म गएँ भने के होला?

म गएँ भने के होला, म गएँ भने के नै होला
को गएर के भएको छ र, म गएर के होला
तै पनि साँच्चै म गएँ भने के होला
म गएँ भने कोही रोला ?

मलाई सम्झिनेहरु पनि होलान्, होलान् मलाई बिर्सने
चाँडै बिर्सने केही होलान् केही धेरै सम्झिने होलान्
सँधै त कसले कसलाई सम्झिन्छ र
कसले कतिज्नेल सम्झिन्छ होला ?
तिमीले कति सम्झिन्छौ होला, कहिलेसम्म सम्झिन्छौ होला ?
म गएँ भने के होला ?

घरको एउटा भित्तामा म एउटा तसवीर बनेर झुण्डिन्छु होला
बालिनेछन् जसको मुनि केही दिन हर बिहान एक जोर धूप
चढाइनेछ जसमाथि केही समय ताजा फूलको माला
फूलको त सिजन हुन्छ, सँधै कहाँ पाइन्छ र
सम्झनाहरु जस्तै, सम्झनाहरुसंगै
ती पनि ओइलाउँछन् होला, सुक्छन् होला
अरु त म गएँ भने के नै होला ?

साँच्चै अनि त मेरा लागि पनि छापिएलान् विरहका समवेदनाहरु
छापिए भने के म पढ्न पाउँछु होला ?
पढे पनि के म रमाउन सक्छु होला
तिमीलाई थाह छ भने भनिदेऊ न मलाई
म जाने ठाउँमा कान्तिपुर आउँछ होला ?

थुप्रै पैसा पो लाग्छ क्यारे त्यो छपाउन पनि
कहाँबाट त्यो पैसा ल्याउँछौ होला
किनकि
तिमीहरुसंग त पैसा हुन्नथ्यो, जब म भोको भएर तिमीसंग
लाज पचाएर माग्थें केही उधारो
औषधि किन्न नसकेर जब म कोही आफन्त खोज्दै भौंतारिन्थें,
हन्हन्ति ज्वरोले तातेर यो सहरमा
देख्दोरहेनछु त्यति बेला म यी धुमिल आँखाले
भेट्दोरहेनछु म, चिन्दोरहेनछु तिमीहरुलाई
ओहो हेर त आज त यहाँ कहाँबाट
यतिका मान्छेको झुण्ड थुप्रिएको होला

तेल नपुगेका तीन पाँग्रे ट्रलीमा
चुइँचुइँ गर्दै जब ल्याइन्छ
केही मूठा पराल, केही टुक्रा मूढाहरु,
आर्यघाटमा जब म लमतन्न चिम्लेर आँखा शान्तसंग
तिनै दाउरा जस्तै लडेको हुन्छु,
म गएको हेर्न त्यहाँ कति जना उभिनेछन् होला
मेरा कानबाट के छिर्लान् त्यतिबेला
तिमीहरुका समवेदनाका शव्दहरु ?
खुट्याउन सक्लान् के मेरो चेतले
कुन सक्कली र हुन् कुन नक्कली वाक्यहरु ?
औपचारिक होलान्, भावुक होलान्, निरपेक्ष होलान्
कसैको आँखामा आँशु भए
देख्न सक्लान् के तिनलाई
मेरा टोलाएर आकाश ताकिरहेका आँखाहरुले ?
देख्न सके थाहा पाउलान् र के हुन् ती आँशु ?
म गएकोमा बगेका हुन् कि अर्कोे आधा जलेको चिताको धूवाँको पीरो

म गएँ भने के होला ?
तिम्रो पनि आँखा पीरो होला ? तिम्रो पनि मन अमिलो होला ?
अवगुणहरु मात्र देख्थ्यौ म बाँचुन्जेल तिमी मेरा
मेरा गुणका पोकापन्तुराहरु चाहिँ
म गएँ भने शायद खोतल्छौ होला

गए पछि त मलाई के थाहा कसलाई के हुन्छ वा हुन्न
भन न, म ज्यूँदै हुँदा मलाई भन
एक चोटि मात्र भए पनि भन
म गएँ भने के होला ?

