‘रे’ का कुरा

बायाँ फन्को १६७

नखाऊँ भने दिनभरिको सिकार, खाऊँ भने कान्छोबाउको अनुहार भन्ने उखान आज हामीमा सार्थक भएको छ । छिमेकी मुलुकले भूपरिवेष्टित हाम्रो देशलाई मुखले हैनहैन भन्दै कामले चाहिँ नाकाबन्दी लगाइदिएको छ । तराइका बिभिन्न भागमा पहिलेदेखि नै जनजीवन कष्टकर थियो, राजधानी पनि अब त्यस्तै भएको छ । देशको आन्तरिक कुरालाई समयमै चाहिनेजति द्रुत गतिमा सम्बोधन नगर्नाको परिणाम धमिलो पानीमा माछा भार्नेहरुका लागि सहज वातावरण बन्न पुगेको छ । आज खुल्ला, भोलि खुल्ला, मोदी आएपछि खुल्ला, अब त कसो नखुल्ला, दशैं अघि खुल्ला, चीनको नाका खुलेपछि डरैले खुल्ला, यूएन बोलेपछि खुल्ला, अरु देशहरुले कुर्लेपछि खुल्ला, नखुलेर सुख्खै छैन, बिहारको चुनाव नभै नखुल्ला भन्ने अड्कलबाजी गर्दागर्दै निकै दिन बितिसकेको छ भारतले लगाउँदै नलगाए पनि आफै लागेको नाकाबन्दीको । 

नलगाएको नाकाबन्दीले त यति धेरै अप्ठ्यारो पार्दोरहेछ, साँच्चै लगाएको नाकाबन्दीले के गथ्र्यो होला भन्ने कुरा मननयोग्य छ । नैतिक कारणले तथा अन्तर्राष्ट्रिय मूल्य र मान्यता अनुसार गर्न नहुने र नपाइने काम नाकाबन्दी साीधै नाक नसमातेर टाउका पछाडिबाट हात घुमाएर ल्याएर लगाइएको छ । हो भनेर प्रमाणित गर्न नसकिने तर हैन भन्न पनि नसकिने खली चाल खेलेको छ हाम्रो छिमेकीले । राजनीति न हो, यहाँ गर्न नपाइने कुराहरु गर्नका लागि थुप्रै अरु उपायहरु हुन्छन् । हिन्दू संस्कारमा गौदान गर्न नसके कुसलाई गाई माने हुन्छ भनेजस्तै यहाँ पनि नाकाबन्दी नभनी नाकाबन्दी गरिएको छ । 

यो अघोषित नाबाकन्दी दुबै राष्ट्रका कूटनीतिको असफलता हो । हामीसंग अरुलाई धारे हात लगाउने पनि अवसर छ, आफूलाई नियालेर हेर्ने, सुधार्ने र दीर्घकालीन रुपमा सोच्ने पनि । दुइवटामा कुन बढी महत्वपूर्ण हो भन्ने कुरा हामीले आफै सोच्ने हो । गाँठो भन्ने कुरा सकेसम्म नपारेको नै राम्रो हो । तर परिसकेको छ भने त्यसलाई सकेसम्म चाँडै फुकाउने विवेकशील मानिसहरुको प्राथमिकता हुनुपर्छ, न कि अझै जटिल बनाउँदै जाने । तर हाम्रो सरकार यति समवेदनशील समयमा पनि हामीलाई परिस्थितिको बारे निचोड र तथ्यगत कुराहरु बताइरहेको छैन । त्यसले गर्दा हरेक दिन नयाँनयाँ अटकलबाजी र “रे” का कुरा गर्ने कल्पनाशील मस्तिष्कहरुले ओभरटाइम काम गरिरहेका छन् । अब त दशैंको बेला चंगा जसरी आकाशमा यति धेरै कागहरु उडिरहेका छन्, कुन चाहिँले हाम्रो कान लगेको हो भन्ने खुट्याएर त्यसको पछिपछि कुद्न पनि हामीलाई भ्याइनभ्याइ भैरहेको छ । अनि धागोका टुप्पाहरु यत्रतत्र देखेर हामी यो हो कि त्यो हो भनेर तान्दै गाँठोलाई झन् जटिल बनाइरहेका छौं । रात रहे अग्राख पलाउँछ भन्छन्, यहाँ त धेरै रातहरु खेर गइसके ।

