमा त्यति धेरै जटिल पनि थिएन । तर आजकल प्रविधिले हजारौं गुना छिटो फड्का मारिरहेको हुन्छ । ती यन्त्रहरु, कम्प्यूटर र मोवाइल फोनहरु यति धेरै परिष्कृत छन्, तिनका कार्यक्षमता यति धेरै विस्तृत छन्, तिनका प्राविधिक संरचना यति धेरै जटिल छन्, ती सबै बुझ्न हामी सक्दैनौं । तर पनि राम्ररी तिनलार्ई चिन्नु अघि नै त्यसको अझ जटिल र परिमार्जित रुप तिर हामी झुम्मिनु परिरहेको छ । त्यसको अर्थ के हो भने, हामीले प्रयोग गर्ने प्रविधि र हामी बीचको दूरी र असमझदारी दिनप्रतिदिन बढ्दो छ । यसको कुनै नकारात्मक परिणाम नआओस् भन्ने कुरामा आजका मानिसहरु सचेत हुनु जरुरी छ । यो विस्तृत विषयको सबै हाँगाबिंगा केलाउन थाल्यो भने त सानो तिनो महाभारत नै लेद्यन सकिएला । त्यसैले यहाँ नेर अहिले एउटा पक्षको मात्र कुरा गरौं । कुनै पनि मानिस वा कुराको सूचना र जानकारी आजकल अति सरल रुपमा उपलव्ध हुनसक्छ । यसले गर्दा मानिस मानिस वीचको सम्पर्क सहज भएको त अवश्य नै छ तर उसको गोपनीयता पनि त्यति नै खतरामा परिरहेको छ । प्रविधिको विकासले गर्दा कुनै पनि कुराको दुरुपयोग पनि त्यति नै सहज हुँदै गइरहेको छ । यो निश्चय नै पनि द्रूत विकासको लागि हामीले चुकाउनु परेको मूल्य हो ।

सामाजिक संजाल मार्फत आज मानिस एकआर्कालाई नभेटी पनि एकआर्काको निकट हुन पाइरहेको छ । आफ्नो बारे बताइरहन पाएको छ, अरुका बारे थाहा पाइरहेको छ । त्यसको संगसंगै एकआर्कालाई त्यति नै सजिलोसंग विगार गर्न पनि सकिरहेको छ । त्यसले गर्दा आजको मान्छे एकआर्का संग सशंकित पनि त्यही मात्रामा हुन थालिरहेको छ । के प्रविधिले मानिस मानिस बीचको समन्वय र विश्वासको वातावरणलाई भाँडिरहेको त हैन ? बाबुआमालाई आफ्ना केटाकेटीहरुको बारे पहिलेको भन्दा बढी चिन्ता लागिरहेको हुन्छ । प्रेममा चोट खाएको वा असफल प्रेमीले कुनै युवतीका फोटा र विवरणहरुलाई गलत हिसाबले प्रयोग गरिरहेका घटनाहरुका प्रशस्त उदाहरणहरु देखिन थालेका छन् । कसैको कुनै पनि विवरण प्राप्त गर्नु र त्यसलाई निमेष भरमा नै संसारको माझ पु¥याउनु आज सजिलो बनाइदिएको छ प्रविधिको विकासले । यो निश्चय नै पनि सतर्क हुनुपर्ने कुरा हो । तर त्यसो भनेर प्रविधि र विकासलाई पच्छ्याउन छोड्नु यसको समाधान त पक्कै पनि हुन सक्दैन ।
तसर्थ आजको अवस्थामा सबै भन्दा ठूलो आवश्यकता हो, हामी आफैले आफ्ना लागि आचारसंहिताहरु तोक्नु र तिनको अनुशासित रुपमा पालना गर्नु ।