१७ जुलाई २०१३

Read More

परिवर्तनका पाइलाहरु

बायाँ फन्को १०९

केही दिन अघिको कुरो हो, म आफ्नै धुनमा कुनै मीठो गीत सुन्दै थिएँ । छेउमा भएको मोबाइल ढर्रढर्र करायो । छोरीको सन्देश आएको रहेछ । तल भान्छामा खाना तयार भइसकेछ, बोलाउँदा मैले नसुनेको हुनाले छोरीले २० खुड्किला चढ्नुको साटो सन्देश पठाइछ । त्यो रमाइलो अनुभवले मलाई फोनसंग सम्बन्धित ३०–३५ वर्ष अगाडिका कुराहरु सम्झायो । त्यतिबेला फोन अलि कमै मानिसको घरमा मात्र हुन्थ्यो । हाम्रो घरमा भएको त्यो फोनको नम्बर मलाई अहिले पनि कण्ठै छ, १२७९२ ।

त्यतिबेला जसको घरमा फोन हुन्थ्यो, त्यो स्वयं समाजसेवी बन्थ्यो । उसले त्यो नबनी सुख्खै पाउँदैनथ्यो किनभने नजीकै बस्ने नातागोता र छरछिमेकले पनि आफेना मान्छेहरुलाई आपतविपद परेको बेला सम्पर्क गर्नका लागि त्यो नम्बर बाँडेका हुन्थे । त्यतिमात्रै नभइ टोलछिमेकका मानिसहरुले पनि त्यसलाई आफ्नै मानेर वितरण गरिसकेको हुन्थे । तसर्थ आफ्नो लागि मात्र नभइ झण्डै त्यही मात्राममा अरुका लागि पनि फोनहरु आउने गर्थे । कसैकसैको त पाङ्दुरे गफ मात्र गर्नका लागि आएको भए पनि बोलाइदिनै पर्ने वाध्यता हुन्थ्यो । नजीकका मानिसहरुलाई भए होल्डमा राखेर, अलि परका भए ‘एक छिनपछि गर्नुस् है, बोलाइराखौंला’ भन्नुपथ्र्यो । कहिलेकहीं बोलाउन जाने मान्छे छैन भनेर क्षमा माग्यो भने उल्टै उताबाट खप्की खानु पथ्र्यो । आउने मान्छे समयमा आइदिएन र फेरि फोन भ्यायो भने पनि उताबाट घुर्की आउँथ्यो, ‘अलि छिटो गर्न सक्नुहुन्न भन्या ? कति खर्च गर्नू ?’ 

त्यस्ता फोन आएको बेला घरका हामी साना केटाकेटीको भने बिजोगै हुन्थ्यो । किनभने, घरका ठूलाबडाले हामी केटाकेटीलाई फलानालाई बोलाइदे त, ढिस्कानालाई बोलाइदे त भनेर खूब कुदाउँथे । अनि हजुरआमाले आमालाई, आमाले जेठो छोरालाई, जेठो छोरोले माहिलोलाई माहिलोले साहिँलो, काहिँलो र कान्छोलाई रिले गर्थे त्यो आदेश । गेहकार्य गरिरहेको बेलामा नै किन नहोस्, समाजसेवा गरेर पुण्य कमाउन कुदिहाल्नुपथ्र्यो । वाक्क लागेर कहिले कहीं कसैले कसैलाई बोलाइदिएन वा घरमा कोही छैन भनेर बहाना बनाइदियो र त्यो पोल पछि खुल्यो भने पानी बाराबार र सामाजिक वहिष्कारै होला भन्ने डर हुन्थ्यो । त्यसैले आवश्यक, अनावश्यक जे भए पनि वरिपरिकालाई बोलाइदिनै पथ्र्यो । 