सम्विधानमा सात बूँदा सुधारे नाका खुल्छ रे भन्ने कुरामा आफ्नो आफ्नो धारणा र विज्ञता हामीले राम्ररी देखाउन सुनाउन भ्याएका पनि थिएनौं, एकपछि अरु यति धेरै कारणहरु देखा पर्न थाले, तिनमध्ये कुनलाई सम्बोधन ग¥यो भने नाकाबन्दी खुल्ने हो भन्ने नै म जस्ता राजनीति र कूटनीति नबुझेका आम नागरिकलाई त थाहा हुन छोड्यो । ओलीलाई प्रधानमन्त्री बन्न नदिए नाका खुल्ने हो भन्ने व्यानर बोकेका कागहरु आकाशमा कावा खाँदाखादै फाष्ट ट्रयाकका कागहरु उड्न थाले । भनिए अनुसार नै पनि ७५ अरब लागतको फाष्ट ट्«याकलाई भनिए अनुसार साँच्चै ३७५ अरब पु¥याएर कुनै भारतीय कम्पनीलाई ठेक्का दिन लागिएको हो भने त त्यो राष्ट्रलाई अलिकति पनि माया गर्ने कुनै पनि व्यक्तिलाई स्वीकार्य हुने कुरा नै भएन । त्यसमाथि पनि त्यसपछिका शर्तहरु त यदि साँचो हुन् भने वर्षौसम्म आफ्नो गर्धनमा अरुको घोक्रेठ्याक लगाउने बाहेक अरु केही होइन । तर, फेरि यहाँ नेर कुरा आउँछ, सत्य के हो ? देश र जनतालाई सत्यतथ्य बताउने पर्ने आवश्यकता हाम्रा कुनै पनि सरकारले न पहिले देखेका थिए, न अहिले देखेका छन् । 

यो विकट परिस्थितिलाई पनि कसरी सम्बोधन गरिंदैछ भन्ने कुरा औपचारिक रुपमा हामीलाई उनीहरुले बताएका छैनन् । या त त्यसको आवश्यकता नदेखेका हुन्, या उनीहरु आफै कुहिराका काग बनेका छन्। आफै रनभुल्ल परेर बसेका हुन् भने हामीलाई केही बताउने सम्भावना कहाँ रह्यो र । बेलाबेला नाकाबन्दी खुल्ने भो भन्ने आशयका अभिव्यक्ति आउँछ । अनि त्यसकोभोलिपल्ट सहरबजारमा चहलपहल बढ्छ । आपतविपतका लागि भोर इन्धन बचाएर राखेका गाडी र भटभटेहरु सडकमा कुद्न थाल्छन् । साँझसम्म हैन रे भन्ने हल्ला चल्छ अनि भोलिपल्ट देखि ती सबै चटकीको टोपीबाट खरायो गायब भए जसरी गायब हुन्छन् । 

यो अनिश्चितताको बन्दी हामी कहिलेसम्म बन्ने ? समस्याको समाधानका लागि पाखुरा सुर्किएर चीनको नाका खोल्ने र त्यताबाट आयात गर्ने भन्ने कुरा गर्नु र दीर्घकालीन रुपमा त्यो कति सम्भव कुरा हो भनेर सोच्नु फरक हैनन् र ? यसै पनि एउटा पराधीनताको समाधान अर्को पराधीनता कहिले पनि हुन सक्दैन । तर हाम्रो नेतृत्व आफ्नै टण्टाहरुमा जेलिएको छ, उसले त न कुनै ठोस कुरा सोच्छ, न हामीप्रतिको उत्तरदायित्व वहन गर्छ । 

त्यसैले हामी नै सामाजिक संजालहरुमा दामोदर काकाको कार्टून बनाउने, घुक्र्याउने, चाडको दुहाइ दिने, मनपरी गाली गर्ने र हामीलाई नाकाबन्दीमा पारेर उनलाई लागेको पाप पखालिदिन पशुपतिनाथमा क्षमापूजा लगाउनेसम्मका कार्यहरु गरेर देशप्रतिको आफ्नो दायित्व पूरा गरिरहेका छौं ।

