1st day of Nepal Band, December 5 2009

[gallery]

आवश्यकता र महत्त्वाकांक्षा

मंसिर महिनाको अन्तिम साता थियो । यसपटक चिसो पोहोरको भन्दा बढी अनुभूत भइरहेको थियो । त्यसमाथि पनि त्यस दिन बिहान अरूबेलाको भन्दा बढी नै जाडो थियो । आकाशतिर हेर्दा घाम नलाग्ने अथवा लागिहाले पनि ढिला मात्र सूर्यको न्यानो किरण देख्न पाइने लक्षण देखिएको बिहान थियो त्यो । मीनभवनको मूल सडकको छेउमा दुवै हात खल्तीमा हालेर, बाक्लो र न्यानो ज्याकेटमा आफूलाई सुरक्षित बनाउँदा बनाउँदै पनि बेलाबेला लुगलुग काम छुटिरहेको थियो । नगरपालिकाका सफाइ कर्मचारीहरू कानसम्म छोप्ने गलबन्दी र ऊनका पन्जा लगाएर पेटी बढाररिहेका थिए ।

अचानक अलि परबाट आउँदै गरेको एउटा आकृतिले ध्यान तान्यो । कुप्रो परेर विस्तारै अघि बढिरहेको त्यो आकृति अलि नजिक आएपछि मात्र थाहा भयो, एउटी वृद्धाको कमजोर काया रहेछ । कष्टकर जिन्दगीले हरेक पल हरेक क्षण उनको अनुहारमा आफ्नो उपस्िथतिका चिह्नहरू गाढा बनाएर छोडेका हुनाले उमेरका रेखाहरूलाई सायद भोगाइका पीडाले छोपेका थिए । त्यसैले उनको खास उमेरको लख काट्न सम्भव थिएन । पुरानो धोती र पातलो स्वेटरमाथि उनले एउटा पातलो खास्टो ओढेकी थिइन् । ती कुनै पनि त्यो बिहानको चिसोलाई थेग्न पर्याप्त थिएनन् । उनका आँखाहरू चारैतिर केही खोजीमा डुलिरहेका थिए । अलि पर केही पुराना पत्रिकाका पानाहरू, कुनै पसलेले सडकमा हुत्याइदिएको चाउचाउको कार्टुन, प्लास्िटकको डोरीका त्यान्द्रातुन्द्री र पोकाहरू असरल्ल परेका थिए । ठूलै खजाना पाएझैँ ती वृद्धाका आँखाहरू निमेषभरका लागि चमक्क चम्किए र उनको शिथिल पाइलामा मानौँ केहीछिनका लागि कतैबाट ऊर्जा प्राप्त भएझैँ हतारएिर त्यता बढे । रातभरको शीतले कठांगि्रएको चिसो सडकको पेटीमा थचक्क बसेर ती वृद्धाले ती चीजहरू बटुलबाटुल पारनि् । एउटा सलाइको बट्टा, जसमा सायद थोरै मात्र काँटीहरू बाँकी थिए, पोल्टाबाट निकालिन् र आगो बालेर केहीछिनको न्यानो ताप्नका लागि तयार भइन्् । मसिना, सुकेका पाखुरा र नाडीसँग जोडिएका उनका सिन्काजस्ता औँलाहरू सलाइ कोर्नका लागि तयार हुनै लागेका बेला, सफाइ कर्मचारीको कुचो ती फोहोरमाथि डुल्न भ्याए र उनको त्यो खजाना लतारएिर उनीबाट पर पुग्यो । निराश आँखाले त्यो हेरेर उनी केही नबुझ्ने भाषामा बडबडाइन् । 

निकैबेरदेखि तिनी र तिनका गतिविधिबाट आँखा हटाउन नसकिरहेको यस पंक्तिकारलाई आफँैले पाउन लागेको कुनै उपलब्धि अचानक प्रारब्धले खोसेको जस्तो भान भयो । कुचोको अर्को निर्मम प्रहारले त्यसलाई झनै पर पुर्‍याउनु अगावै सफाइ कर्मचारीलाई त्यो फोहोर नउठाउने अनुरोध गरयिो । केही नबोली तिनी अर्कोतिर कुचो चलाउन थालिन् । हातैले ती फोहोरलाई सोहोरेर फेर िती वृद्धाका सामु थुपारििदन खै किन हो, किञ्चित पनि अप्ठ्यारो लागेन । वरपिर िअरू केही मान्छेहरू पनि मूकदर्शक बनेर त्यो सब हेररिहेका थिए । वृद्धाले सलाई कोरेर त्यस फोहोरमा झोसिदिइन् । चिसोले ओसिएका ती पदार्थहरूबाट आगो कम, धूवाँ ज्यादा निस्कन थाले । तर पनि ती वृद्धा चप्पलबाट आफ्नो खुट्टा बाहिर निकालेर न्यानो ताप्ने प्रयास गर्न थालिन् । चारैतिर हेरेर अलिपर देखिएका अरू पत्रिकाका थोत्रा पानाहरू बटुलेर उनको आगोलाई दन्काउने सहयोगमा स्वतःस्फूर्त रूपमा गइरहेका बेला अलिपर स्कुल जानका लागि बस कुररिहेकी एउटी सानी बालिका त्यतातिर आइन् र उनले आफ्नो हातमा भएको २० रुपियाँको नोट ती महिलातिर बढाइन् । सायद उनलाई चकलेट खानका लागि वा खाजा खानका लागि दिइएको पैसा थियो, त्यो । अबोध, निर्दोष त्यो मानवीय सहयोग देख्न सक्ने हो भने कति ठूलो महत्त्व हुन्छ ? मानवता भन्ने कुरा कतै न कतै, कुनै न कुनै रूपमा जहिले पनि सुषुप्त भएर बाँचिरहेको हुन्छ भन्ने कुराको त्यो दह्रो प्रमाण थियो । मान्छे केटाकेटी हुन्जेल निःस्वार्थ हुन्छ । जतिजति हुर्कंदै गयो, बुद्धिमान हुँदै गयो, त्यतित्यति नै उसले तेरोमेरो, मलाईतँलाई भन्ने सिक्दै जान्छ । तर, ती वृद्धाले केही नबोली हातको इसाराले मात्र त्यो नोट लिन अस्वीकार गरनि् । त्यो अवस्थामा समेत उनको त्यो व्यवहारले मान्छेको स्वाभिमान भन्ने कुरा उसको अभाव र कष्टसँग कुनै पनि रूपमा सम्बद्ध हुँदैन भन्ने पनि प्रस्ट पाररिहेको थियो । 

ती वृद्धालाई त्यो सानो आगो र धूवाँले कति बेर न्यानो दियो होला भन्ने सोच्दै आफ्नो बाटो लाग्दै गर्दा अलिपर पेटीमा बेच्न फिँजारएिका पत्रपत्रिकाहरूमा आँखा परे । सबैजसोमा कोपनहेगन जाने जम्बो सरकारी टोली, तिनका आफन्त, छोरा-नातिका कारण राष्ट्रले बोक्नुपरेको अनावश्यक व्ययभारका विरोधका कुराहरू थिए ।  

आफ्ना आवश्यकताहरूका बारेमा हामी सबैले आ-आफ्नै मापदण्ड तोकेका हुन्छाँै । अनि एउटा आवश्यकता पूरा हुनासाथ त्यसभन्दा ठूलो अर्को आवश्यकताका पछाडि कुद्न थाल्छौँ । त्यो कतिबेला महत्त्वाकांक्षाका रूपमा परविर्तित हुन्छ भन्ने कुरा हामीलाई हेक्का पनि हुँदैन । आर्थिक, सामाजिक, राजनीतिक र बौद्धिक उपलब्धिहरूका आफूलाई चाहिने सीमा मान्छेले तोक्न सक्ने हो भने अरू धेरै मान्छेलाई खुसी र सुखी बनाउन सकिन्छ । तर, त्यो अन्धो दौडमा जित्नका लागि हामी जानीजानी, नजानेरै अरू कति मान्छेका भावना र आवश्यकताहरूलाई निर्ममतापूर्वक पैँतालामुनि किच्दै अघि बढ्छौँ भन्नेसमेत हामीलाई थाहा हुँदैन । तर, हाम्रो त्यो दौड कहिले पनि सकिँदैन । माया, स्नेह र भावनालाई छोडेर बाँकी हरेक चीजको सीमा हुन्छ । विडम्बना ! हामी तिनै चीजमा चाहिँ कन्जुस्याइँ गर्छौं, बाँकी कुरालाई असीमित बनाउँछौँ । 

A new phase

It has been long since I have update my blog. Something or other has been peventing me to do so. Being busy for things which were killing my creativity for various reasons were the main culprit. But, life has allowed me to overcome that phase. I am planning to allocate a lot more time for creative writing. There are two major ideas in pipe line. One-I want to finish my incomplete English novel "The big Shot and The Beggar". The other one is a Nepali novel. The idea has been formed and major chapters are taking shape in mind. I dont know how long or short will it take me to complete it. Actually it starts from where my story (published in Nagarik's Achchyar) Midnight Hot ended. I am planning to give it a try. Right now, I can just have my fingers crossed. Hope I will be able to complete both.