आउने फोन जस्तै गरिने फोनका लागि पनि गुनासो गर्न पाइँदैनथ्यो । एउटा जरुरी फोन गर्नुप¥यो भनेर मुस्काउँदै आउनेहरुले घण्टौंसम्म तरकारी के खाइयो भन्ने विषयमा गहन छलफल गरे पनि, कसको छोरी वा छोरा कसको लागि बिहे गर्न सुहाउँछ भनेर लमीगिरी गरे पनि हुन्थ्यो । त्यतिबेला एकपटकमा जति लामो कुरा गरे पनि एकै कल बराबर हुन्थ्यो । त्यसैले कोही घण्टौं फोनमा झुण्डिए पनि केही भन्न मिल्दैनथ्यो । अझ कोहीकोही त फोन गर्न सकिएपछि पनि भलाकुसारी गर्दै बसेर समय अनुसार चिया वा खाजा समेत बजाएर जान्थे । त्यसैले फोनले समाजिक सौहार्दता कायम राख्न पनि मनग्गे सहयोग पु¥याउँथ्यो । त्यतिबेला फोनको सेट पनि दुई किलो जति गह्रुँगो हुन्थ्यो । रिसिभर नै पनि डम्बेल जस्ता अजंगका । दिनभर पचास पटक फोन उठायो भने त पाखुराका पाँसुलाहरु बटारिएर आउँथे । कसरतै गर्नु नपर्ने । त्यसैले एउटा पाखुरा मोटो र अर्को लूरो नहोस् भनेर एक पटक दायाँ हातले फोन उठाएँ भने म अर्को पटक बायाँ हातले उठाउँथेँ ।

त्यति अघिको कुरो नगर्ने हो भने पनि, केही मोबाइल आउनु र सहज हुनु अघि कसैले नम्बर दियो भने त्यो रक्विेष्ट कल हो कि आफ्नै भनेर सोध्नुपर्ने अवस्था थियो । तर, आज तल्लो तलामा खाना तयार भयो भनेर माथिल्लो तलामा हातेफोनमा सन्देश पठाउने बेला आउनु रमाइलो अनुभव हो । ४६ सालपछि अरु कुरामा जे भए पनि सञ्चारको क्षेत्रमा उल्लेखनीय र द्रुत प्रगति भएको छ । विश्वव्यापी रुपमा भएको यो द्रुत विकासबाट राजनीतिक परिवर्तन भए पनि नभए पनि हामी अछूतो रहँदैनथ्यौः भन्ने तर्क गर्नेहरु पनि होलान् । तर जे भए पनि सञ्चारको विकासले हाम्रो जीवनशैली निकै सहज, सरल र परिस्कृत बनेको छ ।

यस स्वाभाविक विकासक्रम र सामाजिक परिवर्तनलाई आत्मसात गर्न नसक्नेहरु त उनीहरुका सन्तानका लागि त्यतिबेलाका मानिसहरु सरह हुन्छन्, जतिबेला पृथ्वीमा डायनोसरहरु विचरण गर्थे । हामी सासाना कुराहरुमा स्वतः अभ्यस्त हुँदै गएका छौं । तिनका अनगिन्ती उदाहरणहरु हाम्रै वरिपरि देख्न सकिन्छ । शहरमा खुलेका कुनै पनि रेष्टूराँमा जाँदा परिवार भेला भएर खाना खाइरहेको देख्नु कुनै उदेकलाग्दो कुरा होइन । तर हामीभन्दा अघिल्लो पुस्ताका लागि यो दुर्लभ कुरा थियो । रत्नपार्क, दरबारमार्ग वा नयाँ सडकका केही रेष्टूराँमा अभिजात्य वर्गका मानिसहरु मात्र जाने गर्दथे । मध्यमवर्गीयका लागि त्यो विलासिता थियो, सपना थियो ।

