भोक र भावना

बायाँ फन्को १०१

कुनै पनि कुरा, दृश्य वा घटना आफैमा महत्वपूर्ण वा महत्वहीन हुँदैन । गम्भीर वा फितलो, नियमित वा विशेष,  अनि सम्वेदनशील वा औसत भन्ने कुरा मानिसको हेराइ र बुझाइमा भर पर्छ । कहिलेकहीं कुनै कुराले मान्छेलाई खासै असर गर्दैन भने कहिले कहीं त्यही कुरा निकै गहिरो, मन छुने र विचारोत्तेजक पनि हुन जाँदो रहेछ । कहिलेकहीं कुनै बेला खासै महत्व नदिएर पन्छाएको कुनै कुराले वर्षौं पछि स्मृतिका झ्यालढोकाहरु ह्वाङ्ग पारेर खोलिदिंदा त्यो कुराको अर्कै कोण मान्छेले देख्न थाल्दोरहेछ । मान्छे कुन परिवेशमा, कुन अवस्थामा, कुन वैचारिक वा मानसिक स्थितिमा हुन्छ, त्यसले उसको हेराई र बुझाइलाई परिभाषित गर्दोरहेछ ।

सम्झनाका टुक्राटाक्रीहरु पनि कुनै बेला काम लाग्छ भनेर घरको कुनै कुनामा थन्क्याएर राखेको सामान जस्तै हुँदारहेछन् । केही वर्ष अघि बाटोमा देखिएको एउटा त्यस्तै घटना थियो । स्मृतिको कुनै अन्तरकुन्तरमा उपेक्षित भएर बसेको रहेछ त्यो घटना । माइतीघरबाट बबरमहल तिर मोडिने सडकको अर्धचन्द्राकार भागमा देखिएको त्यो पुरानो घटना आज लामो समय पछि फेरि ताजा भएको छ । एका बिहानैको कुरा थियो । त्यो ठाउँमा भएका प्रशस्त रेष्टुराँहरु मध्ये कुनै एकले बासी भएका, जूठा र अरु खानामा मिसाउन समेत नमिल्ने अवस्थाका केही खानेकुराहरु प्लाष्टिकको झोलामा पोको पारेर राती बाटोको छेउमा ल्याएर मिल्क्याएका रहेछन् । झुत्रोमुत्रो लुगा लगाएको एकजना मानिस ती पोकाहरु खोतल्दै थियो र खान नमिल्ने भनेर मिल्क्याइएका ती खानाका अवशेषहरु गमागम खाँदै थियो । उसलाई घीन पनि लागेको थिएन, कसैले देखेर के भन्ला भन्ने लाज पनि थिएन । ऊ आफ्नै सुरमा खान हुने–नहुने ती कुराहरु मजाले चपाइरहेको थियो । 

केही बटुवाहरु उसलाई हेरेर जिल्ल पर्दै गइरहेका थिए । म पनि त्यसै गरी गएको थिएँ त्यति बेला । तर आज अचानक त्यो कुरा सम्झँदा सनेच्न बाध्य भएको छु, ती मध्ये कतिजनाले त्यसको पछाडिका कारण सोचेका थिए होलान् ? कति दिनको भोको थियो होला त्यो मान्छे ? सहन सक्नेसम्म भोक सहेर अति नभैकन त उसले बाटोमा मिल्क्याइएका ती अखाद्य पदार्थहरु अवश्य पनि खाएन होला । त्यतिबेला त्यो मान्छेका लागि सबैभन्दा महत्वपूर्ण कुरा भनेका आफ्नो भोको पेटमा जे भए पनि हाल्नु मात्र थियो । अरु कुनै पनि कुराहरु गौण थिए उसका लागि । 