सर्जियस होइन, ब्लन्सली

कहिलेकाहीँ नचिनेका मान्छेहरू पनि परििचत बन्ने गर्छन् । यस्ता किसिमका अनौठा सम्बन्धहरूले थुप्रै ठाउँमा जन्म लिने गर्छन् । हामी नियमित रूपमा काममा निस्कँदा सधँै देखिने मान्छेहरू, बस कुर्दा अलि पर उभिएका एउटै गन्तव्यका सहयात्रीहरू, तरकारी बजारमा बिहान-बेलुका भेटिने आफूजस्तै ग्राहकहरूको नामथर केही थाहा नभए पनि परििचत लाग्छन् । कुनै कुराकानी, बोलीचाली, भलाकुसारी नहुँदानहुँदै पनि यी अपरििचत मान्छेहरूप्रति एक किसिमको आशक्ति हुने गर्छ । ती मान्छे को होलान्, के गर्लान्, कस्ता होलान् भन्ने कौतूहल मनमा पैदा हुने गर्छ । अनि, अर्को रमाइलो कुरा के भने तीमध्ये कोही मन पर्छन्, कोही मन पर्दैनन् । कसैलाई आज पनि देखिए हुन्थ्यो जस्तो लाग्छ भने कसैलाई नदेख्न परे हुन्थ्यो भन्नेजस्तो पनि हुन्छ । ती मान्छेहरू मन पर्नु वा नपर्नुको कुनै कारण नै नभईकन पनि तिनीहरूका बारेमा एउटा धारणा बन्ने गर्छ । दुवै धारणा सही वा गलत जे पनि हुन सक्छन् । सायद तिनीहरूको हाउभाउ, हेराइ, व्यक्तित्व वा शरीरको भाषाले हामीलाई एउटा निश्चित धारणा बनाउन प्रभावित गरेको हुन्छ । 

त्यस्तै एक जना मान्छे बिहान सधँै भेटिन्छन् । तिनी पनि आफ्नो सानो छोरालाई स्कुलको बस चढाउनका लागि मूल बाटोमा आएका हुन्छन् । निकै लामो समयदेखि सधँै भेटिने भए पनि ती मान्छेसँग किनकिन एक किसिमको चिढ हुने गथ्र्यो । उनको हेराइ निर्विकार भएकाले हुनुपर्छ, आँखा भावहीन भएकाले पो हो कि अथवा कहिले पनि नमुस्कुराउने उनको चेहराले हो, त्यसको आफ्नै हिसाबले अर्थ लगाइन्थ्यो । मान्छे पूर्वाग्रही भएपछि केही कुरा पनि सकारात्मक लाग्दैन, कुनै पनि कुरा राम्रो देखिँदैन । दुर्गालाल श्रेष्ठको गीतले भनेजस्तै सायद, फूलको आँखामा फूलै संसार, काँडाको आँखामा काँडै संसार भएजस्तो ती मान्छे कुरूप लाग्थे । धार्मिक चलचित्र बनायो भने कुनै पनि राक्षसको भूमिकामा बिनामेकअप नै खेलाउन मिल्ने जस्ता लाग्थे ती मानिस । सधँै आँखा जुध्दा चिसो भावले हेर्ने ती मान्छेका आँखाहरूलाई चिसै उत्तर दिइने क्रम चली नै रहन्थ्यो । अनि, हरेक दिन ती मान्छेलाई आज देख्न नपरे हुन्थ्यो भन्ने लागिरहन्थ्यो ।

तर, एक दिन अचम्म भयो । सधँैजस्तै आँखा जुध्दा ती मान्छे अनायास मुस्कुराए । एक मुस्कानले मानिसको ओठ मात्र होइन, उसको आँखा, अनुहार र समग्र व्यक्तित्वमा नै कति ठूलो परविर्तन आउँदो रहेछ । अनि, त्यो मान्छेप्रतिको आफ्नो धारणा अनायास नै कुनै जादुको छडीले छोएजस्तो नाटकीय रूपमा परविर्तन हुँदोरहेछ । नराम्रो लाग्ने ती मानिसमा अचानक नै सुन्दरता देखिएको भान भयो । त्यसबखत तिनी धार्मिक चलचित्रका असुर पात्रजस्ता कतैबाट पनि देखिएनन् । एउटा ओठसँग सिंगै अनुहार हाँसेपछि आफ्नो पनि अनुहार निर्विकार रहन सक्दैन रहेछ । दुवैतिरबाट आदानप्रदान भएको एक-एकवटा मुस्कानले मानौँ, लाखौँ शब्दले बोलेर नभ्याउने भाषा बोलिदिए । हाम्रा पाइलाहरू कुनै अदृश्य शक्तिले सन्तुलन गरेझैँ एकअर्कातिर बढे । अनि, साधारण भलाकुसारी हुँदै स्कुलको बस नआउन्जेल अन्य धेरै कुराहरू हुन थाले । ती मान्छेको स्वर पनि मीठो रहेछ । सभ्य र सुसंस्कृत पनि लागे तिनी । हाम्रा सोचाइमा अनेकौँथरी सुखद समानताहरू पनि रहेछन् । 

बस आएपछि आफ्नी छोरीलाई चढाएर उनीसँग बिदावारी भएर भोलिपल्ट भेट्ने वाचा गरेर र्फकंदा मनमा खेलिरह्यो, यदि आज त्यो एक मुस्कान नभइदिएको भए उनका राम्रा पक्षहरूका बारे त थाहा पनि हुने थिएन र तिनलाई पूर्वाग्रही आँखाले नै मात्र हेरनिे थियो होला । त्यो मुस्कान उनको भन्दा पहिले आफ्नो ओठमा किन आएन होला भन्ने प्रश्न पनि मनमा खेलिरह्यो । एउटा मुस्कान, न त्यसका लागि खासै कसरत गर्नुपर्छ, न त त्यो खर्चालु छ, न त्यो धेरै प्रयोग गरेर सकिन्छ । अनि, त्यसले कहिल्यै पनि कुनै पनि रूपमा हानि पनि गर्दैन । त्यति हुँदाहुँदै पनि किन हामी मुस्कुराउन कन्जुस्याइँ गर्छौं ? हामी अचेल जुन परविेश र परििस्थतिमा बाँचिरहेका छौँ, हो- मुस्कुराउन सजिलो छैन । त्यसैले हामी आक्रामक र हिंस्रक हुँदै गएका छौँ । तर, जसरी त्यो एक मुस्कानले मित्रतालाई निम्त्याएको थियो, त्यसैगरी आवेगले आवेगलाई नै निम्त्याउँछ । हामी आफूभन्दा निर्धोलाई पेलेर बहादुरीको आत्मरति पाल्छौँ । बहादुरीको परभिाषा नै फरक बनाउँछौँ हामी । 

बाटोमा दुईतिरबाट आएका सवारीहरू एकअर्कासँग बाझेर बसेका दृश्यहरू हामी दिनहुँ देख्छौँ । अर्कोको गल्ती छ भने त्यसमाथि जाइलागि नै हाल्ने त मानौँ हाम्रो जन्मसिद्ध अधिकार भइसकेको छ, हिजोआज । तर, एकपटक सोचौँ, अर्काको गल्ती नै छ भने पनि त्यसलाई मुस्कुराएर हलुका बनाइदिन, आफ्नो गल्ती छ भने मुस्कानले त्यसको माफी माग्न कति गाह्रो छ ? त्यो गर्न सक्ने हो भने हाम्रो दैनिक जीवन नै कति धेरै शान्त हुन्छ ? हामी सबै आफैँमा भिन्दै छौँ, फरक छौँ तर आफ्नो मूल्य, आफ्नो मान्यता, आफ्नो सिद्धान्त र विचारमा उग्र हुँदाहुँदै अरूका तिनै कुराहरूप्रति पनि अलिकति सौहादर््रता देखाउन पैसा पनि लाग्दैन, बल पनि लाग्दैन । त्यति गर्न सक्यौँ भने नजानिँदो पाराले हामी आफैँलाई खुसी बनाइरहेका हुन्छौँ । आफ्ना वरपिरकिा अरूलाई खुसी बनाइरहेका हुन्छौँ ।

जर्ज बर्नाड शले आफ्नो प्रसिद्ध नाटक आम्र्स एन्ड द म्यानमा बहादुरी र मूर्खताबीचको फरकलाई साह्रै सटीक हिसाबले अथ्र्याएका छन् । युद्धका बेलामा ज्यान बचाउन भागेको ब्लन्सली नामक एउटा सिपाहीलाई नायक र उनीहरूलाई भगाउने सेनाको नेतृत्व गर्ने सर्जियसलाई मूर्खका रूपमा चित्रण गरेर उनले मानवीयताको सन्देश दिएका छन् । अहिलेको अवस्थामा हामीले आफूलाई जाइलाग्ने सर्जियस होइन, बरु दुई पाइला पछि हट्न सक्ने ब्लन्सली बनाउने प्रयास गर्नुपर्छ । त्यस दिन बस स्टपमा भेट्ने मान्छेको मुस्कानबाट यही निचोड निकालेर र्फकंदा भोलिपल्ट ती मान्छेलाई देख्न पाइयोस् भन्ने लागिरहेकोे थियो । 