संसारको त कुरा परै जाओस् आफ्नै देश वा राजधानीमा के भैरहेको छ भन्ने कुरा थाहा हुन हप्तौं लाग्ने समयबाट आज समाज यस्तो भैसकेको छ, संसारको दुर्गम कुनाका समाचारहरु तत्कालै प्रवाह भैसकेका हुन्छन् । विशेष गरेर सञ्चारको विकासले सिंगो संसारलाई खुम्च्याइदिएको छ भने सोचको घेरालाई चाहिँ फराकिलो बनाइदिएको छ । अचेल चुट्की बजाएको भरमा कुनै पनि सूचना प्राप्त गर्न मान्छे सक्षम भएको छ । पहिले भए आफै कतै नपुगी, नदेखी नसिकिने कुराहरु आजकल मानिसले घरैमा बसेर देख्न सिक्न सक्छ । त्यसैले पनि होला आजकल बाबुआमा, लोग्नेस्वास्नी र छोराछोरी बीचमा पहिलेको पुस्ताको भन्दा उदार, मित्रवत् र खुला सम्बन्ध हुन सम्भव भएको छ । हाम्रै पालाको कुरा गर्दा हामी आफ्नो बाबुसंग आँखामा हेरेर विवाद गर्न सक्दैनथ्यौं चाहे त्यो जायज किन नहोस् । तर आज हाम्रा छोराछोरीहरुलाई सम्वन्धको माथिल्लो तहको दादागिरी देखाउन हामी सक्दैनौं । 

विकासको यात्राक्रममा देखिएका परिवर्तनका पाइलाहरु सुन्दर छन् । यसले आजको मान्छेको विवेक, सोच, विचार र मानसिकतालाई कल्पना गर्नै नसक्ने गरी फराकिलो बनाइदिएको छ । जसका कारण कुनै पनि कुरामा समाजको आडम्वर र दोहोरो मानसिकताको पर्खालहरु भत्किन थालेका छन् । विभेदहरुको अन्त्य हुन थालेको छ । मान्छे उदार हुने गरी भैरहेको सामाजिक परिवर्तनका लागि संचार र प्रविधिमा भएको विकास एउटा गर्व गर्न लायकको उपलव्धि बनेको छ । तर हामीबाट प्रविधि र विकासको दुरुपयोग नहोस् भन्नेमा चाहिँ हामी चनाखो रहनैपर्छ । 

Read More

खाने र खुवाउने

बायाँ फन्को १११

सामाजिक प्राणी भएको नाताले हरेक मान्छेका पारिवारिक, व्यावसायिक र मैत्रीपूर्ण सम्बन्धहरु हुन्छन् । ती सम्बन्धहरुलाई कायम राख्नका लागि एकअर्काकोमा आउजाउ पनि गरिरहनु पर्छ । कहिले कसैलाई खान बोलाउनु पर्छ, कहिले कसैकहाँ खान जानु पर्छ । केही दिन अघिको कुरा हो, त्यस्तै एक परिचितकहाँ मेजमानकी मान्न जानु परेको थियो । बिचराहरुले आफ्नो तर्फबाट केही कसर बाँकी नराख्नका लागि निकै नै धेरै प्रयास गरेका रहेछन् । अनेकौं प्रकारका गरिष्ट परिकारहरु तयार पारिएका थिए । सबै खाऊँ भने आफ्नो पेट फ्री साइज परेन, नखाऊँ भने नराम्रो मान्लान् भन्ने पीरले बडो अप्ठ्यारोमा परियो । 