Read More

कुपन नम्बर ४००

(सेतोपाटीमा प्रकाशित कथा)

केही दिन अघिको कुरो हो, भाइवरमा प्रतिष्ठाले ग्रम्पी बनाएर सन्देश पठाएकी थिई,
“ड्याडको बाइकबाट लिएको २ लिटर पनि सकिइसक्यो । अफीस जान पनि नसक्ने भएँ । लौ न, पेट्रोलको केही बन्गदोबस्त गर्न सकिन्न भन्या ?”

प्रतिष्ठाले मिर्गौला मागेकी भए पनि एउटा त झिकेर उसको पाउमा राख्नु अघि सन्देशले दुइपटक पनि सोच्दैनथ्यो होला । तर पेट्रोल कहाँबाट ल्याउनु उसले ? होइनहोइन भन्दै मित्रराष्ट्रले लगाइदिएको नाकाबन्दीका कारण कहिले नभोगेको इन्धनको संकट भोगिरहेको पुस्ताको एउटा प्रतिनिधि पात्र हो सन्देश । 

Read More

भावना र भेल

अन्ततः सम्बिधान आयो । हामी सबैले व्यग्रताका साथ प्रतीक्षा गरिरहेको सम्बिधान जारी भयो । अथक परिश्रम, लामो समयको अनिश्चिततालाई पन्छाएर अरबौं रुपैंया पानीमा बगाएर भए पनि हामीले सम्बिधान ल्याएरै छाड्यौं । हामीले एकआर्कालाई गाली गर्‌यौं, दोषरोपण पनि ग¥यौं तर अन्ततः जब राष्ट्रपतिले नेपालको सम्विधानलाई ढोगे, त्यो देख्दा हरेक नेपाली रोमाञ्चित भएको हुनुपर्छ । केही समय अघिसम्मका खलनायकहरु अचानकै नायकहरु बन्न पुगे । हामीले तिनलाई धन्यवाद भन्यौं, आभार प्रकट गयौं ।

Read More

समवेदनशीलता

बायाँ फन्को १६५ 

इस्तानबुलमा ओर्लेर सहरतिर जाँदा बाटोमा मैले हेक्का गरेको एउटा कुरा थियो, कुकुर र बिरालाहरु । यति धेरै कुकुर र बिरालाहरु बाटोमा देखिए, मलाई अचम्म लाग्यो । बिसौनीमा बस कुरिरहेको बेला कुनै बाटोमा भएको कुकुरलाई खुवाइरहेको वा सुमसुमाइरहेको मानिस देख्दा कुनै अचम्म मान्नु नपर्ने रहेछ । आफू बस्ने उचकसवार सितेसी भन्ने ठूलो आवासीय क्षेत्रमा पुग्दा त्यहाँ पनि प्रशस्तै संख्यामा भेटिए ती प्राणीहरु । टर्कीमा मानिसहरु कुकुर बिरालालाई असाध्यै प्रेम गर्दारहेछन् । तिनीहरुलाई आफ्नो साथी हुन् भनेर मान्दा रहेछन् । घरपालुवाको त कुरै भएन, त्यत्तिकै बरालिने कुकुर र बिरालाहरुलाई पनि ठाउँठाउँमा खाना र पानीका लागि व्यवस्थित भाँडाहरु राखिएका हुँदारहेछन् । मानिसहरुले आफ्नो खाना र पानी तिनीहरुसंग बाँड्दा रहेछन् । आफ्नो गाडीमा पनि कुकुर वा बिरालाको खाना बोकेरै हिंड्दारहेछन् यहाँका मानिसहरु । कति ठाउँमा र रित्तो पानीको शीशी हालिदिएपछि तिनीहरुको खाना झर्ने “मेशिन” नै पनि राखिदिएको हुँदोरहेछ प्रशासनले । हरेक कुकुरहरुलाई आवश्यक खोपहरु दिएर तिनको कानमा एउटा टपजस्तो चिप लगाइएको हुँदोरहेछ । अनि ती कुकुर र बिरालाहरु मानिसहरुसंग लुटुपुटु गर्न आइहाल्दारहेछन् । त्यो देखेर मलाई निकै रमाइलो लाग्यो ।