गतिरोधक ढिस्काहरु

हुन त परविर्तन संसारको पुरानो र सबैभन्दा स्थायी कुरा भएकाले त्यसलाई साधारण मान्नुपर्छ । तर, परविर्तनको गति र त्यसको प्रकृतिको पनि एउटा निश्चित शैली हुन्छ । त्यो शैलीमा नाटकीय भिन्नता आउनुचाहिँ असाधारण हुनसक्छ । केही समय भयो, नयाँनयाँ कुराहरू देखिन थालेका छन् । मान्छेको बोली, व्यवहार, काम, मानसिकता, भावना, संवेदनशीलता, उसको परविेश, मौसम, प्रविधि र प्रकृति सबै कुरामा परविर्तन देखिन थालेको छ । यो आकस्िमक र अनियमित परविर्तनका लघुकालीन असर नियालेर हेर्ने हो भने अहिले नै देखिन सुरु भइसकेको छ । दीर्घकालीन असरहरू त अनुमान मात्र गर्न सकिने कुरा हुन् । 

यस्तै सरसरी हेर्दा सामान्य लाग्ने एउटा कुराको प्रसंगबाट सुरु गरौँ, अचेल काठमाडाँैमा एउटा नयाँ कुराको विकास भएको देखिन थालेको छ । मूल सडक छोडेर कुनै पनि भित्री बाटोहरूमा गतिरोधक ढिस्काहरू वषर्ात्को बेलामा उम्रने जंगली च्याउजस्तो गरी पलाउन थालेका छन् । साँघुरा बाटाहरूमा तोकिएको गतिभन्दा बढीमा हुँइकिएर आफूलाई बहादुर ठान्ने चालकका वाहनहरूलाई नियन्त्रण गर्नका लागि गतिरोधक ढिस्काहरू बनाइने गर्छन् । तर, तिनका पनि केही नीति-नियम भने हुन्छन् । कति दूरीमा कस्तो ढिस्का बनाउने भन्ने कुराको कुनै सीमा हुने गर्छ । तिनका उचाइ र चौडाइको पनि कुनै मापदण्ड हुन्छ । साथै, अगाडि त्यस्ता ढिस्काहरू छन् भन्ने कुरामा सतर्क बनाउनका लागि निश्चित दूरी अगावै स्पष्टसँग देखिने सूचना पनि हुनुपर्छ । तर, अचेल जताततै देखिने गतिरोधक ढिस्काहरूको कुनै पनि मापदण्ड छैन । कुनैकुनै बाटोमा मुस्िकलले पाँच सय मिटरको दूरीमा दर्जनभन्दा बढी यस्ता गतिरोधक बनाइएका छन् । तिनका चौडाइ पनि थरीथरीका कुनै चुच्चो परेका र कुनै अजंगका पनि हुने गर्छन् । सबैभन्दा नरमाइलो कुरा त के भने अगाडि ती गतिरोधक छन् भन्ने कुराको कुनै संकेतसम्म पनि हुँदैनन् । मानिसलाई लाग्ने अढैया वा साढेसातीको दशा पनि बरु पहिले नै थाहा हुन्छ तर यी ढिस्कारूपी दश्ााहरू त अप्रत्यासित रूपमा प्रकट हुन्छन् । दुईपाङ्ग्रे सवारीचालक भए उसले आफूलाई नियन्त्रण गर्नुअघि नै ऊ त्यसको फन्दामा परसिकेको हुन्छ र चार बल्ड्याङ खाएर उत्तानो टांग भइसकेको हुन्छ । त्यति नभए पनि उसको अत्यन्तै संवेदनशील अंगमा उसलाई सहनै नसक्ने चोट लागिसकेको हुन्छ । चारपाङ्ग्रे चालक पनि यसकोे जालबाट उम्कन खोज्दा बतासिएर गाडी एकातिर जोत्न पुगिसकेको हुन्छ । 

हेर्दाखेरी अत्यन्तै साधारण लाग्ने यो कुरा गहिरएिर सोच्ने हो भने त्यति साधारण मात्र छ त ? यसले हाम्रो अहिलेको अवस्थाको समष्टिगत रूपमा प्रतिनिधित्व गरेको छैन त ? हाम्रो समाज, हाम्रो मानसिकता र हाम्रो नियतिको चित्रण यसले गरेको छैन त ? टिलिक्क पारेर चम्काइएको ऐनाजस्तै हाम्रासामु यो उभ्याइएको यथार्थ होइन त ? गतिरोधक ढिस्काहरूको जञ्जालमा हामीलाई अलमल्याएर रनभुल्ल पार्न चाहनेहरूका उद्देश्यलाई जानीनजानी सघाउँदै हामी स्वयं पनि जताततै ढिस्काहरू उठाइरहेका छैनौँ त ?

हुन त हामी बिचरा जनताको त के कुरा गरसिाध्य छ र ? उहिलेकाहरूले पनि थरीथरी ढिस्काहरू नै मात्र तेस्र्याए हाम्रासामु । कहिले हाम्रो बोली र अभिव्यक्तिमा, कहिले हाम्रो समुन्नतिमा । जनता बलिया हुनु भनेको आफू कमजोर हुनु हो भन्ने गलत बुझाइ पालेका शासकहरू, तिनको दिमागमा त्यो भूस भर्ने मुट्ठीभरका तिनका सल्लाहकारहरू, अरू विवेकशील हुनु भनेको आफू उल्लू बन्नु हो भन्ने भ्रम पालेर दुवैथरीका खुट्टामा बञ्चरो हान्नेहरू र आफँै बसेको हाँगा काट्ने कालीदासहरूले तेस्र्याएका ढिस्काहरू सम्याउनका लागि हामीले ठेकेदार लगायौँ । तर, जिम्मा लिएका ठेकेदारलाई काम नै गर्न नदिने मनसायले उनीहरूका सामु अर्काथरी ठेकेदारहरूले अझै अरू ढिस्काहरू ठड्याइदिए । हाम्रा गतिरोधक ढिस्काहरू सम्याउनका लागि आफूलाई मात्र सही ठेकेदार सावित गर्नका लागि होडबाजी गर्दागर्दै सबै ठेकेदारहरूले ठेक्का केका लागि भन्ने नै पोलेर खाइसकेका छन् । अनि, यो क्रममा यी ठेकेदार र तिनका ज्यामीहरूले अझै ठूलठूला ढिस्काहरू हाम्रासामु उठाइदिएका छन् । 

यी ठेकेदारहरूलाई ढिस्का सम्याउने काममा सघाउन र सिकाउनका लागि भनेर विदेशी विशेषज्ञहरू पनि ओइरएिका छन् । तर, यो बहानामा छाला ओढेर छिरेका ब्वाँसाहरू पनि आ-आफ्नै निहित स्वार्थका पोकापन्तुरा बोकेर आएका छन् । ती स्वार्थलाई हाम्रो समुन्नतिको नाम दिएर हाम्रा आँखामा छारो हाल्न यिनीहरू खप्पीस हुन्छन् । अन्त अन्त पनि यस किसिमका धेरै कामहरू गरसिकेका हुनाले यिनीहरू आफ्नो काममा यति अनुभवी छन्, कुनबेला यिनले हाम्रो आन्द्राभुँडी खोतलेर लगे भन्ने हामीले चाल पनि पाउँदैनौँ । त्यसका लागि यिनीहरूले पनि जात, वर्ग, धर्म र समुदायका ढिस्काहरूसमेत उभ्याउने गर्छन् । यस कुरालाई बुझ्नका लागि संसारको इतिहासमा धेरै पुरानो पाना पनि पल्टाउनु पर्दैन । जलवायु परविर्तनमा देखिन थालेका अत्यासलाग्दो विश्वव्यापी असरका कारण भोलिका दिनमा अहिलेका कुनै पनि इन्धनभन्दा पानी महँगो र महत्त्वपूर्ण हुने भविष्यवाणी भइसकेको अवस्थामा नेपालजस्तो जलस्रोतमा दोस्रो धनी मुलुकमा संसार हाँक्न खोज्ने राष्ट्रहरूका के कस्ता स्वार्थहरू हुन सक्छन् भन्ने कुरा बुझ्न एकैछिन मात्र घोरएि पुग्छ ।

त्यसैले, अहिलेको बेला भनेको हामीले झीनामसिना कुराहरूमा बल्भिmएर पथभ्रष्ट हुने होइन । आत्मसंयम र व्यक्तिगत स्वार्थलाई पाखा लगाएर सिंगो नेपाल र समस्त नेपालीको भविष्य सुनिश्चित गर्नका लागि डट्ने बेला हो । क्षणिक फाइदा-बेफाइदालाई बिर्सेर दीर्घकालीन र दिगो श्ाान्ति तथा समुन्नतिका लागि कटिबद्ध हुने बेला हो, समर्पित हुने बेला हो, संकल्प गर्ने बेला हो । हरेक बाटाहरूमा गतिरोधक ढिस्काहरू ठड्याउने होइन, भएका ढिस्काहरूलाई सम्याउने बेला हो ।