हामी सबैका लागि कुनै पनि एउटै कुरा महत्वपूर्ण कहाँ हुन्छ र ? समय र कालखण्डै पिच्छे हाम्रा आफ्नै आवश्यकताहरु हुन्छन्, आफ्नै प्राथकिताहरु हुन्छन् । तर, अधिकांश समय मान्छेले त्यो कुरा खुट्याउन सक्दैन । हामी आफूलाई भन्दा पहिले र आफूलाई भन्दा बढी अरुलाई नियालेर मात्र आफ्नो आवश्यकता वा प्राथमिकता तय गरिरहेका हुन्छौं । फलानोको यस्तो छ, मेरो यस्तो किन छैन ? म ढिस्कानोभन्दा कम हुन हुँदैन । आफ्नो इज्जत हामी त्यस्ता कुराहरुले धान्छ भन्ने भ्रममा रहन्छौं । जब हामीसंग शक्ति हुन्छ, सत्ता हुन्छ, धन हुन्छ, हामी झनै वास्तविकता भन्दा पर हुन थाल्छौं । हामी आफूलाई चाहिने भन्दा बढी कुरा चाहिएको ठान्छौं र अरुलाई चाहिने भन्दा कम भए पुग्छ भन्ने सोच्छौं । कस्तो अचम्मका छौं हामी मान्छे भन्ने जात, अरु थोरैमा खुसी हुनुपर्ने, आफूलाई जति भए पनि नपुग्ने । 

त्यसैले गर्दा जब कुनै मानिसले पाउनुपर्ने आधारभूत कुरा पनि पाउँदैन, त्यो मान्छे लाज, सरम, पाप, पुण्य, घीन, ग्लानि वा अरु कुराहरुलाई बिर्सेर जे पनि गर्न तयार हुन्छ । यो असमानता नै एउटा यस्तो कारण हो जसले संसारमा वैमनुस्यता, समर र वैचारिक द्वन्दको वीजारोपण गरिदिन्छ । मान्छेमान्छे बीचमा खाडल खनिदिन्छ । पेटको भोक जस्तै मान्छेका अरु थुप्रै भोकहरु हुन्छन् । ती भोकहरु पनि पूरा भएन भने मान्छे विचलित हुन्छ । कुनै पनि भोकलाई एउटा निश्चित समयसम्म खप्न सके पनि अन्ततः मान्छेको नियन्त्रण हराउँछ । अनि उसले त्यसका लागि कुनै पनि कुरा ग्रहण गर्न सक्छ । असल पनि अथवा खराब पनि । 

स्वतन्त्रताको भोक पनि एउटा त्यस्तै भोक हो । मान्छे शारीरिक मात्र हैन मानसिक रुपमा पनि स्वतन्त्र हुन चाहन्छ । उसलाई अभिव्यक्तिको पनि स्वतन्त्रता चाहिन्छ । उसको त्यो आवश्यकतालाई नबुझेर वा बूझ पचाएर जब शासकहरु उसलाई भोकै राख्न थाल्छन्, कालान्तरमा त्यसको नकारात्मक परिणम आउन सक्छ । स्वतन्त्रताको नाममा उच्छृँखलता र अनुशासनहीनतालाई ग्रहण गर्न थाल्छ मान्छे । त्यसै गरी, जसरी माथि उल्लेख गरिएको घटनाको पात्रले पेटको भोक सहन नसक्दा बाटोमा मिल्क्याइएका सडेगलेका खाना पनि चपाउन थालेको थियो । 