आफ्नो देशमा भने केही वीर मानिसहरुसंग बेलाबेला मैले नचाहेर पनि लाप्पा खेल्नुपरिरहेको हुन्छ । ती यस्ता शूरवीरहरु हुन्छन्, जो बाटोमा आफ्नै सुरमा हिंडिरहेका वा चुप लागेर सुतिरहेका कुकुरहरुलाई भुक्क लात्ताले बजाउँछन् । त्यो निर्दोष र अवोध प्राणी कुइँकुइँ गरेर कराउँदै भाग्दा ती शुरवीरहरु एउटा कानदेखि अर्को कानसम्म तन्किने गरी हाँस्छन् र कुनै निकै ठूलो पुरुषार्थ गरेजसरी छाती फुलाउँदै, चारैतिर हेर्छन् । त्यस किसिमको परपीडाले उनीहरुलाई कस्तो खुसी प्रदान गर्छ भन्ने कुरा मैले कहिले पनि बुझेको छैन । धेरै कम मैले त्यस्ता मानिसहरु भेटेको छु, जसले बाटोमा भेटिने ती प्राणीहरुप्रति सदाशयता वा सद्भाव राखून् । त्यस्ता कमहरु मध्ये केही यस्ता पनि छन् जसले अलपत्र परेको कुकुरको छाउरालाई उद्धार गरेर घरमा ल्याएर पालेका पनि हुन्छन् । उनीहरु त्यस्ता बोल्न नसक्ने अवोध प्राणीहरुलाई पनि आफूसरह नै प्रेम गर्छन् । तर हामी मध्ये अधिकांश तिनलाई भुस्याहा कुकुर भन्छौं, लखेट्छौं र पिट्छौं । यो हाम्रो समग्र मानसिकताको द्योतक हो भने हामीले एकपटक सोच्नुपर्छ, हामी किन त्यस्ता भएका छौं । 

कुकुर सम्भवतः मानिसभन्दा बढी गुनिलो प्राणी हो । उसलाई तपाईँ मायाले एकदुइ पटक मुसारिदिनुस्, जूठो वा पूरा नै किन नहोस् दुई छाक खान मात्र दिनुस्, उसले तपाईँबाट अरु कुनै पनि अपेक्षा राख्दैन । ऊ त्यतिमै आजन्म तपाईँहामी प्रति प्रतिवद्ध हुन्छ । हेक्का गर्नुभएको छ कहिले ? त्यस्तो प्राणीलाई किन हामी गर्न सक्ने जति माया गर्दैनौं ? उल्टै हामी त कसैलाई गाली गर्न, हेप्न, हियाउन र अपमानित गर्नका लागि कुकुर भन्ने शव्दको प्रयोग गर्छौं । कसैलाई कुकुर भन्नु त सम्मानको कुरा हुनुपर्ने हो, हैन र ? हामी कहाँ कुकुर जस्तो हुन सक्छौं र ? त्यति निस्वार्थ र प्रतिवद्ध त हामी मानिस हुनै सक्दैनौं । 