लाज लाग्न छाडेपछि

आदिम मान्छेलाई लाज भन्ने कुरा के हो भन्ने थाहा थिएन रे ! त्यसैले अनुसन्धानविद्हरू भन्ने गर्छन्, त्यतिबेलाका हाम्रा पुर्खाहरू लुगा नलगाईकनै हिँड्थे रे ! विस्तारै विकासक्रममा मान्छेलाई लाज ढाक्न र मौसमको प्रतिकूल असरबाट बच्नका लागि प्रकृतिले धेरै कुरा सिकाउन थाल्यो अनि पातपतिंगर र जनावरका छाला हुँदै मान्छेले थरीथरीका लुगा लगाउन थाल्यो । चेतनाको विकास पनि हुँदै गएपछि मान्छेले अरू जनावरहरूभन्दा आफूलाई श्रेष्ठ बनाउँदै लग्यो र अहिलेका हामी मान्छे विकसित प्रजातिका रूपमा बाँच्न पाएका छौँ । 

समय र विकासक्रमसँगै लाजको परभिाषा पनि परविर्तन हुँदै गयो । लाज लाग्नु-नलाग्नु भनेको अब आएर कपडाले शरीर ढाक्नु र नढाक्नुमा मात्र सीमित रहेन । लाज शारीरकि मात्र नभएर सामाजिक, मानसिक र बौद्धिक कुराहरूसँग पनि गाँसिने कुरा बन्यो । हामी सबैलाई लाज लाग्छ तर लाज कहाँ लाग्छ, किन लाग्छ वा कसरी लाग्छ भन्ने कुराचाहिँ हामीलाई थाहा छैन । नदेखिने कुरा भए पनि लाज लाग्ने भएर नै मान्छेले धेरै गर्न नहुने कुराहरू गर्नबाट आफूलाई बचाउँछ । तर, लाज नलाग्ने मान्छेले जे पनि गर्न सक्छ । नैतिकता, सामाजिक जिम्मेवारी, कसैप्रतिको कुनै पनि उत्तरदायित्व भन्ने कुरा लाज नलाग्ने मान्छेले बुझ्दैन । लाज लाग्नु तसर्थ मान्छेको आपmना लागि र अरूका लागि पनि साह्रै महत्त्वपूर्ण कुरा हुन्छ ।

केही दिनअघिको प्रसंग हो, यो पंक्तिकार माइक्रोबसमा चढेको थियो । सिनामंगलबाट शान्तिनगर हुँदै रत्नपार्कको रूटमा चल्ने त्यो माइक्रोबसमा कारेश्वर मन्दिरबाट चढ्ने बेला नै सिटमा अटाउनेजति यात्रुहरू भरइिसकेका रहेछन् तर खलासी भाइले तीन जना अलि पातलापातला मान्छेहरू बसेको ठाउँमा खाँदिन दिएको आदेशलाई शिरोपर गर्दै पिँध अडाइयो । त्यसपछि पाइलैपिच्छे जहाँ जसले हात उठाए पनि त्यो माइक्रो रोकिँदै आएको बात छैन भनेझैँ यात्रु चढाउन थाल्यो । हरेकपटक लाग्थ्यो, अब त को कहाँ अटाउलान् र ? तर, मान्छेको शरीरमा जस्तोसुकै ठाउँमा पनि, जसरी भए पनि, जति पनि खाँदिन सक्ने अलौकिक शक्ति हुँदोरहेछ भन्ने कुराको ज्ञान त्यसदिनको माइक्रो यात्राले दियो । शान्तिनगरको द्वारमा पुग्ने बेलासम्म कोही कतै चलमल गर्न नसक्ने अवस्थामा पुगिसकेका थिए । भर्खरै चढेकी एउटी भद्रनारी गुनासो गर्दै थिइन्, "असाध्यै मानिस खाँद्छन् भन्या !"

सिट भरसिकेको र पहिलेदेखि नै अटेसमटेस गरी भरएिका यात्रुहरूको भार थाम्न हम्मेहम्मे परेर एकातिर कोल्टे परेको माइक्रोलाई हात दिएर रोक्दै चढेका अन्य यात्रुहरूले उनको होमा हो मिलाए । मानौँ, उनीहरूलाई उभिरहेको ठाउँबाट खलासीले जबरजस्ती उचालेर ल्याएर इच्छाविपरीत त्यहाँ खाँदेको हो ।

मूल सडकमा आएपछि पनि खलासी भाइले सवारी साधनको प्रतीक्षामा बसेका यात्रुहरूलाई बोलाउन छाडेको थिएन, "सफा ट्याम्पुको हडताल छ है, कोटेश्वरमा जाम छ । अर्को केही आउँदैन, जाने भए चढिहालौँ ।" ऊ गन्तव्यमा पुग्न चिन्तित यात्रुहरूको मानसिकतामाथि प्रयोग गर्दै थियो । एक-दुई जना शूराहरूले अझै खाँदिने हिम्मत गरे, केही पन्छिए । अनि, ड्राइभर र खलासीको वार्तालाप सुरु भयो, "२५ लाखको माइक्रो नचढेर मान्छे किन सफा ट्याम्पु चढ्छन् होला ?"

"त्यही त यस्तो सुविधा हुँदाहुँदै ।" मैले सकी नसकी टाउको घुमाउँदै मनमनै गुन्दा त्यहाँभित्र बसेका, खाँदिएका, उभिएका, कुपि्रएका र झुन्डिएका गरी ३७ जना यात्रु चाङ लगाइएका रहेछन् । खाँद्ने र खाँदिने दुवैथरीलाई लाज नलागेको हो कि त ?

अचेल हामी हाम्रा आदिमानव पुर्खाको नजिक हुन थालेका त होइनौँ भन्ने प्रश्न मनमा खेलिरह्यो । हामीलाई लाज लाग्न छोड्न थालेको जस्तो छ । झूट बोल्न लाज लाग्नुपर्छ, असामाजिक काम गर्न लाज लाग्नुपर्छ, अनैतिक हुन, भ्रष्टाचार गर्न, जिम्मेवारीबाट भाग्न र आपmनो सजिलोका लागि अरूलाई असजिलो बनाउन लाज लाग्नुपर्छ । तर, माथिदेखि तलसम्मका कसैलाई पनि ती सब कुरामा लाज लाग्दैन कि क्या हो अचेल ! बनेको सरकारलाई कसरी हुन्छ, नढाली नछोड्ने प्रतिपक्षी दलहरू, काम गर्न नसकेर गल्तीमाथि गल्ती गरेर राजीनामा दिने अनि आफूले राजीनामा गरेपछि अरूलाई पनि काम गर्न कसरी नदिने भनेर लागिपर्नेहरू, सरकारमा भएर पनि दिनैपिच्छे बोली फेर्ने, बोलेका कुरा पुर्‍याउन नसक्दा पनि नैतिक जिम्मेवारी लिन नसक्ने, आपmना असफलताका दोषजति सधैँ अरूका थाप्लामा हाल्न मात्र खोज्ने पार्टी, नेताहरू र आफूले खोजेजस्तो नहुन्जेल सबथोक भँड्खालोमा हाल्छु भन्नेहरू सबैलाई लाज लाग्न छाडेको छ अचेल ।

केही दिनअघि एक जना मन्त्री महोदयले बीच बाटोमा गाडी फुटाइन् । मन्त्रीजस्तो ओहदामा भएकी उनलाई गृह मन्त्रालयले खटारा गाडी उपलब्ध गराउने धृष्टता गरेछ । कहिले कहाँ त्यो गाडी घ्याच्च रोकिने हो भन्ने नै थाहा नहुने । बारम्बार गाडीले धोका दिएपछि अति भएर एकै मुक्कामा पछाडिको ऐना झ्वाराम्झुरूम्म पारनि् उनले, उनलाई लाज भएन । न मन्त्री मण्डलको आकार सोचेभन्दा ठूलो भएका कारण सबैलाई राम्रो गाडी दिन नसकेको स्पष्टीकरण दिने गृह मन्त्रालयलाई लाज लाग्यो । माइक्रोबसमा ३७ जना खाँदेजस्तो गरी माइक्रो देशको माइक्रो सरकारमा मन्त्रीहरू खाँदेर सुविधा नै प्रदान गर्न गाह्रो हुने गरी मन्त्रिमण्डल बनाउने प्रधानमन्त्रीलाई पनि लाज लागेन । प्रधानमन्त्रीलाई त्यसो नगरी धर नदिने गठबन्धनवाला पार्टीहरूलाई लाज लागेन, सार्वजनिक स्थलमा राष्ट्रको सम्पत्ति मुक्का हानेर फुटाउने मन्त्रीलाई पनि लाज लागेन । लाज कसैलाई लाग्यो भने त्यो समाचार पढ्ने-हेर्ने हामीजस्ता आमनागरकिलाई मात्र लाग्यो ।

दुई-चारपटक गाडी रोकिँदा उनले त त्यसलाई फुटाएर आफूलाई शान्त पारनि्, प्रतिपक्षीहरू, तिनका कार्यकर्ताहरूले पनि बेलाबेला सडकपेटीका बार र सार्वजनिक संरचनाहरू भत्काएर, फुटाएर आपmनो आवेग मार्छन् । तर, एकपटक सोचौँ त, हामी जनताले देशको गाडी नै तपाईंहरूको जिम्मामा लगाएका छौँ । यो त खटारा गाडी पनि होइन, आफँै रोकिने । तर, त्यसलाई कसले हाँक्ने भन्ने व्यर्थको होडबाजीमा तपाईंहरूले कतिपटक र कति ठाउँमा त्यसलाई रोक्नुभएको छ ? कसले हाँक्ने भन्ने कुराभन्दा कसरी गन्तव्यमा पुग्ने भन्ने कुरा बढी जरुरी हो भन्ने सानो कुरा पनि तपाईंहरूको त्यति ठूलो दिमागमा किन नआएको हो कुन्नि ? अहिले पनि त्यो गाडीलाई गति दिन सक्नुभएको छ, तपाईंहरूले ?