राजनीतिक कुरा मात्र नगर्ने हो भने पनि मानिसमा मायाको, स्नेहको, भावनाको र शरीरको पनि भोक हुन्छ । कुनै पनि मान्छेका वरिपरिका उसलाई प्रत्यक्ष असर गर्ने अरु मान्छेहरुले यस कुरामा ध्यान दिएनन् भने त्यसले पनि अवाञ्छित परिणमहरु निम्त्याउँछन् । सम्बन्धमा पर्ने असर त आफ्नै ठाउँमा छँदैछ, मान्छेको आत्मविश्वासलाई पनि हल्लाउन सक्छ त्यस्ता भोकहरुले । अनि त्यस्ता भोकहरु शान्त गर्नका लागि मानिस भौंतारिन थाल्छ । त्यसरी भौंतारिनेका लागि एउटै कुरा मात्र महत्वपूर्ण हुन्छ । कहाँ र कसरी त्यो भोक शान्त गनूर््ू । भौंतारिने क्रममा उसले सही वा गलत कुनै पनि स्थान भेट्न सक्छ । गर्न हुने वा नहुने कुनै पनि काम गर्न सक्छ । मानिसमानिस बीचका बिग्रिएका सम्बन्धहरु यस्तै भोकले जन्माउने हुन् । बाबुआमाबाट पाउनु पर्ने कुरा, दाजुभाइबाट पाउनु पर्ने कुरा, साथीभाइबाट पाउनु पर्ने कुरा र लोग्नेस्वास्नीबाट पाउनु पर्ने कुराका भोकहरु पनि डरलाग्दा हुन्छन् । 

कुनै पनि भोकबाट सताइएका मानिसहरु भावनात्मक रुपमा बढी असुरक्षित हुन्छन् । उनीहरुबाट फाइदा उठाउन, उनीहरुलाई अलमल्याउन र आफ्नो स्वार्थका लागि प्रयोग गर्न सजिलो हुन्छ । किनभने भोकले रन्थनिएको मानिसमा विवेक हुँदैन, भए पनि उसका लागि त्यो महत्वपूर्ण हुँदैन । उसको मगजमा त एउटै मात्र ध्येय हुन्छ, भोक मार्ने ।

Read More

चार वर्ष र एक शतक (१०० औं भाग)

चार वर्ष भनेको लामो अवधि हो कि छोटो ? चार वर्षमा के हुन सक्छ वा के हुन सक्दैन भन्ने कुरा आआफ्नो हिसाबले व्याख्या गर्न सकिन्छ । चारवर्षमा एउटा शिशु जन्मिएर बामे सर्दै, टुकुटुकु हिंड्दै स्कूल जान पनि भ्याउँछ, चार वर्षमा एउटा सम्विधान बन्न पनि भ्याउँदैन । समयको कसरी प्रयोग वा दुरुपयोग हुन्छ भन्ने कुरा मात्रै महत्वपूर्ण हो, त्यसको अवधि महत्वपूर्ण हैन रहेछ । 

२०६५ को माघ महीनाको कुरा हो । एक दिन एउटा नचिनेको नम्वरबाट फोन आयो । 

“मेरो नाम प्रशान्त अर्याल हो । नेपाल साप्ताहिकको सम्पादक । एक पटक भेटौं न ।”

मैले नामले चिनेको तर व्यक्तिगत रुपमा नचिनेको स्वरमा आत्मीयता थियो । हामी त्यही दिन भेट्यौं । मैले त्यतिबेलासम्म सोच्दै नसोचेको प्रस्ताव लिएर उनी आएका रहेछन्, नेपालमा एउटा नियमित स्तम्भ लेख्ने । एक छिन त मलाई केही भन्नै आएन । व्यावसायिक सिनेमाको लेखनमा होम्मिएको बेलादेखि मैले आफ्ना अरु लेखनलाई बिर्सिसकेको थिएँ । तर प्रशान्तजीको त्यो घच्घच्याइले मलाई सोचमग्न बनायो । त्यही महीनाको १९ गते छापियो पहिलो बायाँ फन्को । आज चार वर्ष भएछ, बायाँ फन्कोको सयौं भाग छापिने बेला । समयको अचम्मको बानी हुन्छ । बितुन्जेल बडो बिस्तारै जस्तो लाग्ने, एउटा विन्दुमा पुगेर सुस्ताएर हेर्दा कति छिटो बितिसकेछ भन्ने लाग्ने । 