कहिले घोरिएर सोच्नुभएको छ, हामी मानिस मानिसको बीचका सम्बन्धहरुलाई प्रगाढ बनाउन वा टिकाएर राख्नका लागि हामीले कति धेरै लगानी गर्नुपर्छ ? हाम्रा हरेक सम्बन्धहरु कति धेरै आशामा टिकेका हुन्छन् ? लगानी हुन्छन् हाम्रा सम्बन्धहरु जसले प्रतिफल खोजिरहेको हुन्छ, हरेक पाइलामा । साथीसाथी वा हरेक प्रकारका नातागोताका सम्बन्धका लगानीहरु डुब्लान् भन्ने डरले हामीले पाइलापाइलामा कति सतर्कता अपनाइरहेका हुन्छौं । एकआर्कासंग हाम्रो जति धेरै आशाहरु गाँसिएका हुन्छन्, हामीले चाहेर वा नचाहेर नै किन नहोस्, ती हजारैं चाहना वा आशामा सानो मात्र पनि चूक ग¥यौं भने ती सम्बन्धहरुमा धाँजा पर्न थाल्छन् । बाबुआमा र सन्तानका बीचमा, प्रेमीप्रेमिका वा श्रीमानश्रीमतीका बीचमा, मित्रहरुका बीचमा, हाकिम र कर्मचारीको बीचमा, नेता र कार्यकर्ताको बीचमा, शाषक र नागरिकको बीचमा, गुरु र चेलाको बीचमा मनमुटावहरु उत्पन्न हुने पनि यिनै अपूरा चाहनाहरुका कारण हो । जब कि हामीसंग भाषा हुन्छ एकआर्कालाई बुझाउन । संचारमा सबैभन्दा उत्कृष्ट जाति हौं हामी मानिस । तर पनि मानिस मानिसको बीचमा नै जहिल्यै यति धेरै मनमुटाव हुन्छ ? 

हामी कख नै नचिनी विद्यावारिधि गर्ने प्रयास त गरिरहेका छैनौं ? निर्दोष र बोल्न नसक्ने जनावरहरु प्रति सम्वेदनशील हुन सिक्नु भनेको अक्षरारम्भ हो । यसैले हामीलाई मनको राम्रो मान्छे बन्ने बाटोमा हालिदिन्छ । त्यसो भयो भने स्वयं अर्को मानिसप्रति अझ बढी सदाशयता देखाउन सिक्नेछौं हामीले । जात, वर्ग, वाद, धर्म वा अरु कुनै पनि कुराले मानिसमानिसलाई छुट्याउँदैन भन्ने कुरा बुझ्नेछौं हामीले । हाम्रा अरु धेरै समस्याहरु नजानिंदो गरी आफै समाधान हुन थाल्छन् । 

तर दुखको कुरो, आजकल त हामी मानिस मानिसको बीचमै फाटो ल्याइरहेका छौं । हामीलाई कति ठूलाठूला समस्याहरु सुल्झाउनुछ, कुकुर बिराला वा अरु जनावरको कुरा गरेर बस्ने फुर्सद कहाँ छ र ? 

Read More

शव्दहीन.......

बायाँ फन्को १६४

सामान्यतया पहिलो पटक केही लेख्दा जुन उत्साह अनुभव भएको थियो, हरेक पटक त्यही उत्साहको केही अंश अहिले पनि लेख्दा अनुभव भैरहेको हुन्छ । अनि आफूले लेखेको कुरा प्रकाशित हुने दिन एकाबिहानै त्यो छापिएको पत्रिका खोज्न हान्निने उत्साह सामान्यतया अझै पनि उस्तै नै हुन्छ । तर यसपटक लेख्न बस्दा लेख्न नपरे हुन्थ्यो भन्ने लागिरहेको छ । एउटा लेखकको जीवनमा लेख्न बस्दा यसरी हात लूलो हुने सम्भवतः धेरै कम अवसरहरु हुन्छन् होला जस्तो लाग्छ । लेख्नै नपरे हुन्थ्यो जस्तो लाग्ने त अझ दुर्लभ हुन्छ होला ।

अघिल्लो हप्ता कैलालीको टीकापुरमा भएको अकल्पनीय दुर्घटनाको समाचार सुनेको बेलादेखि नै मथिंगल हल्लिएको छ । हुन त विगत केही समयदेखि हामीले राम्रा भन्दा नराम्रा कुराहरु मात्र धेरै सुन्न परिरहेको छ । नराम्रा समाचारहरु र तिनले मगजमा पार्ने प्रभाव पनि लौ त भनौं भने अभ्यस्त हुँदै जाने कुरा हुँदो रहेछ । असर नपर्ने होइन, असरको पीडा कम हुने वा त्यसलाई सहने क्षमता बढ्दै जाने मानिसको शक्ति उसको लागि वरदान नै होला । अनि रात जति कालो र गाढा हुँदै गयो, बिहानी त्यति नै नजीक छ भनेर आशावादी मानिसहरु आफूलाई संयमित बनाउने गर्छन् । तर पनि टीकापुरको त्यो घटनाले खराब समाचार सहने शक्तिका अग्ला मोटा पहाडहरुलाई ग्वार्लाम्गुर्लुम्मै पारेर धराशायी बनाइदिएको छ । आहत भएका छौं हामी सबै, मर्माहत भएका छौं । बोल्नका लागि शव्दहरु अचानक कम भएका छन् । 