अलिअलि मात्रै भए पनि सबै चाखौं भन्ने दाउले पनि काम गरेन । किनभने उनीहरु आफूले त्यत्रो मेहेनत गरेर बनाएका परिकारहरु खेर जान दिन चाहँदैनथे । औपचारिकताका नाममा आफ्नो पाचनप्रणलीको क्षमता भन्दा बढी खाद्यपदार्थहरु पेटमा खाँदेर घर फर्कने बेला आफ्नो भने अवस्था नाजुक भैसकेको थियो । कतिसम्म त भने, भोलिपल्ट दिनभर पनि खानेकुरा सम्झँदा अमन भैरहेकोथ्यो । त्यस दिन मैले गहिरिएर आफ्ना स्मरणका अन्तरकुन्तर खोतलेर हेर्दा आफूले पनि बेलाबेला अरुलाई खान बोलाएर त्यसरी नै अत्याचार गरेका केही घटनाहरु ताजा भए । मलाई हाम्रो खाना खुवाउने संस्कार गज्जबको छ भन्ने लाग्यो । खाना लौ त भनौं भने बहाना हो, भेटघाटको । अरु ठाममा हुने औपचारिकताबाट मुक्त भएर लामो समय पारीवारिक बातावरणमा यावत कुराकानी गरेर सम्बन्धलाई बलियो बनाउनु चाहिँ त्यस्ता आगमनहरुका खास उद्देश्य हो ।

तर हामी कसैलाई खान बोलाएको छ भने मूल उद्देश्यलाई थाँती राखेर खानामै विशेष तयारी गर्छौं । अरुबेला आफ्नो घरमा साधारणतया खाने भन्दा त्यस दिनको सबै कुरा बेग्लै हुन्छ । अरु बेला आफू जे खान्छौं, त्यही नै र त्यसरी नै मात्र पकाएर खुवाउने हो भने आगन्तुकलाई मान पुग्दैन भन्ने हाम्रो सोच हुन्छ । त्यसैले हामी माछा, मासु, तीन थरि तरकारी, दुइ थरि अचार, दाल लगायतका परिकारहरुमा केन्द्रित हुन्छौं । त्यस दिन नून तेल मसला र खुर्सानीको क्रूरतापूर्वक प्रयोग हुन्छ । बेस्मारी तेलमा भुटिएका वा लेदो बनाएको भए तेलैमा चुर्लुम्म डुबेका मासु र अरु तरकारीहरु बनेका हुन्छन् । अरु बेला आफूले खाने गरेको चामल भन्दा त्यसदिनका लागि एक दुइ किलो नै किन नहोस्, अलि राम्रो चामल ल्याइएको हुन्छ । अरुबेला भात पाक्ने भान्छामा त्यसदिन भुजा पकाइन्छ । अझ कहिले त मस्तसंग घिउ हालेर पुलाउ बनाइन्छ ।

खाने कुरामा हाम्रा मान्यताहरु अचम्मका छन् । खान आउने मान्छे चाहिँ आफ्नो नियमित खुराकी भन्दा कम खाएर आफ्रनो विशिष्टता दर्शाउन खोज्छन् भने खुवाउने मान्छेको ध्येय सकेसम्म बढी खुवाउनुपर्छ भन्नेमा केन्द्रित हुन्छ । यी दुई अतिवादी सोचका बीच ठूलै भीडन्त हुन्छ पाहुना लागेको वा बोलाएको बेला । दोष दुबैलाई किन दिन मिल्दैन भने धेरै खायो भने पछि खुवाउनेले हन्तकाली नै रहेछ, कस्तरी हसु¥यो भनेर भन्न बेर लगाउँदैनन् । आफ्नो घरमा राम्ररी मीठोचोखो खानै पाउँदैन रहेछ त्यही भएर यहाँ बेस्मारी खायो भन्लान् भन्ने डर उसलाई रहन्छ । किनभने यस्तो भनिने गर्छ । त्यसैले मीठोचोखो खानका लागि आफू अभ्यस्त हूँ र आफ्नो घरमा पनि त्यस्तो पाक्छ भन्ने प्रमाणित गर्न थोरै खाने उसको प्रयास हुन्छ । तर खुवाउने मान्छे पनि के कम र ? भावनात्मक शोषण गर्न उसले जति अरुले जानेको हुँदैन । आफ्नो पेट भरिइसकेपछि पनि आएको थप्ने आग्रहलाई स्वीकार्न सकिएन भने साधारणतया भनिन्छ, “आफ्नो घरमा मीठो खाइरहनुभएको मान्छेलाई हामीकहाँको रुखोसुखो के रुच्थ्यो होला र ? माफ पाउँ है हामीले त पकाउन पनि जानेका छैनौं ।”