हरेक कुरामा सयलाई निश्चित स्थान दिइएको हुन्छ । क्रिकेट खेलमा सय रन बनाउनुलाई उपलव्धिका रुपमा हेरिन्छ । उनान्सय रन बनाएर बाहिरिने खेलाडिको चर्चा हुँदैन जब कि त्यसमा र सय रनमा मात्र एक रनको अन्तर हुन्छ । कुनै मानिस सय वर्ष बाँच्नुलाई पनि गतिलै उपलव्धि मानिन्छ । परीक्षाका पूर्णाङ्क पनि सय अंकका हुन्छन् । सयमा सय ल्याउनु पनि महत्वपूर्ण मानिन्छ । सयले हिसाब गर्न सजिलो हुने भएकोले व्याजको हिसाब गर्दा पनि सयकडा यति र उति भनेर गरिन्छ । सय वर्षलाई शतकको रुपमा विशेष रुपमा उल्लेख गरिन्छ । आजकल त सरकार सय दिन टिक्यो भने पनि त्यसलाई ठूलो उपलव्धि मानेर सफलता र असफलताको मूल्याङ्कन गर्ने परिपाटी बनिसकेको छ । सयको आफ्नै ठाउँ छ, विशेषता छ । दुइ अंकबाट तीन अंकको श्रृँखलामा प्रवेश गर्ने भएर पो हो कि त ?

स्तम्भका रुपमा बायाँ फन्कोको शतकको मूल्याङ्कन गर्ने भन्ने जिम्मा विज्ञ पाठकहरुको हो । जुन रुपमा भए पनि त्यसलाई म सय प्रतिशत नै आत्मसात गर्ने छु । बिना कुनै बिवाद, बिना कुनै स्पष्टीकरण । एक सयबाट यसको संख्या कहाँसम्म पुग्छ भन्ने कुरा चाहिँ अहिले अड्कल काट्न सकिन्न । तर, आज यसको एक सयौं अंक लेख्ने बेला सुरुवात र यात्रा क्रमका केही व्यक्तिगत अनुभवहरु बाँड्ने लोभ छोड्न नसकेको हुनाले अलि पृथक बायाँ फन्को लेख्ने धृष्टता गरिटोपलेको हूँ ।

पन्ध्र दिनमा लेख्नु पर्ने कारण छुटिसकेको बानी पुनः निरन्तर भएको हो । त्यसैले अरु लेखनका लागि मेरो बाटो खुल्दै गयो ।  मेरा पछिल्लो चरणका लेखाइका लागि बायाँ फन्कोको भूमिका अत्यन्तै प्रेरणदायी बन्न पुगेको छ । सम्भवतः त्यसै कारण मैले आफ्नो अपूरो उपन्यास यायावर पनि पूरा गर्न सकें, जुन प्रकाशनको क्रममा छ । यो सबका लागि बायाँ फन्कोको अवसर जुराइदिने प्रशान्तजीलाई जति धन्यवाद दिए पनि कम हुन्छ । 

म सुरुसुरुमा इमेलबाट स्तम्भ पठाउने गर्थें । केही पछि खै कसरी हो समयसीमाका दिन अर्थात् हरेक बुधबार म नेपाल साप्ताहिकको कार्यालयमा गएरै ल्यापटप फिंजाउन थालें । सायद भनेको बेला घरमा बत्ती नहुनु र आफ्नो ल्यापटपको व्याट्री धेरै नटिक्नु पनि त्यसको कारण हुन सक्छ । म पाक्षिक स्तम्भकार भए पनि नेपालको टीमले कुनै बाहिरियाको रुपमा नभै आफ्नै समूहका साथी सरह गरेको व्यवहारले हाम्रो घनिष्टता बढ्नु अस्वाभाविक थिएन । एकदुई पटक त्यही क्रम चलेपछि त त्यो एउटा लत बन्न पुग्यो, नशा जस्तै । अहिले ल्यापटपको व्याट्री घण्टौं चल्छ, अँध्यारोसंग अत्तालिएर इन्भर्टरको व्यवस्था गरेको छु । तर बुधवार नेपालको कार्यालय धाउने मेरो बानी छुटेको छैन । म घरमा बसेर बायाँ फन्को लेख्नै सक्दिनं ।