हुनै नहुने कुरा भएको छ । किन यस्तो भयो ? मार्ने र मारिने दुबै आफ्नै थिए । हामीमा विरोधाभाषहरु होलान्, हाम्रा आआफ्नै मूल्य र मान्यता होलान् । हाम्रा आआफ्ना असन्तुष्टिहरु हुन सक्छन् । तर ती कुनै पनि त्यति हिंश्रक र अमानवीय रुपमा प्रकट हुनुपर्ने खालका चाहिँ छैनन् । तर अब हामीले जे भइसक्यो त्यसलाई जति चाहेर पनि फेर्न कहाँ सक्छौं र ? केही घाउ यस्ता हुन्छन्, जसको खत आजन्म रहिरहन्छ । यसको पनि रहन्छ । पक्ष विपक्ष, कारण, एकार्कामाथि दोषारोपणका श्रृँखलाहरु त शुरु हुने नै भए । तर जे जसो भए पनि त्यहाँ भएको घटनालाई जष्टिफाइ गर्ने कुनै पनि कुरा हुनै सक्दैन । ओशोले पनि गीतादर्शनमा भनेका छन्, हिंसा खराब हो तर कुनै कारणले जष्टिफाइ गर्न खोजिने हिंसा त झन् सबैभन्न्दा खराब हो । त्यसैले पनि टीकापुरमा भएको त्यो अमानवीय कार्यलाई कसैले कुनै हिसाबले पनि जष्टिफाइ गर्न सक्दैन, गर्ने प्रयास पनि गर्नु हुँदैन । तर हिंसाको समाधान प्रतिहिंसाले कहिले पनि गर्न सक्दैन । तसर्थ केही मानिसहरु अमानव भएको दोष कुनै वर्ग वा समुदायलाई लगाउने काम पनि हुनुहुँदैन । त्यसो भयो भने विभिन्न कुत्सित मनाशय साध्नेहरुको जीत हुन सक्छ ।

यहाँ नेर गम्भीर प्रश्न एउटै हो, मानिस किन त्यति हिंश्रक हुनसक्छ ? कसैको पनि ज्यान लिने अधिकार कुनै अर्को मानिसलाई छैन । विवादको समाधानका लागि अरु धेरै बाटाहरु पहिल्याउन सक्ने भएर न हामी मानिस भएका हौं । बलको आधारमा, हिंसाको आधारमा र अरुलाई मारेर आफूले जितेको ठान्ने स्वभाव मानिसको हुँदै होइन । त्यसैले हामीले आफू मानिस हौं भन्ने कुरालाई कहिले पनि भुल्नु हुँदैन । मानिस सृष्टिको सर्वोत्तम सिर्जना हो । त्यसैले त विवेक  भन्ने कुरा प्रकृतिले हामीमा मात्र भरिदिएको गुण हो । यसको अवमूल्यन गर्ने वा यसलाई बिसैने कार्य कुनै पनि मानिसले गर्नु हुँदैन । तर पनि सबै कुरा थाहा भएको यो उच्चकोटिको प्राणीले बेलाबेला आफूलाई नसुहाउने यस्ता कार्यहरु गरेको बेला आफू पनि मानिस हूँ भन्ने सम्झन पनि दिक्दार लाग्छ ।

अहिलेको आवश्यकता भनेको यस्तो फेरि कुनै पनि बहानामा वा कुनै पनि कारणले नहोस् भन्ने बातावरण बनोस् भन्ने हो । कुनै पनि जाती वा समुदायलाई उद्वेलित बनाएर, हामीलाई एकआपसमा लडाएर आफ्नो अभीष्ट पूरा गर्न चाहनेहरुलाई असफल बनाउनु हामी सबैको एउटै मात्र ध्येय हुनुपर्छ । भएको घटनालाई अतिरञ्जित बनाउने र अझै बढी आक्रामक बनाउने सोच, अभिव्यक्ति वा क्रियापलापहरु हुन दिनु हुँदैन । यस तर्फ सबै सचेत हुनु आवश्यक छ । हामी सबै एकै आमाका छोराछोरी हौं भन्ने सानो कुरा मात्र हामीले नबिर्सिदिए पुग्छ, नबिर्सौं । 

