Translate

Sunday, December 23, 2012

खेलका नाममा हिंसा

बायाँ फन्को ९७ 

केही दिन अघिको कुरो हो । राति निन्द्रा नलागेर म टेलिभिजनका च्यानलहरु प्याट्प्याट् परिवर्तन गर्दै थिएँ । खेलकूदको एउटा च्यानलमा म टक्क अडें । त्यहाँ एउटा अचम्मको ‘खेल’ आइरहेको रहेछ । 

हुन त त्यससंग मिल्दाजुल्दा ‘खेल’हरु त मैले पहिले पनि नदेखेको हैन तर त्यो अरु खेलहरु भन्दा केही भिन्न थियो । एउटा रिंग बनाइएको थियो । अनि त्यो रिंगको वरिपरि र माथि चारैतिर तारको जालीले घेरिएको थियो । झट्ट हेर्दा चिडियाखानामा हिंश्रक जनावरहरुलाई राख्ने ठूलो खोर जस्तो देखिएको थियो त्यो ठाउँ । चारैतिर दर्शकहरु बसेका थिए र रिंगभित्र दुइजना ‘खेलाडी’हरु थिए । उनीहरुले एउटा कट्टु मात्र लगाएका थिए र एक आर्कामाथि खनिएका थिए । 

त्यो ‘खेल’मा लात्ताले, मुक्काले, कुहिनाले, टाउकोले र घुँडाले पनि एकआर्कालाई प्रहार गर्न पाइने रहेछ । कुस्ती खेलेको जस्तो लडाउन पनि पाइने रहेछ । मैले हेर्दाहेर्दै एउटाले अर्कोलाई भुइँमा लडाएर आफ्नो कुहिनाले उसको नाकमा हिर्काउन थाल्यो । ती दुबै ‘खेलाडी’ भनाउँदाहरु कुनै पनि हिसाबले मानिस जस्ता लागेनन् मलाई । उनीहरु हिंश्रक जनावर जसरी एकआर्कालाई झम्टिरहेका थिए, चोट पु¥याइरहेका थिए । कसले पहिले कसलाई घाइते बनाएर वा परास्त गरेर जितिने हो भन्नेमात्र उनीहरुको ध्याउन्न देखिन्थ्यो । 

शायद एकआर्कालाई चिन्दैन थिए, उनीहरुको कुनै वैमनुस्यता पनि थिएन होला । एउटाले अर्कोको केही हानि नोक्सानी पनि गरेका थिएनन् होला । तै पनि ‘खेल’को नाममा उनीहरु भिडिरहेका थिए । दर्शकका रुपमा उनीहरुलाई हौस्याउन र एकआर्कालाई अझ बढी पीडा दिन अरु मान्छे भनाउँदाहरु तातिरहेका थिए । पहिलेपहिले गाउँघरतिर भाले जुधाउने भनेर कुखुरा लडाउने चलन थियो । साँढे र भेडा जस्ता जनावरहरु पनि लडाउने चलन हुन्थ्यो । मेक्सिको तिर कुकुर लडाउने पनि चलन हुन्छ । बाजीका रुपमा, जूवाका रुपमा लडाइने यस्ता जनावरहरुलाई आक्रामक र हिंश्रक बनाउनका लागि नै पालिन्छ, त्यही अनुसार तालीम दिइन्छ । 

जनावर भनेको विवेकहीन प्राणी हो त्यसैले दायाँ बायाँ केही नसोची मालिकको तालीमलाई तामेल गर्छ । अर्कोमाथि जाइलाग्छ । तर मानिस त विवेकशील प्राणी हैन र ? कसरी मानिस चिन्नु न जान्नुका मान्छेलाई झम्टिन सक्छ ? कसरी आफू जस्तै अर्को मान्छेलाई घाइते बनाउन सक्छ, रगतपच्छे बनाउन सक्छ ? हुन त अरु धेरै खेलमा नचाहँदानचाहँदै चोट लाग्न सक्छ । तर बक्सिंग, जूडो, कराते, कुस्ती जस्ता खेलहरु र तिनका अनेकौं परिमार्जित रुपहरुको प्रमुख उद्देश्य नै अर्कोलाई सकेजति चोट पु¥याउनु हुन्छ । त्यस्तो खेलका लागि तयार पारिएका ‘खेलाडी’हरु र लडाउनका लागि तयार पारिएका जनावरहरुमा के भिन्नता रह्यो त ?

माइक टाइसनले इभान्डर होलिफील्डको कानै टोकेर खाइदिएको घटना अझै मान्छेले बिर्सेका छैनन् । यहाँ नेर एउटा अर्को बक्सिंग दुर्घटनाको कुरा गर्नु सापेक्ष हुन्छ । सन् १९८२मा डुक को किम नामक कोरियाली मुक्केबाज रे बुमबुम म्यान्चिनी भन्ने अर्का मुक्केबाजसंग भिड्दै थिए । यो खेलमा उनलाई विश्व बक्सिंग संघको लाइटवेट वर्गको आफ्नो उपाधि रक्षा गर्नु थियो । तेह्र चरण खेल हुँदा पनि कोही परास्त भएको थिएन । त्यो चरणमा किमलाई म्यान्चििनीले एकदुइ पटक मात्र हैन उनान्चालीस पटक सीधा र शक्तिशाली प्रहार गरेका थिए । तर पनि किमले हार मानेका थिएनन् । रेफ्रीले पनि खेल रोकेनन् । चौधौं चरणको सुरुमै किमको टाउकोमा म्यान्चिनीले दुइ शक्तिहाली प्रहार गरेका थिए । किम पछारिए, तै पनि दश गन्नुभन्दा पहिले उनी उठेका थिए । तर रेफ्रीले खेल रोके । किमलाई सीधै स्ट्रेचरमा हालेर अस्पताल लगिएको थियो । चार दिन पछि उनको मृत्यु भयो । त्यसको एक महीना भित्रै किमकी आमा र खेल संचालन गर्ने रेफ्री दुबैले आत्महत्या गरे । 