हामी आमजनताले चाहिँ आपmनो आवेगलाई के गरेर शान्त पार्ने त ? हामीसँग त भत्काउनका लागि आपmनो भविष्य र फुटाउनका लागि आपmनै पुर्पुरो मात्रै छ । तर, त्यसो गर्न कमसेकम अहिलेसम्म हामीलाई लाज लाग्छ ।

ठग्ने र ठगिनेहरू

केही दिनअघि पसलमा छापा मारएिको कुरा समाचारहरूमा देख्न र पढ्न पाइयो । गुणस्तरहीन ख्ााद्यपदार्थ बेचेको आरोपमा पसलका साहू समातिएका थिए । स्वाभाविक कुरा हो, ठग्न पाइँदैन । ठग्नेलाई कारबाही गर्नैपर्छ । तर, के सबै ठगहरू समातिएका छन् त ? अनेकौँ रूपमा आज आमनागरकिहरू ठगिएका छौँ । बौद्धिक ठगहरू, धार्मिक ठगहरू, शैक्षिक ठगहरू, रोजगार ठगहरू, राजनीतिक ठगहरू, आर्थिक ठगहरू र अन्य थुप्रै प्रकारका ठगहरू खुलेआम जनतालाई उल्लू बनाइरहेका छन्, तिनलाई कसले र कसरी कारबाही गर्ने हो ? सोच्दाखेरी पनि कहालीलाग्दो, अत्यासलाग्दो । ओहो ! कति धेरै ठगिएर बाँचेका रहेछौँ हामी आमनागरकि ।

एक जना मित्र कार्यालयमा त्यसदिन राती ढिलासम्म काम गर्दै थिए । घरमा खाना र ढोका कुर्दाकुर्दा थाकेकी उनकी श्रीमतीले ज्यान गए फोन नलागेपछि सन्देश पठाइन्, 'तुरुन्त घर आउनूस्, होइन भने म ढोकासोका लगाएर सुतेँ ।' तर, त्यो सन्देश उनको सेटमा भोलिपल्ट दिउँसो १ बजे मात्र आयो । कुनै निश्चित समय र परििस्थतिका लागि पठाइएको सन्देशको अर्थ अर्को समयमा अनर्थ हुन जान्छ । अर्का एक परििचत पनि यस्तै फोनका कारण असहज परििस्थतिमा परेका थिए । उनकी श्रीमतीले उनलाई गरेको फोन कुनै अर्कै नारी स्वरले उठाएछ । रमाइलो कुरा के भने यताबाट बोलेको उताबाट नसुनिने । आफ्नो श्रीमान्को साटो एकोहोरो कुनै अरू नारीले 'हलोहलो' भनेर काटिएको फोनमा उनले भर्खर डायल भएको नम्बर हेर्दा त्यो अन्त कतै गएको पनि देखिएनछ । यीबाहेक पनि मोबाइल फोनका अरू कर्मकाण्डका बारेमा छापामा दिनहुँ भनेजस्तै थुप्रै मसी खर्च भइसकेका छन् । उस्तै समझदारी नभएका कुनै लोग्नेस्वास्नीको सम्बन्ध नै फोनले बिगारििदयो भने अचम्म नमाने हुन्छ ।

द्रुत गतिमा इन्टरनेट चलाउन सकिने भनेर विज्ञापन गरएिको एउटा निजी सेवा प्रदायकको कार्डबाट कहिलेकाहीँ त एउटा इमेल गर्न पनि घन्टौँ प्रयास गर्नुपर्छ । जुन गतिमा नेट चल्छ भनेर उनीहरूले ग्राहकलाई भनेका हुन्छन्, त्यसको त एकछेउ पनि चलेको हुँदैन । तर, मासिक रूपमा उनीहरू एकमुष्ट भनेको जति शुल्कचाहिँ लाजै नमानी लिन्छन् । त्यत्तिका ग्राहकहरूसँग त्यति चर्को शुल्क लिएर गुणस्तरहीन सेवा प्रदान गर्नेहरूलाई धनी बनाउन आमनागरकिको कति पैसा खर्च भइरहेको छ, हिसाब निकाल्न सजिलो छैन । महिनैपिच्छे आरामसँग भइरहेको यो ठगीचाहिँ कुन वर्गको ठगी होला ?

स्वअध्ययनबाट कोही डाक्टर बनेर बिरामी जाँच्न पाउँदैन, वकिल बनेर मुद्दा लड्न पाउँदैन । तर, राष्ट्रको चौथो अंग भनिने पेसामा लागेर आफूलाई पत्रकार भन्न कुनै पनि निश्चित अध्ययन वा तालिम चाहिँदैन ।  अझ च्याउजस्ता एफएम र टेलिभिजनमा यस्ता स्वनामधन्य पत्रकारहरू पनि छन्, जो अन्तर्वार्ता लिन्छु भनेर फोन गर्छन् अनि आफ्नोबारेमा केही भन्नूस् न भनेर लाजै नमानी सोध्छन् । पत्रकारतिाका नाममा 'प' पनि नबुझेकाहरूको जत्थ्ाा बटुलेर बौद्धिक ठगी गर्नेहरूको पनि कमी छैन ।

ज्योतिष विद्या र कर्मकाण्डका नाममा हुने ठूलो ठगी र तिनमा लागेका इज्जतदार ठगहरूको त झन् कुरा गरसिाध्य नै छैन । आमजनताको ठूलो धनराशि यस्ता धार्मिक ठगहरूले कुम्ल्याउने गरेका छन् । तिनलाई कारबाही कसले गर्ने र कसरी गर्ने भन्ने कुरा पनि विज्ञ पाठकहरूकै तजबिजमा छोडौँ ।

एक ठाममा एउटा रोजगारका लागि आश्वासन दिएर अर्कै ठाउँमा लगेर अलपत्र पारििदने रोजगार ठगहरूले समष्टिगत रूपमा हेर्दा जनताको कति पैसा कुम्ल्याएका छन्, त्यो ठगीको हरहिसाब कसैले गरेको छ ? निजी विद्यालयहरूले लिने चर्को शुल्क अनुसारका सुविधा प्रदान गरेका हुँदैनन्, न त त्यहाँका शिक्षकहरूको क्षमतामाथि प्रश्न उठाउने अभिभावकहरूलाई अधिकार हुन्छ । विदेश पढ्न पठाउने परामर्श दिने नाममा गल्लीगल्लीमा खुलेका कन्सल्ट्यान्सीहरूले विदेशमा पठाएर अलपत्र बनाएका विद्यार्थीहरूका बारेमा उत्तरदायित्व लिने कसले ? घरैपिच्छे खुलेका ब्यांक, फाइनान्स कम्पनी र सहकारीका नाममा भइरहेका निकृष्ट व्यवस्थापन र सुविधाका बारेमा कसले, कहाँ गुनासो गर्ने ? धारामा पानी नआओस्, चीममा बिजुली नआओस् तर आमनागरकिलाई आफूले कर तिरेपछि आधारभूत सुविधा किन नपाउने भनेर सरकारसँग प्रश्न गर्ने हक छ कि छैन ? कहाँ जान्छ हामीले कर तिरेको पैसा भनेर प्रश्न गर्ने अधिकार छ कि छैन ? 

अब सबैभन्दा ठूलो तहका ठगहरूको कुरा गरौँ । यी भनेका राजनीतिक ठगहरू हुन् । सिंगो मुलुक र मुलुकबासीको भविष्य कोर्ने जिम्मेवारी पाएको यो वर्गका ठगहरू अहिलेका लागि सबैभन्दा पहिले नियन्त्रण हुनुपर्ने देखिएका छन् । जुन गहन जिम्मेवारी प्रदान गरेर जनताले यिनीहरूलाई संसद्सम्म पुर्‍याए, त्यसैलाई पाखा लगाएर यिनीहरू शक्ति र सरकार बनाउने, ढाल्ने, बनाउने खेलमा मात्र आफ्ना सारा ऊर्जा खर्च गररिहेका छन् । व्यक्तिगत 'इगो' र राजनीतिक महत्त्वाकांक्षाभन्दा माथि नयाँ पुराना कुनै पनि धार र विचारकाहरू उठ्न सकेका छैनन् । यिनीहरूलाई देश र जनताका बारे तीलको गेडो जति पनि मतलब छैन भन्ने कुरा यिनको बोली, आचरण र व्यवहारले बारम्बार प्रमाणित गरसिकेको छ । सहयोग र सद्भाव भनेको कुन चरो हो, यी चिन्दैनन् । एउटा हातले अर्को हातलाई धुन्छ भन्ने कुरा यिनले पटक्कै पनि बुझेका छैनन् । छरपष्ट रहुन्जेल औँलाहरू औँला नै मात्र रहिरहन्छ, एकआपसमा गाँसिएपछि मात्र मुट्ठी बन्छ र त्यसो भएपछि मात्र शक्ति आउँछ भन्ने कुरा पनि यिनीहरूले बिर्सिसकेका छन् । राजनीतिक अस्िथरताले कुनै पनि मुलुकलाई कति पछाडि धकेल्न सक्छ भन्ने कुरा विश्व इतिहासमा पढेका हुन् भने पनि त्यसलाई पोलेर खाइसकेका छन् सायद यिनीहरूले । देश नै पछाडि भयो भने यिनीहरू आफँै पनि कहाँ हुन्छन् त भन्ने सोच्नेसम्म फुर्सद छैन यिनलाई ।