अझ कुनै परिकार स्वास्थ्यका कारण खानै नहुने छ र डक्टरले नै त्यो नखानु भनेको छ भने त्यसो भनेर पनि तपैं हामी उम्कन पाउन्नौं । घरमा प्रेमपूर्वक बनाएको कुराले केही हानि गर्दैन । एक दिन खाइदिएर केही फरक पर्दैन । डक्टरलाई के थाह हुन्छ र भन्दै थालमा जवर्जस्ती हालिएको त्यो कान्छोबाउको अन्वार ग्रहण नगरी सुख्खै हुँदैन । 

अनि अतिथि देवो भवः भन्दै नतमस्तक भएका मानिसहरुको मन राख्नका लागि लागि पाहुना आफ्नो आन्द्रा, पेट, पाचन प्रणाली र स्वास्थ्यमाथि निर्दयतापूर्वक अत्याचार गर्न बाध्य हुन्छ । रमाइलो कुरा त के भने बोलाइएको ठाममा आफूमाथि भएको यो न्यानो आतिथ्यपूर्ण अत्याचारबाट हामी कहिले पनि सिक्दैनौं र अरुलाई आफूले बोलाएको बेला पनि त्यही बर्बरता दोहो¥याउँछौं । त्यस्तो बेला हामी प्रतिशोधको भावनाले ओतप्रोत भएका त हुँदैनौं कतै ?

चाटीचुटी खायो भने खानै नपाएकोले जसरी खायो भन्लान् भनेर सबै परिकारको अलिअलि छोडिदिनुपर्छ भन्ने मान्यता पनि हामी मध्ये धेरैमा हुन्छ । मेरै एक परिचित छन् जसले आजसम्म थाल कचौरामा भएका कुराहरु अलिकति त्यसै नछोडेको मैले कहिले पनि देखेको छैन । त्यसरी खाना फ्याल्ने बेला हामी टेलिभिजन वा पत्रपत्रिकामा देखिने खान नपाएका बालबालिकाका मायालाग्दो अनुहार एक पटक पनि सम्झिंदैनौं । 

खानु मान्छेको आधारभूत आवश्यकता हो । खुवाउनु पनि सामाजिक प्राणी हुनुको दायित्व भित्रै पर्ने कुरा हो । यसमा कुनै विवाद छैन । बाँच्नका लागि खानु नै पर्छ । तर हामी अधिकांश खानको लागि भन्दा पनि अरु कारणले खाना खान्छौं, खुवाउँछौं ।  बाँच्नका लागि नखाएर खानका लागि बाँच्छौं । आवश्यक भन्दा बढी पकाउँछौं र खेर पनि फ्याल्छौं । 

त्यसैले त मलाई कसैले खान बोलायो भने आजकल डर लाग्न थालेको छ । 

Read More

नागरिक दैनिकमा प्रकाशित अन्तर्वार्ता

‘यायावर’ उपन्यासको नाम मनप¥यो । यस शब्दको विराट अर्थ उपन्यासले बोकेको छ ? यो कसरी लेखियो ? 