रमण घिमिरे त पहिले देखि नै मेरा लागि मेरी आमाले नजन्माएका दाजु नै हुन् । तर नारायण अमृत, सन्तोष आचार्य, भोजराज भाट, यशोदा तिम्सिना, सुरेशराज न्यौपाने, रामवहादुर रावल, माधव बस्नेत, उपेन्द्र पोखरेल, ईश्वरी ज्ञवाली, जनकराज सापकोटा, सुधीर नेपाल, सिद्ध तिमिल्सिना, लक्ष्मीप्रसाद ङाखुसी, रविन्द्र मानन्धर र सम्पूर्ण नेपाल समूहको आत्मीयताले मलाई सँधै सकारात्मक ऊर्जा प्रदान गरेको छ ।

पाठकहरुका रुपमा प्राप्त हुने सबै प्रतिकृयाहरु मायालु रहे । चितवनका साहित्यकार धनराज गिरी बायाँ फन्कोका एक जना यस्ता नियमित र प्रेरणदायी पाठक हुन्, जसले आइतवार बिहान आठ नबज्दै फोन गरेर स्तम्भको बारे प्रतिकृया व्यक्त गर्न भ्याइहाल्छन् । कुनै दिन उनको फोन आएन भने तरकारीमा नून नभए जस्तो हुन्छ मेरो त्यो बुधवार । कतिपय पाठकहरुले बायाँ फन्कोमा रहने सकारात्मक चिन्तनका कारण आफूलाई निकै प्रभाव परेको कुरा गर्दा मैले मेरो ढुक्कुरे छाति तनक्क तन्काएको छु । कहिले आफूले निकै राम्रो प्रतिकृया आउने आशा गरेको स्तम्भमा चाइँचुइँ नहुँदा मरीच जस्तै चाउरिएको पनि छु । 

मलाई मन परेको कुरा पाठकहरुलाई सँधै मन पर्नैपर्छ भन्ने छैन । कहिलेकहीं उत्पन्न हुने त्यो वैचारिक भिन्नतालाई मैले स्वीकार गर्नुपर्छ, गरेको पनि छु । हुन त मलाई थाहा छ, जति प्रयास गरे पनि नियमित रुपमा स्तम्भ लेख्दा सँधै एकैनासको लेख्न सकिंदैन । कुनै बेला स्तम्भलाई प्रभावकारी बनाउन खोज्दाखोज्दै केही फितलो हुनसक्छ । संसार यति धेरै गतिशील र घटनावद्ध हुँदाहुँदै पनि कहिलेकहीं विषय नै भेटिंदैन । यो अरु सबै कुराको जस्तै नियमित स्तम्भ लेखनको पीडा होला, अथवा निरन्तर एउटै काम गर्दाको पट्यारले जन्माउने मानवीय कमजोरी । 

तर त्यसलाई जितेर निरन्तर अघि बढ्न कटिवद्ध छ बायाँ फन्को ।

Read More

मेरो सूट

अझै पनि बाँकी छ मसंग
मेरो त्यही एकजोर सूट
बर्षौं अघि मैले मेरो बिहेमा हालेको

Read More

Alluring Addiction

There is one very interesting definition of cigarette. It says "Tobacco rolled pipe of a paper which has fire on one side and a fool on the other." Indeed, only a fool smokes. Before every smokers reading this plan to demonstrate against me, let me admit that I am one of them.  It is such a bad habit, is very addictive and very hard to quit. I have tried to give it up and have succeeded several times. Quitting smoking is so easy that a smoker does it frequently and keeps on doing so.

Read More