सदन चलेको छैन, बजेट पास भएको छैन, भोलिको कुरा थाहा छैन भने दीर्घकालीन योजना, दूरदर्शिता र देश कुन बाटोमा हिँडाउने भन्ने कुरा त कहाँ हो कहाँ ! खालि फोस्रा नाराबाजी र यिनीहरूले बाँडेका पूरा हुन नसक्ने सपनाहरूमा हामी कहिलेसम्म रमाइरहनुपर्ने हो, थ्ााहा छैन । राष्ट्रको ढुकुटीबाट यिनले ज्यूनार गररिहेका तलब, भत्ता र सुविधाहरू केका लागि ? समयमा संविधान बनेन भने यीमध्ये कसैले एकरत्ति पनि नैतिक जिम्मेवारी लिने छैनन् । त्यतिबेला एकअर्काको थ्ााप्लोमा दोषको नाम्लो र ढाडमा असफलताको भारी टिकाउनमा यिनका सारा शक्ति खर्च हुनेछन् । तर, जुन कामका लागि भनेर प्रत्यक्ष र अप्रत्यक्ष रूपमा यति धेरै धनराशि र समय खर्च भएको छ, त्यसको हिसाब यिनीहरूसँग माग्न हामीजस्ता साधारण जनताले पाउने कि नपाउने ? 

दसैँका डोबहरु

फेरि एकपटक दसैँ आएर गयो । तर, यसपटक दसैँमा दुर्गा दिदीलाई साह्रै नरमाइलो भयो । हुन त उनलाई यसपालिको दसैँमा नातागोताहरूकहाँ जाँदा कतै पनि कुनै पनि कुरामा कसैसँग अप्ठ्यारो मान्नुपर्ने थिएन । अघिल्लो साल उनको र उनको परविारका लागि फलिफाप भएको थियो । केही महिनाअघि उनको एक्लो छोरो जेहेन्दार छात्रवृत्तिमा विदेश पढ्न गएको थियो । उनका श्रीमान्को व्यापारमा पनि यसपटक बेस्सरी नाफा भएको थियो । त्यसैले खास गरी डल्ली फूपुकहाँ टीका लगाउन जाँदा पनि धक फुकाएर जान पाइने भयो भनेर उनी दंग थिइन् । डल्ली फूपु अरूलाई च्वास्स घोच्न, आफ्नो डम्फू बजाउन र अरूलाई तल पार्न खप्पिस थिइन् । त्यसैले उनीकहाँ टीका थ्ाप्न जानेहरू सतर्क भएर मात्र जाने गर्थे । उनी आफूबाहेक अरू कसैको प्रगति देख्न नसक्ने नारी हुन् भन्ने कुरा उनको बोली र व्यवहारले सबैलाई पटकपटक देखाइसकेको हुँदा पनि दसैँमा औपचारकिताका लागि जानैपर्छ भन्ने बाध्यताले अरू नातागोताहरू डल्ली फूपुकहाँ निधार थाप्न जाने गर्छन् । 

दुर्गा दिदी पनि त्यही औपचारकिता पूरा गर्नका लागि गएकी थिइन् । डल्ली फूपुका विदेशी परयिोजनामा काम गर्ने छोरीज्वाइँहरू पनि त्यहाँ थिए । कुरैकुरामा डल्लीले दुर्गा दिदीको छोराको कुरा निकालिन् । दुर्गा दिदीले पनि गर्वसाथ आफ्नो छोराले पूर्ण छात्रवृत्ति पाएर विदेश गएको कुरा सुनाइन् । डल्ली फूपुकी छोरीले आफ्नो पनि छोरा अब अमेरकिा जान लागेको बताइन् । मानौँ, त्यहाँ विदेश गएका छोराछोरीको कुनै प्रतिस्पर्धा हुन लागेको होस् । कसको छोरा गएको राज्य अलि ठूलो वा कलेज अलि नाम चलेको जस्ता कुराहरूबाट पनि जब त्यहाँ हारजित नहोलाजस्तो भयो अनि डल्ली फूपुले टाइब्रेकर निकालिन्् । भनिन्, "आफ्नो त छोरीज्वाइँ दुवै विदेशी परयिोजनामा काम गर्ने, बेस्करी डलरमा खान्छन् । कुन मुखले छात्रवृत्ति माग्नु ? लाजै हुन्छ । त्यही भएर यिनीहरूले त आफ्नै खर्चमा पढ्ने गरी पठाएका हाम्रो बाबुलाई, होइन त ज्वाइँसा'प ?"

डलर खाने ज्वाइँले पनि गजक्क फुलेर सहमतिसूचक टाउको हल्लाए । दुर्गा दिदी अमिलो मन लिएर फर्किन् । ए लेभलमा ९० प्रतिश्ातभन्दा बढी अंक ल्याएर जेहेन्दार छात्रवृत्ति पाएको आफ्नो छोरालाई परेको भए आफ्नै खर्चमा पठाउन नसक्ने त उनीहरू पनि थिएनन् नि ! दुर्गा दिदीलाई लाग्यो, जब एकअर्काप्रति कुनै सद्भाव नै छैन भने वर्षभर िएकअर्काको खोजी नगर्नेहरू यो दसैँको नाममा चाहिँ किन भेटघाट गर्नु ।

प्रकाश दाइलाई लौ त भने घर जाने कुरा सम्झेर नै दिक्क लागेको थियो । काठमाडौँबाहिर जाने गाडीहरूको मारामार, कलंकीदेखि नौबीसेसम्मको जाम र बाटोको झन्झट सम्झँदा त उनलाई कहीँ नगएर सुतेर बस्न मन लागेको थियो । तर, पुख्र्यौली घरखेतको अंशबन्डाको कुरा चलिरहेका बेला आफू दसैँमा घर गएन भने फेर िभाइको तराजु बढी भारी होला कि भन्ने पीरले गर्दा पनि यसपटक त उनलाई घर नगई हुँदै हुँदैनथ्यो ।

रवीन्द्र काकालाई पनि दसैँ सुरु भएदेखि नै एक किसिमको तनाव थियो । पोहोर सालसम्म त दुइटी छोरी र श्रीमतीलाई मोटरसाइकलमा हालेर झ्याल्टुङ पार्दै सबै मान्यजनहरूकहाँ पुग्न भ्याएका थिए उनी । तर, यसपटक ठूली छोरी हलक्क बढेकी छ । चार जना मोटरसाइकलमा जाने प्रश्न नै आउँदैनथ्यो । दसैँ आउनुअघि पत्रपत्रिकाहरूमा नयाँ-पुराना गाडीहरूका आकर्षक विज्ञापनहरू हेरेर निकैपटक उनले हिसाबकिताब गरेका थिए । जेसुकै होस्, यसपालि त एउटा चारपांग्रे लिनैपर्ला कि क्या हो ! तर, उनले आँट गर्न सकेनन् । त्यसैले, दसैँमा काठमाडाँैका चारकुनातिर फैलिएका आफन्तहरूकहाँ धाउनु उनका लागि कष्टकर अनुभव भयो । भनेको बेला भनेको ठाउँमा ट्याक्सी नपाउने, पायो भने पनि तिनले मागेको भाडा सुन्दा चिटचिट पसिना आउने । कहिले यो चार दिन सकिएला र अफिस जान पाइएला भन्दै उनले पनि औपचारकिता पूरा गरे ।