हो, मान्छेको स्वभावले नै गर्दा गर्न हुँदैन भनेको कामले उसलाई बढी आकर्षित गर्छ । आवेगमा आएको बेला अगाडि पछाडि नसोची बदलाको भावनाले अभिप्रेरित हुनु भनेको मान्छेको स्वभावीय कमजोरी हो । यहाँ नेर कसैले पनि बिर्सन नहुने कुरा के हो भने, छिमेकको गोठमा छिरेको बाघ भोलि आफ्नो घरमा पनि पल्किन सक्छ । त्यसैले आफू भित्र त्यस्ता बाघहरु जन्मिन वा हुर्कन दिनु हुँदैन । आफ्नो केही क्षणको रोमाञ्चक आवेगले अरुको पूरै जीवनलाई कतिसम्म हानि गर्न सक्छ भन्ने कुरालाई मनन गर्नुपर्छ । अरुलाई आफूले दिएको परपीडा भोलि आफैलाई कसैले दिएको अवस्थामा आफूलाई के हुन्छ भन्ने कुरा मानिसले कहिले पनि बिर्सनु हुँदैन । नियम कानून भनेको समय सापेक्ष रुपमा बनिरहेका कुरा हुन्, बनिरहन्छन् तर त्यसको डरले मात्र मान्छे नियन्त्रणमा हुने हो भने संसारमा दुराचार र अपराध उहिल्यै निमिट्यान्न भैसक्नु पर्ने हो । तर त्यसो भएको त छैन । मानिसले डर र करले हैन, स्वेच्छाले कुकर्मबाट आफूलाई टाढा राख्नुपर्छ । आफूले आफूलाई अनुशासनमा राख्ने हो र कुनै पनि दुराचारबाट टाढा राख्ने हो भने कुनै नियम कानून र तिनका डरको आवश्यकता नै रहँदैन । यो कुरा अरु हरेक क्षेत्रमा जस्तै सूचना र प्रविधिमा पनि लागू हुन्छ । हामीले अरुका लागि यो संसारलाई सुन्दर बनाउने हो भने त्यो हाम्रो आफ्नै लागि पनि त्यति नै सुन्दर हुन्छ ।

Wednesday, December 14, 2011

just because you are a foreigner.....

The incident took place when I was driving by Gwarko Chok. One Maruti gypsy was ahead of me. The traffic police signalled our side to stop and signaled the other side to move ahead. A motorcycle moved ahead. But to my horror, even after seing it, the gypsy moved ahead and crushed the front wheels of the motorcycle. The one driving and the pillion rider fell to the ground. A foreigner was driving the gypsy and instead of coming out to find what damage he had caused, without rolling down the window, he was shouting from inside. When the bike riders asked him what he was trying to do, he rolled the window down and started shouting,
"I do not understand Nepali."
I could not bear it and intervened,
"Do you understand English?"
He said yes.
I was so angry that I told him on his face then,
"You are a m....fu.....er. What the hell were you trying to do crushing the bike after the traffic cop asked you to stop?"
He was speechless. I felt bad afterwards for using the word but maybe some foreigners believe that they are free to do anything in Nepal.

Monday, December 5, 2011

bright dawn

Woke up with lot of energy and enthusiasm for life this morning. Although it is still dark outside, I feel that the sun has already come up and shining with its warmth. This is indeed a lovely morning. I was feeling low for some time. Suddenly it feels that some one has waved a magic band and brought me back to my old positive and energetic form. I have to keep up the mood and contribute for that. Good morning braZesh.

Sunday, December 4, 2011

सडक, हामी र ‘हुलुश’