हुन त रिंगमा मर्ने किम पहिलो मुक्केबाज पनि थिएनन् र अन्तिम पनि हैनन् । तर बक्सिंगको इतिहासमा यसलाई निकै दुःखलाग्दो दुर्घटनाका रुपमा लिइन्छ । त्यसबेला यस्तो डरलाग्दो ‘खेल’लाई बन्द गर्नुपर्छ र यस्तो ‘खेल’को औचित्य के भन्ने स्वरहरु उठेका थिए । तर ती सबै नसुनिने कानमा मात्र परे । मान्छेको सम्वेदनशीलता हेर्नुस्, यस घटनापछि बाह्र चरण भन्दा बढी खेलाउन नपाइने भन्ने नियमसम्म चाहिँ बन्यो । मुक्केबाजीको इतिहास हेर्ने हो भने अरु थुप्रै त्रासदीपूर्ण घटनाहरु फेला पर्छन् । सन् २००५ मा बेकी जेर्नेल्टस रिंगमा मर्ने पहिलो महिला मुक्केवाज बनिन् । सन् २००७ सम्मको एउटा अपुष्ट आँकडाका अनुसार बक्सिंग खेल्दा चोट लागेर अहिलेसम्म पन्ध्र सयको हाराहारीमा मुककेबाजहरुको निधन भैसकेको छ । सन् २०११ मा नेपालमै पनि राजु बूढामगर नामक मुक्केबाजले रिंगमा चोट लागेर ‘खेल’का नाममा ज्यान गुमाए । उनी त्यतिबेला एक्काइस वर्षका मात्र थिए । अरु यस्ता भीडन्तमूलक ‘खेल’हरुमा पनि थुप्रै मानिसहरु मरेका छन् ।

हुन त त्यस्ता खेलसंग सम्वन्धित मानिसहरुले ‘खेल’को नाम दिएपछि त्यसलाई कलाको रुपमा व्याख्या नगर्ने त हैनन् र सोच्नुपर्ने कुरा के हो भने यो कस्तो कला हो जसले अरुलाई पीडा दिन्छ ? कलाले त मानिसको मनलाई शान्त बनाउनुपर्छ । मनस्थितिलाई थीर राख्न सघाउ पु¥याउनुपर्छ । तर माथि भनिएका खेलहरु हेर्ने दर्शकको मनस्थिति कहिल्यै घोरिएर हेर्नुभएको छ ? कति उद्वेलित हुन्छन् ती खेल हेर्ने दर्शकहरु पनि ? 

तै पनि हामी थरिथरिका भीडन्तहरुमा मान्छेलाई लडाउने कामलाई ‘खेल’को रुपमा प्रवद्र्धन गर्छौं, त्यस्ता ‘खेल’हरु हेरेर रमाउँछौं । जति विकासको कुरा गरे पनि के हामीले अझै पनि आफ्नो भित्रको हिंश्रक जनावरलाई कहिले पनि जित्न नसकेका हौं त ?

Sunday, December 9, 2012

डोरी आफैले किन्न नपरेसम्म

कुनै बेला कुनै एउटा राज्यमा कुनै एउटा ठूलो तानाशाहले शासन गथ्र्यो । आफ्नो राज्यमा सबै मान्छे खुसी थिए भन्ने उसलाई लाग्दथ्यो । किनभने कसैले पनि केही कुरामा कहिले पनि कुनै गुनासो गरेको उसले सुनेको थिएन । गुनासो नगर्नु भनेको सन्तुष्ट हुनु हैन भन्ने कुरा उसले बुझेको थिएन ।  कसैले गुनासो किन गर्दैनन् भन्ने कुरा पनि उसले कहिले पनि सोचेको थिएन । त्यहाँका जनतालाई पनि गुनासो नगरेपछि सन्तुष्ट भएको प्रमाणित भइन्छ भन्ने थाहा थिएन । 

एकपटक ऊ अर्को मुलुकका शासकको निमन्त्रणामा त्यहाँको भ्रमणमा गयो । उसलाई त्यहाँको शासकले आफ्नो मुलुकका भए जति राम्रा कुराहरु देखाएर प्रभावित पार्न खोज्यो र आफूलाई जनताले कति मान्छन् भन्ने कुरा देखाउन खोज्यो । तर तानाशाह न हो, ऊ त्यस्ता कुनै पनि कुराबाट प्रभावित भएन र उसले सोध्यो,
“शासकको रुपमा तिम्रो शक्ति कति छ भन्ने कुरा मलाई देखाउनु छ भने बिना कुनै कारण पाँच जना सरकारी कर्मचारीको जागीर खोसेर देखाऊ ।”

Thursday, December 6, 2012

.....हिमाल बेच्न पाइयोस्


published in Naagarik daily.

नभेम्वर ३, २०११, बिहान पौने सात बजे
पोखराको टूरिष्ट बस पार्क । माकलटोपी लगाएको एउटा बूढो मान्छे यता र उति गर्दै छ । बस चढ्न आएका ‘खैरे’ हरुलाई उसका अभ्यस्त आँखाहरु तौलन खोज्दैछन् । हातमा बोकेको एउटा हिमश्रृँखलाका लाम्चो पोष्टर फिंजाएर देखाउँदै ऊ खैरेका झुण्डझुण्ड चाहार्दै छ ।
‘व्यूटीफूल माउण्टेन सर । चीप एण्ड बेस्ट ।’