Read More

धराप

बायाँ फन्को १६३ 

यो स्तम्भ लेख्न बस्ने दिन काठमाण्डौको त्रिचन्द्र कलेज अगाडि एउटा नरमाइलो घटना घटेको थियो । जेब्रा क्रसमा बाटो काटिरहेका एक यात्रुलाई एउटा माइक्रो बस भनिने काठमाण्डौंको आतंकले ठक्कर दिएर ज्यान लियो । आक्रोशित भीडले माइक्रोलाई आगो लगाए । हामीलाई सामाय लाग्न थालेको यस्तो समाचारले केही गम्भीर प्रश्नहरु उत्पन्न गरेको छ । तर के हामीले तिनको गम्भीरतालाई देख्न सकेको छौं ? मनन गर्न सकेको छौं ? जेब्रा क्रसमा ज्यान जाने गरी ठक्कर दिने भनेपछि हाम्रा सवारी साधनहरु कसरी गुड्दा रहेछन् र तिनले बाटोमा हिंड्नेलाई कति हेप्दा रहेछन् भन्ने कुरा त्यसैबाट स्पष्ट हुन्छ । जहाँ वटुवालाई प्राथमिकता दिनुपर्ने हो त्यहीं नै किचिमिचि पारिन्छ भने त्यो भन्दा डरलाग्दो र दुखलाग्दो कुरा अरु केही हुनै सक्दैन । 

म स्वयंलाई पनि सबैभन्दा बढी डर जेब्रा क्रसमा नै लाग्ने गर्छ । आफूले सवारी चलाउँदा कसैलाई जेब्रा क्रसमा बाटो काट्न लागेको देखेर रोक्दा सँधै एउटै डर हुन्छ । मैले रोकेको देखेर बाटो काट्न लम्केको मान्छेलाई कतै मेरो छेउबाट हुँकिएर जाने भटभटे वा चौपायाले उडाइदिने त हैन ? अनि आफू बाटो काट्न लाग्दा पनि झुक्किएर कुनै एउटाले रोक्दियो भने त्यसको पछि आउने अर्कोले पच्काइदिने त हैन ? यति सानो अनुशासनको कुरामा नै हाम्रा सवारी चालकहरु सभ्य हुन सकेका छैनन् भने ठूला कुरा के गर्नू । तर के त्यसो भन्दैमा बाटोमा गाडी जलाउनु यसको समाधान हो ? एउटा दुइटा वा दिनहुँ केही गाडी जलाएर वा चालकलाई बीच बाटोमा ठटाएर यस समस्याको समाधान निस्कन्छ त ? सोच्नुपर्ने कुरा हो । 

बाटो सबैभन्दा असुरक्षित स्थान हुनुको पछाडि अरु धेरै कारणहरु छन् । कसैले भनेको एउटा कुरा यहाँ निर स्मरणयोग्य छ । हाम्रा सवारीचालकहरु मध्ये नब्बे प्रतिशतलाई साधारण सवारी नियम र अनुशासनको बारेमा थाहा छैन, बाँकी दश प्रतिशतले टेर्दैनन् । विशेष गरेर भटभटे तथा सार्वजनिक सवारी साधनहरु फुकेको राँगा जसरी बहुलठ्ठी पाराले सडकमा कुद्छन् । एकै छिन रोकिन प¥यो भने गलत साइड, दायाँ बाँया, सडकपेटी, चेप लगायत कताबाट हुन्छ उनीहरु अघि बढ्न थाल्छन् । एक जनाले त्यसो गर्नुका कारण पूरै उपत्यकाको ट्रबफिकलाई त्यसले प्रभावित पार्छ भन्ने कुरा उनीहरु बुझ्न पनि सक्दैनन्, चाहँदैनन् । जहाँ मान्छेले हिटलरी शैलीमा हात उठायो त्यहीं गाडी रोकेर यात्रु चढाउन पाउनु सार्वजनिक यातायातका साधनहरुको जन्मसिद्ध अधिकार हो, त्यसको उनीहरु खुलेर उपभोग गर्छन् । सहायक बाटोबाट मूल सडकमा निस्कने मुखैमा गाडी रोकेर बस्नुमा उनीहरुलाई गर्वको अनुभूति हुन्छ होला । बाटो प्रयोग गर्ने सबैलाई अनुशासित बनाउनका लागि दीर्घकालीन सोचको ठूलो खाँचो छ । 