बायाँ फन्को ७२

केही दिन अघिको कुरो हो । हुन त यो र यससंग मिल्दा जुल्दा प्रसंगहरु आजकलको बेला बखतमा साह्रै नौलो कुरा त होइन । तर पनि हामीले सहज रुपमा पचाइसकेका कुराहरुका पछाडि पनि केही सोच्नु पर्ने पक्षहरु हुन्छन् । केही कुराहरु यस्ता हुन्छन् जसलाई साधारण मानेर बेवास्ता गर्दै जाँदा पछि गएर त्यसले हाम्रो आचरण, व्यवहार र मानसिकतामा नै कुनै गम्भीर प्रभाव छोडिसकेको हुन सक्छ । त्यतिखेर त्यसलाई सुधार्न, छोड्न र परिमार्जन गर्न कठीन हुन सक्छ ।
काम विशेषले बिहानै हाँडी गाउँ तिर पुग्नु परेको हुनाले त्यस दिन काठमाण्डौंको चीसोलाई चुनौती दिंदै यो स्तम्भकार सखारै गुँडको न्यानो छोडेर निस्केको थियो । बिहान आठै बजे भन्दा अघिको समय भएकोले काठमाण्डौंको छिचोलिनसक्नुको ट्राफिकको कोपभाजनबाट बच्न सकिन्छ भन्ने सोच थियो । त्यसैले चीसो खाए पनि भीडभाड र अन्य सवारीसाधनका पेलाइबाट छलिंदै कालिकास्थानबाट डिल्लीबजार हुँदै त्यहाँबाट चारखाल तिर मोडिएर जान खोज्दा पहिलेदेखि नै त्यहाँ अस्वाभाविक अवस्थामा ट्राफिक जाम भएको देखियो । दुई पाङ्ग्रे ुवारी साधनमा भएका कारण अलिअलि अघि बढ्न सम्भव भएर चारखालको मोडमा पुगे पछि भने गतिमा पूर्ण विराम नै लाग्यो । त्यहाँको सम्पूर्ण आवागमन ठप्प हुनुको पछाडि एउटा धार्मिक ¥याली कारक तत्व बनिरहेको थियो । चारखाल तिरबाट असंख्य मानिसहरु एक धर्मगुरुको फोटो र उनका अमरवाणीहरु लेखिएका प्लाकार्डहरु लिएर लामवद्ध भएर आइरहेका थिए । उनीहरु पुतलीसडक तिर झर्दै थिए । केटाकेटी, तरुनातरुनी र वृद्धवृद्धाहरु सबै समान रुपमा त्यस ¥यालीमा सहभागी थिए । कोही भजनकीर्तन गर्दै थिए, कोही नारा लगाइरहेका थिए भने कोही नाचगान पनि गर्दै थिए । आस्था कसैको कुनै पनि हुन सक्छ, त्यस आस्थामाथि आफ्नो आस्था भए पनि नभए पनि अरुको आस्थाको सम्मान गर्नुपर्छ भन्ने यो स्तम्भकारको सँधै मान्यता रहआएको छ । उताबाट आएर त्यो लाम पुतलीसडक तिर अनवरत झरिरहँदा न त त्यता जाने सवारीसाधनहरु छिर्न पाएका थिए, न त उतातिर जाने । निकै बेर भइसकेकपछि पनि लाम सकिने कुनै संकेत नै थिएन  । त्यस अवस्थामा अब पछाडि डिल्लीवजार पीपलबोट, मैतीदेवीको चोक, पुल हुँदै बानेश्वरसम्म सवारी साधनहरु अलपत्र पर्न थालिसकेका थिए । त्यो भन्दा पारी के भएको होला भन्ने अनुमान लगाउन कुनै गाह्रो कुरा थिएन । एकै छिन त्यो लामलाई रोकेर ती सवारीसाधनहरुलाई जान दिने हो भने स्थिति निकै सहज हुन सक्थ्यो । छेवैमा उभिएका ट्राफिक प्रहरी भने उल्टै हर्न बजाइरहेका सवारी साधनहरुलाई रोक्ने ईशारा गर्दै जुलुसलाई पठाइरहेका थिए ।
त्यो पछाडिको जाममा अफीस समयमा पुग्न नपाउने मानिसहरु पनि अड्केका थिए, छोराछोरीलाई स्कूल पु¥याउन हतारिएका अभिभावकहरु पनि थिए । अलि पछाडि कुनै विरामी बोकेको एम्बुलेन्स पनि टिठ लाग्दो गरी कराइरहेको क्षीण आवाज पनि नसुनिएको होइन । लाममा आइरहेका मानिसहरु भने बर्खे भेलमा उर्लिएको खोलाको पानी जस्तो अविच्छिन्न, अनवरत र निरन्तर आइ नै रहेका थिए । निकै बेर पछि अलिकति खालि हुन लागेको जस्तो देखेर त्यस्तै कुनै हतार भएको मोटरसाइकल छिर्न खोज्यो । त्यति हुन सक्यो भने अर्को तिर खालि र सुनसान भैसकेको बाटोमा ऊ हुईँकिन पाउँथ्यो । तर उसलाई ¥याली अनुगमन गरिरहेका मध्ये एकजनाले झम्टेर रोक्यो ।
‘एक छिन कुर्न सक्नुहुन्न तपाईं ? तपाईंलाई मात्रै हतार छ ?’ ऊ बम्क्यो ।