यसको खाका मगजमा खेलिरहेको केही वर्ष भैसकेको थियो । तर आफ्नै पारामा अल्छी मान्दै लेखिरहेको थिएँ । तर अघिल्लो वर्ष अर्किड बुक्सका साथीहरुले एउटा उपन्यास प्रकाशन गर्नुप¥यो भनेर प्रस्ताव राखेपछि भने लेखाइले तीव्रता लियो । केही दिन पोखरा गएर गुप्तवास बसेपछि मात्र यसको प्रारम्भिक पाण्डुलिपी तयार भयो । 

पत्रपत्रिकामा त तपाईंका लेखहरू बिकिरहेकै देखिन्छ । र, नेपाली साहित्यको बजार बढीजसो फिक्सन शैलीका सामग्रीले पिटिरहेका छन् । फिल्म लेख्ने मान्छेको उपन्यासमा कतै फिल्मी फिक्सन हाबी भएको छ कि ? 

चलचित्र लेख्ने भनेको अरुका लागि हो । त्यो धेरै कुराले बाँधिएको, निर्देशित गरेको र धेरै हदसम्म प्राविधिक कार्य हो भने उपन्यास लेख्ने बेला लेखक स्वतन्त्र हुन्छ । चलचित्र लेखनको सीमा हुन्छ, निश्चित लम्बाइलाई ध्यानमा राखेर कथानक बुन्नुपर्छ । आफूलाई मन परेको भाषामा लेख्न पाइँदैन । तर उपन्यास लेख्ने भनेको त्यो भन्दा नितान्त फरक कुरा हो । असीमित स्वतन्त्रता पाइन्छ । त्यसैले यसमा र चलचित्र लेखनमा कुनै तुलना हुनै सक्दैन । 

‘लेखकले जे लेखे पनि वास्तवमा आफ्ना मनका कुण्ठा, भावना नै लेखेको हुन्छ’ भनिन्छ । कतै ‘यायावर’ पनि तपाईंको निजी भावना र भोगाइको पेटारो मात्रै बनेको त छैन ? 

त्यस्तो हुने हो भने त आत्मकथा लेखे भैहाल्यो नि । तर उपन्यासका लागि लेखिएको कथानक पनि वास्तविकता भन्दा पृथक र कसैले नदेखेको नभोगेको कुरा त हुन सक्दैन । लेखकले पात्र र घटनाहरु वास्तविक जीवनबाट नै टिप्ने हो । तर त्यसो भन्दैमा उपन्यासमा आफ्नै भोगाइ र भावना मात्रै त कुनै पनि लेखकले लेख्दैन जस्तो लाग्छ । त्यसलाई आफ्नो कल्पनाको ठेकीमा हालेर मथेर परिमार्जन गर्ने हुनाले यायावर पनि मेरो मात्र नभै मैले देखेका अरु मानिसहरुका पनि टुक्राटाक्री बटुलेर तयार पारिएको यथार्थमा आधारित काल्पनिक कथानक हो भन्नुपर्छ । 

‘यायावर’ तयार पार्न सामाजिक र राजनीतिक पाटोमाथि कत्तिको अध्ययन–अनुसन्धान गर्नुभयो ?

मैले पहिले लेख्दा मेरो मूल पात्रको उमेर ६० को हाराहारीमा  थियो र उसले आफ्नो विगतलाई कसरी केलाउँछ र सम्झिन्छ भन्ने प्रारुप थियो । तर लेख्दै जाँदा मलाई के लाग्यो भने म भन्दा पाको मानिसले के सोच्छ, कसरी सोच्छ, के देखेको थियो, के भोगेको थियो भन्ने कुरामा म वास्तविकता भन्दा पर हुन सक्छु । तसर्थ मैले उसको उमेर घटाएर ५० को हाराहारीमा ल्याएँ । त्यतिसम्म उमेरका मान्छेहरु मैले नजीकबाट देखेको, चिनेको र संगत गरेको पनि हुनाले मलाई सजिलो भयो । मैले आफैले पनि तीस वर्ष अघि देखेको समाज यसमा चित्रण गरेको छु । राजनीतिक कुरा यसमा खासै छैन । तर मेरो पात्र काठमाण्डौ आइपुग्दा ३६ सालको सेरोफेरो पर्ने भएकोले त्यसबेलाको राजनैतिक परिवर्तनका लागि भएको गतिविधिबाट उसलाई अलग राख्न नसकेर केही प्रसंगहरु जोडेको छु । त्यसका लागि भने अध्यययन गर्नु परेको थियो । त्यसबाहेक त्यतिबेलाको काठमाण्डौका केही अरु सामाजिक पक्षहरु छन्, जुन पढ्दा रमाइलो हुन्छ । यहाँ धेरै नभनौं कि ?  