आफूलाई दुई मिनेट छिटो हुन्छ भने दमकल वा एम्बुलेन्सलाई समेत नगन्ने प्रवृत्ति हामीमा बिस्तारै हावी भैसकेको छ । लाखौंकरोडौंका गाडी चढ्नेहरु त झनै आफूलाई विशिष्ट श्रेणीका मानिसहरु ठान्ने नै भए । अरुहरुको औकात उनीहरुको आँखामा कीराफट्याँग्रा बराबर हुने गर्छ । यी बाहेक हरेक दिन हरेक बहानामा निस्कने जुलुस, धार्मिक झाँकी, बिहेका जन्तीहरु जस्ता कुराहरुले पनि जनजीवन अस्तव्यस्त हुने गरी सवारी जाम गराइरहेका हुन्छन् । अनियन्त्रित संख्यामा दर्ता भएका सवारी साधनहरुको चापलाई यो प्यूसो सहरले कहिलेसम्म धान्ने होला ? यसै पनि राजधानी र महानगरजस्ता उपाधिले विभूषित यस सहरका अधिकांश बाटाहरु साना, भत्केका, पिच उप्केका, खाल्डाखुल्डी परेका धरापहरु जस्ता छन् । 

यस्तो अवस्थामा दिनहुँ भनेजसो दुर्घटनामा मानिसहरु घाइते भइरहेका छन्, उनीहरुको अंगभंग भैरहेको छ, ज्यानै गइरहेको छ । ट्राफिक प्रहरीले ठाउँठाउँमा महीनैपिच्छेका खतिहरुको विवरण टड्कारोसंग देखिने गरी राखेको पढेर पनि हामी कोही गम्भीर वा सचेत हुँदैनौं । सवारी साधनको अनुमतिपत्र दिने क्रमलाई प्रभावकारी बनाउनका लागि बेलाबेला आशालाग्दा नियमहरु बन्ने कुरा हुन्छन्, अनि त्यसै सेलाउँछन् । सार्वजनिक सवारी साधनहरुलाई नियन्त्रित बनाउने पनि योजनाहरु खोकिन्छन् । तर, सिण्डिकेट भनिने माफियाले कुन कफ सिरप खुवाइदिन्छ, ती खोकी पनि आफै मत्थर भएर जान्छन् । काठमाण्डौ उपत्यकाको ट्राफिक अस्तव्यस्त हुन थालेको धेरै भैसकेको छ । तर पनि अरु सबै कुरामा जस्तै आपतै नपरुन्जेल नचेत्ने हाम्रो गौरवशाली परम्परा अनुसार यसलाई पनि पशुपतिनाथले नै सम्हालिदेलान् भनेर हामी आँखा चिम्लेर बसेका छौं ।  

ट्राफिक नियम मिच्नेहरुलाई हुने कारवाही र जरिवाना कडा नबनाउन्जेल यसको समाधान निस्कन सम्भव छैन । हुन त त्यसो गर्नासाथ ट्याक्सी लगायत अरु सार्वजनिक सवारी साधनहरुले बन्द हडताल गरेर केही दिनका लागि जनजीवन अस्तव्यस्त बनाउँछन् भन्ने कुरा पनि आफ्नै ठाउँमा नभएको हैन । तर गलत किसिमका दबावहरुका सामु झुकेर अनियमिततालाई कहिलेसम्म झेल्ने र त्यसको कति मूल्य चुकाइरहने भन्ने कुरा सोच्ने बेला भैसकेको छैन र ?

Read More