आफ्नो आस्थाको लागि ¥यालीमा हिंड्नु र हिंडाउनु जति ती आयोजकहरुको अधिकार हो, मूलसडकमा निर्वाध आवागमन गर्न पाउनु अरुको पनि अधिकार हो । आफ्नो छोराछोरीलाई समयमा स्कूल पु¥याउन पाउनु, आफू समयमा कार्यालयमा जान पाउनु, विरामीलाई समयमा अस्पताल पु¥याउन पाउनु, भनेको ठाममा निश्चित समयमा पुग्न पाउनु अरु मानिसका पनि अधिकारको कुरा हो । तर आस्थाको त्यो ¥यालीले अरु धेरै मान्छेका अधिकारहरु हनन गरिरहेको थियो । एकै छिन रोकेर अरुलाई जान दिए हुन्थ्यो भन्ने यस स्तम्भकारको  अनुरोध पनि उनीहरुले सुनेनन् । हतार कै कुरा गर्ने हो भने ¥यालीलाई बरु आधाघण्टा ढीला भएर केही फरक नपर्नु पर्ने हो । तर होइन, त्यो नसकिउन्जेल कोही चुइँक्क पनि बोल्न पाएन । झण्डै आधाघण्टाको त्यो विशाल लाम सकिएपछि मात्र बाटो सर्वसाधारणका लागि खुल्यो । भनिरहनु नपर्ला त्यतिन्जेल सम्म पछाडि थुप्रेका सवारीसाधनहरुका कारण त्यो बाटो र त्यससंग जोडिएका अरु बाटोहरुको अस्तव्यस्ततालाई पन्छाउन कति समय लाग्यो होला ?
यसै पनि सडक, तिनका लम्बाइ र चौडाइले थेग्नै नसक्ने गरी राजधानीमा सवारीचाप छ । निर्वाध रुपमा कुनै एक ठाममा गाडी गुड्न नपाउनासाथ सिंगै काठमाण्डांैको ट्राफिक अस्तव्यस्त हुन्छ । तर पनि दिनहुँ हामी केही न केही बहानामा सडक ढाकेर यस्तै केही न केही गरिरहेका हुन्छौं । कहिले धर्मको नाममा, कहिले राजनीतिको नाममा, कहिले कुनै जायज वा नाजायज विरोधका लागि, कहिले केही सफलताको खुसियालीमा, कहिले असफलताको दुःखमा र कहिले बिहेको उत्सवमा हामी सडकहरु अवरुद्ध पारिरहेका हुन्छौं, जुलुशको नाममा ‘हुलुश’हरु निकालिरहेका हुन्छौं ।  आफ्नो काम नसकिउन्जेल हामी अर्काको लागि कुनै महत्व दिंदैनौं । आफ्नो अधिकार प्रयोग गर्दा अर्काको अधिकारको हनन नहोस् भन्ने हामी कहिले पनि किन सोच्दैनौं ? ‘हुलुस’ र ¥याली मात्र होइन, सवारी चलाउँदा पनि आफू फसिन्छ भन्ने लाग्यो भने पछाडि आएका एम्बुलेन्सका लागि समेत छेउ नलाग्ने संस्कार हामीमा विकसित भएको छ । पेटीमाथि चढाएर मोटरसाइकल हुइंक्याउने, पेटी नभएका सडकमा दुई तीन जना हिंड्दा अघिपछि नभएर दायाँ वायाँ भएर हिंड्ने, पछाडिबाट कसैले हर्न बजायो भने त्यसैलाई उल्टो आँखा तर्ने, केही बोल्यो भने त्यसलाई ‘फलान्थोक’को उपाधिले विभूषित गर्ने र दोहोरो बोल्नेको बंगारा झार्न खोज्ने प्रवृत्ति हामीले अहिले नै त्याग्न सक्नुपर्छ ।
हुन त सार्वजनिक सवारी आवागमनमा अवरोध हुने गरी ‘हुलुश’ निकाल्न पाइँदैन भन्ने नियमकानून कतै उपेक्षित रुपमा लेखाइमा मात्र कुँजिएर नबसेको त छैन क्यार । तर आचरण र सोचले साथ नदिने हो भने नियम र कानूनका कुनै अर्थ हुँदैन । कडाइका साथ, बल प्रयोग गरेर अनुशासनमा ल्याउने भनेको विवेकहीन जनावरलाई हो, विवेक भएको मानिस भन्ने प्राणीलाई होइन । हामी मानिस हौं, हामीमा विवेक छ भन्ने कुरा हामीले नै प्रमाणित गरेर देखाउनु पर्छ । त्यो पनि कुराले होइन, कामले ।

Reasons Unknown

Although my creative writing has gained momentum in recent times, I still have not been able to wrap up the draft of my novel. I don't know the exact reason but something is distracting me. I have been keeping up with my regular column in Nepal weekly and regularly writing for Kantipur and Nagarik. Yet, when it comes to the completion of my novel, it's stuck where it was. Only a small portion is remaining and I have not been able to write it.