अर्का एकथरी परविार छन् । लौ त भनौँ भने सबै दाजुभाइ एकै थलोमा बसेको चार पुस्ता भयो । त्यसैले नाता हेर्दा निकै पर पुगिसके पनि नजिकैजस्तो लाग्छन् । सँगैसँगै बसेका कारण एउटाको आन्द्राभुँडी अर्कोलाई थाहा हुन्छ । परेका बेला एउटालाई सघाउने बेलामा बहाना बनाइबनाइ पन्छिए पनि प्रगति गर्न लागेकालाई खुट्टा तानेर पछार्ने अवस्थामा चाहिँ बाँकी दाजुभाइ अचम्मसँग एकजुट हुन जानेका हुन्छन् । एक वर्षअघि माइलाको खलकले सुरु गरेको व्यापार फस्टाएर हेर्दाहेर्दै उनीहरू निकै सम्पन्न भएका थिए । उनीहरूले सबैभन्दा पहिले त एउटै ठूलो कम्पाउन्डमा भएका आफ्ना तीन घरलाई १२ फिटको पर्खाल लगाएर अरू दाजुभाइसँग छुट्याएका थिए । अरू दाजुभाइहरूचाहिँ तराईमा भएको सबैको भाग लाग्ने पुख्र्यौली मौजा उनीहरूले जालझेल गरेर एकलौटी बनाएर यो व्यापारमा लगानी गरेका हुन् भनेर पाखुरा सुर्कीसुर्की उप|mेका थिए । कुनै खासै सबुत-प्रमाण भएको भए बाँकी दाजुभाइहरूले मुद्दा पनि हालिसकेका हुन्थे । तर, त्यो गर्न नसकेको भडास काइँला खलकका एक जनाले हररात भनेजस्तो निकाले । टन्न रक्सी खाएर आएपछि उनी पर्खालमा उभिएर सुन्नसमेत लाज लाग्ने शब्दहरूका साथ माइला खलकलाई भाइमारा, शोषक, पापी र अत्याचारी भनेर गाली गर्थे । हररात भनेझैँ उनले माइला खलकको नाश होस् भनेर सराप्ने गरेका थिए । तर, दसैँमा तिनै माइला खलककाहरू टीका थाप्न आएका बेला उनले दुर्गा भवानीले उनीहरूको अझ बढी प्रगति र उन्नति गरुन् भन्दै निधारमा टीका टाँसिदिए, कानमा जमरा सिउरििदए ।

उल्लिखित त केही प्रतिनिधिमूलक सन्दर्भ मात्र हुन् यो दसैँका । त्यसबाहेक पनि कसैलाई दक्षिणाको चापले, कसैलाई ठूलो परविारको लुगाफाटो र खानपिनको जोहोले अनि कसैलाई भ्याइनभ्याई आउने आफन्तहरूको सेवासुश्रुषा र कामको लठारोले गर्दा दसैँ चाँडै सकिए हुन्थ्योजस्तो भयो । अनि, आयो दसैँ ढोल बजाइ, गयो दसैँ ऋण बोकाइ भन्ने उखान सार्थक पार्दै दसैँ आफ्ना पाइलाका डोबहरू छोडेर गयो । कसैले कसैलाई केही भन्नुपर्दैन तर हामी आफँैले आफैँलाई नढाँटी भन्ने हो भने कति जनाले सही अर्थमा बिनाकुनै औपचारकिता साँचो मनले सद्भाव बाँडेर दसैँ मनायौँ त ? 

मिलन

आकाशले रातभरि
भिजाइरह्यो धरतीलाई
आफ्नो छातीभरिको माया पोखेर
धरती चुपचाप,
लजाई रातको अंध्यारोमा
मुसलधारे बर्षामा भिजीरही
कसले भन्छ
आकाश र धरतीको
मिलन कहिले हुन्न

प्रेम-आगो र हिऊँ

आर्द्र थियौ तिमी
आकर्षक थियौ,
भिजेकी थियौ
राति नुहाएर झरीमा
शीतल देखिन्थ्यौ

मौन भाषा बोलिरहेथे
मेरा स्वप्निल आँखाहरु
तिमीलाई बोलाइरहेका थिए
कल्पीकल्पी
मेरा स्पन्दनका गतिहरू
लुकाउँ कि अंगालोमा भनी
निभ्न खोजिरहेथे
म भित्रका मलाई पोल्ने आगो
डुब्न चाहिरहेका ती लप्काहरू
तिम्रो शीतलतामा चुर्लुम्म

तर त्यति बिघ्न मादक
मोहक, र निम्तालु तिमी
पटक्कै पनि डेग चलिनौ
बुझ्यौ कि बुझिनौ खै
तिमीले मेरो समर्पण तिमीमा
बढिनौ अलिकति पनि
आफ्नो ठाउँबाट मतिर

चीसोले जमेकी तिमी
ए माछापुच्छ्रे हिमाल

पोखरा सेप्टेम्बर २०, २००९

उदास पशुपतिनाथ

अचेल यस्तो लाग्न थ्ाालेको छ, मानौँ सारा संसार र यसको गति उल्टोतिर घुम्दै छ र हामीचाहिँ ढुंगे युगतिर फर्किरहेका छौँ । त्यसैले होला, अचेल कोही कुटिएको कुरा सुन्दा अचम्म लाग्न छाडिसक्यो मानिसहरूलाई । सानोभन्दा सानो कुरामा पनि एउटा मान्छेमाथि अर्को जाइलाग्न थालेका छन् । उपचार गर्दा सफल भएन भनेर डाक्टर कुटिन्छन्, विद्यार्थी फेल भयो भनेर शिक्षक कुटिन्छन्, कार्यकर्ताले नेता कुट्छन्, कर्मचारीले हाकिम । 

हामी किन यति हिंस्रक हुन थालेका हौँ भनेर सोचिरहेका बेला समाचारमा पढ्न पाइयो, पशुपतिनाथका पुजारीहरू पनि कुटिए रे ! फेर िकेही दिन त्यहाँ तनाव व्याप्त भयो अनि सुरक्षाकर्मीहरूको बन्दुकको घेरामा पशुपतिनाथको नित्य पूजा गर्न पुजारीहरू हिँडिरहेका फोटो पनि पत्रिकामा देख्न पाइयो । त्यो फोटोमा आजको हाम्रो वास्तविकता र आममान्छेको लाचारी स्पष्ट देख्न सकिन्थ्यो । आज पशुपतिनाथको पूजा बन्दुकको घेरामा हुनुपर्ने स्िथति आयो, भोलि गएर डाक्टरले बन्दुकको घेरामा उपचार गर्ने, बालबालिकाहरूले बन्दुकको घेरामा स्कुल पढ्ने अनि सबैले सबै काम बन्दुक लिएर गर्नुपर्ने स्िथति नआउला भन्ने के छ र ? युगौँदेखि शान्ति र संयमको अभ्यास गररिहेका नेपालीहरू कति छिटो बन्दुक र त्यसको तागतमा भर नपरी नहुने भएछौँ भन्ने अत्यासलाग्दो सन्देश हुन्, यस्ता घटनाहरू ।

हुन त यो पंक्तिकार नियमित रूपमा पशुपतिनाथ जाने मान्छे त होइन । तर, हालसालै त्यहाँ जेजस्ता घटना भए, नरमाइलो लाग्यो । अनि, एकपटक पशुपतिनाथको मन्दिर पुग्नैपर्छ भन्ने लाग्यो । त्यसैले एक साँझ सपरविार पशुपतितिर लागियो ।

त्यस साँझ पार्किङ्बाट मन्दिरतिर बढ्दै जाँदा नै एउटा अचम्मको सुनसान देखियो । सधैँभर िहामीले जुत्ता-चप्पल फुकाल्ने ठाउँमा बस्ने फूलप्रसादका एक जना हँसिला व्यापारी त्यहाँ थिएनन् । जतिजति मन्दिर परसिरको नजिक पुग्यौँ, त्यति नै कस्तो कस्तो असहज लाग्न थाल्यो वातावरण । सायद केही दिनअघि त्यहाँ भएको मारपिटका कारण सबै जना अलि सतर्क, स्तब्ध र निराश भएकाले पो हो कि ? अनुमान लगाइयो । फूलामाला बेच्नेहरू पनि निकै कम मात्र थिए । भएकाहरू पनि आशंकित देखिन्थे । सुरक्षाकर्मीहरू बन्दुक बोकेर यत्र तत्र झुन्डझुन्डमा तैनाथ थिए । दर्शनार्थीहरू त छैनन् नै भन्न मिल्थ्यो । विशेष गरी साँझपख आरतीको बेला त कस्तो चहलपहल हुने गथ्र्यो ! अनिकालमा बीउ जोगाउनु, हूलमूलमा जीउ जोगाउनु भनेर त्यहाँ हुनसक्ने अर्को मारपिटको डरले पो सायद कोही नआएका हुन् कि भन्ने लख हामीले काट्यौँ ।

आर्यघाटको पारपिट्ट िआरती गर्दै भजन गर्नेहरू पनि देखिएनन् । नित्यपूजा नभएको दुई-तीन दिन भइसकेको थियो सायद । पहिले चार ढोका खुलेका हुन्थे, घन्टी र थरीथरी मान्छेहरू एक स्वर मिलाएर गाउन खोजिरहेका भजनको कोरसले भित्रसम्म अनौठो शान्तिको आभास हुन्थ्यो । तर, त्यस दिन त्यो केही थिएन । एउटा मात्र ढोका खुलेको थियो र दुई जना तन्नेरी भण्डारीहरू जल र चन्दन बाँड्दै थिए । केही सामान्य भारतीय तीर्थयात्रीहरू मात्र दर्शन गर्न आएका थिए । हिसाबले त धक्कामुक्का नगरी सजिलोसँग दर्शन गर्न पाएकामा रमाइलो लाग्नुपर्ने हो तर बोझिलो भयो मन ।

शिवलिंगमा महादेवको अनुहार सधँैको जस्तै नै थियो । ढुंगामा कुँदिएको आकृतिको भावभंगिमा हुन त जहिले पनि त्यस्तै न हो ! ढुंगालाई ईश्वर बनाउने त मान्छेको आस्थाले हो, विश्वासले हो । तर, त्यस दिन मलाई महादेवको पत्थरको अनुहार पनि उदासजस्तो लाग्यो । एक्लै झोक्राएर बसेका जस्ता लागे पशुपतिनाथ । वाक्कदिक्क भएका जस्ता थिए उनी । मानौँ एउटा प्रश्न थियो उनको आँखामा, 'मैले तिमीहरूको रक्षा धेरै समयसम्म गरेँ तर अब मेरो रक्षा कसले गर्छ ?'