लेखनका लागि प्रेरणा कहाँबाट पाउनुहुन्छ ?

अवलोकन । प्रेरणा कुनै एउटा निश्चित कुराबाट मात्र पाइन्छ भन्ने छैन । कहिले बाटोमा हिंड्दा हिंड्दै देखिएका कुराले, घटनाले, कतै पढेको कुराले, सुनेको प्रसंगले, बादलले, हुरीले र कुनै पनि कुराले प्रेरणा दिन सक्छ ।  

तपाईंको लेखन तरिका कस्तो छ ? सुरु गर्ने कुुुनै विषेश रित छ कि ?

त्यस्तो खासै यही भन्ने कुरा त छैन तर मेरो अधिकांश लेखन चाहिँ डायनिंग टेबलमा हुन्छ । मलाई त्यहाँमाथि ल्यापटप राखेर लेख्न सजिलो लाग्छ । समयको कुरा गर्दा चाहिँ रातको समयमा सबै जना सुतिसकेपछिको निस्तव्धता र चकमन्न मेरो लागि उत्पादक समय भएको मैले पाएको छु । अँ चिया र कफी चाहिँ खूबै चाहिन्छ मलाई लेख्नका लागि । 

आफुले लेखेको कुरा कत्तिको परिमार्जन गर्नुहुन्छ ?

परिमार्जन त गर्नैपर्छ । किनभने मानिस हरेक पल हरेक क्षण परिपक्व हुँदै गैरहेको हुन्छ भन्ने मेरो मान्यता छ । आफूले एक दिन अघि लेखेका कुरा अर्को दिन पढ्दा नै त्यसमा थपघट र परिमार्जन गर्ने ठाउँ भेटिन्छ । जति सक्यो पुनर्लेखन गरेको राम्रो हुन्छ । साहित्यको कुनै फर्मूला हुँदैन । हिसाबमा जस्तो दुइ र दुइ सँधै चार नै हुन्छ भन्ने छैन । साहित्यको जोडघटाउ कहिले कति हुन्छ कहिले । अनि यो भन्दा राम्रो लेख्न सकिन्न भन्ने सीमा पनि हुँदैन । तर कुनै न कुनै ठाउँमा चित्त नबुझाइ सुख्खै छैन ।  झन् बृहत आख्यानको कुरा गर्ने हो भने त एउटा लेखकले जीवनभर एउटै उपन्यासलाई नै पटकपटक लेखिरहे पनि परिमार्जन र पुनर्लेखन सकिंदैन । 

यायावरको प्रतिकृया कस्तो पाउनुभएको छ ? उपन्यास लेखनले निरन्तरता पाउँछ त ?

नब्बे प्रतिशत भन्दा बढी पाठकहरुबाट सकारात्मक प्रतिकृया पाएको हुनाले म वास्तवमै उत्साहित भएको छु । अधिकांश पाठकहरुको यायावरकी जुनेलीसंग प्रेम भएको छ । तर जुनेलीको कथा यायावरमा निकै थोरै छ । तसर्थ अब जुनेलीको तर्फबाट उसका भोगाइलाई अर्को कथानकमा बुन्ने खाका मगजमा बनेको छ । त्यसमा काम गर्न थालिसकेको छु । अर्को वर्षको अन्त्यसम्ममा जुनेली पनि पाठकहरुको बीचमा उपस्थित हुने सम्भावना छ । 

Read More