मान्छेलाई आफू सर्वोपर िहोइन, आफूभन्दा माथि पनि एउटा शक्ति छ भन्ने कुरा बेलाबेला घनले टाउकोमा ठोकेर घुसाइरहनुपर्छ । नत्र मान्छे देउता बन्न नसके पनि सजिलैसँग राक्षस बन्न सक्ने प्राणी हो । त्यसैले राक्षस नबन्नका लागि उसलाई एउटा विम्बको आवश्यकता हुन्छ । यो विशाल र अपरम्पार अनि ज्ञानको सीमाभन्दा बाहिरको प्रकृतिका निर्माता र नियन्त्रणकर्ता कुनै एउटा शक्तिका सामु मान्छे, उसका उपलब्धि, उसका पाखुराका बल वा उसको मगजभित्रको बुद्धि कति न्यून र गौण छ भन्ने कुरा उसलाई जताउने त्यो विम्ब मन्दिरभित्र स्थापित ३३ कोटि भगवान्मध्ये कुनै पनि एक हुनसक्छ । त्यो विम्ब चर्चभित्र रहेको हुनसक्छ, गुरुद्वाराभित्र हुनसक्छ वा मस्िजदभित्र हुनसक्छ ।

पुराणदेखि इतिहाससम्म र हिजोअस्ितकै हाम्रो वरपिर िखोतलेर हेर्ने हो भने त्यो शक्तिमा विश्वास नगर्ने, आफूभन्दा शक्तिशाली र विद्वान् कोही छैन भनेर दम्भ गर्ने, अरूको आस्थालाई अनादर गर्ने जो कसैको पनि ढिलोचाँडो पतन भएको छ, नास भएको छ । पशुपतिनाथको मन्दिर पनि त्यस्तै एउटा आस्थाको विम्ब हो । आफ्नो विश्वासबाहेक अरूका विश्वासलाई मिथ्या ठान्नु मूर्खहरूको मानवीय कमजोरी हो तर अरूका विश्वासलाई उखेलेरै फ्याल्छु भन्नेचाहिँ जानाजान आफूलाई विनाशको बाटोमा हिँडाउनु हो । राजनीतिका लागि कसैले पनि कसैको आस्था र विश्वासलाई अनादर गर्नु हुँदैन ।

सबैथोक कस्तो फरक भएको, सबैलाई कति फरक परेको भनेर हामी गन्थन गर्दै र्फकंदा हाम्री सानी छोरीले उसकी दिदीलाई हाँस्दै भनी, "सबैलाई कहाँ फरक परेको छ र ? बाँदरहरू र त्यो बूढो साँढे त पहिलेजस्तै छन् नि !"

त्यो बालसुलभ टिप्पणी सुनेर हाँस्दाहाँस्दै म गम्भीर भएँ । हो त नि, जनावर भनेको त विवेक नभएको प्राणी पो त ! त्यसैले तिनीहरूलाई नाराजुलुस र राजनीतिले केही पनि फरक पर्दैन । यी सब कुराहरू, स्वार्थ, शक्तिको लडाइँ र उपलब्धिको भोक भनेको त हामीजस्ता चेतनशील, विवेकशील मान्छेहरूले मात्र बुझ्ने कुराहरू हुन् । कतै हाम्रो दुःखको जड यही विवेक र चेत नै बनिरहेका त होइनन्, जसको गलत अर्थ लगाएर, गलत व्याख्या गरेर हामी मान्छे हुनुको भ्रममा बाँचिरहेका छौँ ।

देशका चालकहरूले सिक्नुपर्ने कुरा

केही दिन अघि सुनकोशीमा एउटा यात्रुबाहक बस खस्यो। बीसौं निर्दोष यात्रुहरूले ज्यान गुमाए।

यो दुर्घटनाको पछाडि चालकहरूको खराब मानसिकता प्रमुख कारण थियो। अघिल्लो बस आफूलाई उछिन्न खोज्ने अर्को बसलाई साइड दिन नचाहने अनि पछिल्लो बस जसरी भए पनि अघिल्लो बसलाई उछिनेरै छाड्ने होडबाजीमा एउटा बस अन्तत: खोलामा खस्यो। यो एउटा सामान्य दुर्घटना मात्र हैन, अहिलेको हाम्रो सिंगो देशको यथार्थ पनि हो। यो घटनाबाट अहिलेका हाम्रा राजनैतिक दलहरूले पाठ सिक्न सक्नुपर्छ।

यी दलरूपी बसका चालकहरूमा पनि हामी जनतारूपी यात्रुहरूको जिम्मेवारी छ। हामीलाई गन्तव्यमा पुर्‍याउने कर्त्तब्य यी चालकहरूको हो। तर एकआर्कालाई उछिन्ने अन्धो होडबाजीमा लागेका यी नेताहरूलाई शायद अरू कुनै कुराको हेक्का नै छैन। सदन राम्री चल्न नसकेको कति लामो समय भैसक्यो,सानातिना कुरामा साहमति हुन सकेको छैन। सडक पनि अवरूद्ध छ,हरेक दिन नयाँनयाँ बिरोधहरू भैरहेका छन्। सामान्य जनताको त के कुरा गर्नु,राष्ट्रपति र प्रधानमन्त्रीका कार्यक्रमहरू समेत बिथोलिएका छन्। दीक्षान्त समारोहहरू भाँडिएका छन्, डक्टर र नर्सहरू समेत हडतानलमा उत्रेका छन्, बजेट पास हुने हो कि हैन थाहा छैन,संबिधान लेख्ने भन्ने कुरा पाखा लागिरहेको छ।

तर हाम्रा यी महान राजनीतिकर्मीहरू एउटा सरकार बन्न नपाउँदै त्यसलाई ढाल्ने दाउपेचमा लाग्ने गरेका छन्। नयाँ ईतिहास लेख्ने जिम्मा पाएका हाम्रा नेताहरूले यो जिम्मेवारी कति मह्त्वपूर्ण हो भन्ने पटक्कै बुझेका जस्तो लाग्दैन। उनीहरू त आआफ्नो गाडीलाई हुँइक्याउन र उछिन्नमा नै आफ्ना भएभरका ऊर्जा सकाइरहेका छन्। यही गतिमा होडबाजी चलिरहने हो भने भोलि यो सिंगो देश र जनताहरूलाई कतै कुनै सुनकोशीमा नहालुन् यिनीहरूले।

सेवामा स्वार्थ

बन्द, हडताल, दबाबको राजनीति आज हाम्रो मूलमन्त्र हुँदै गएको छ । सानादेखि ठूलासम्म, महत्त्वपूर्णदेखि अर्थ न बर्थका, जायजदेखि नाजायज हरेक कुरामा, हरेक क्षेत्रमा अचेल दबाबमूलक मानसिकता प्रभावी भइरहेको देख्दा साह्रै नरमाइलो लाग्छ । केही दिनअघि देशको सबैभन्दा पुरानो स्वास्थ्य सेवा प्रदायक वीर अस्पतालका डाक्टरसाहेबहरूले हडताल गरे । एक-दुई दिन सबै लथालिंग भएपछि अन्ततः उनीहरूका माग पूरा भए । माग पूरा नभएर सुखै छैन भन्ने उनीहरूलाई थाहा भएकै कुरा हो । 

त्यसलगत्तै देशभरका सरकारी, अर्धसरकारी र निजी स्वास्थ्य निकायका नर्सहरू सेवा बन्द गरेर आफ्ना मागहरू पूरा गराउनका लागि कटिबद्ध भए । अघिल्लो हडतालको सफलताको नजिर उनीहरूका सामु ताजा नै थियो । सम्भवतः यी हरफहरू प्रकाशित हुने बेलासम्म सम्बन्धित निकायलाई घुँडा टेकाएर उनीहरूले आफ्नो सेवा पुनः चालू गरसिकेका पनि हुन सक्छन् । तर, डाक्टर र नर्सहरूको हडतालको एक दिनको त कुरै छाडौँ, एक-एक घन्टा, मिनेट, सेकेन्ड, पल वा निमेष कति संवेदनशील हुन्छ भन्ने कुरा बिरामी र तिनका आफन्तलाई मात्रै थाहा हुन्छ ।

देशका कुनाकुनादेखि आफ्नो रोग र व्यथाहरू निदान हुने आशमा आएका बिरामीहरूलाई यो हडतालले कति प्रभाव पारेको होला भन्ने सायद उनीहरूको मतलबको कुरा थिएन । डाक्टरहरूलाई भगवान् वा कुनै चटकीका रूपमा श्रद्धा गर्ने, अस्पताल गएपछि ठीक हुने र नर्सहरूका रेखदेखले तंगि्रने विश्वासले आएका ती बिरामीहरू अस्पतालमा समेत हडताल छ भन्दा कति निराश भए होलान् । त्यो अन्योलले उनीहरूको र उनीहरूका आफन्तहरूको कति सातो गयो होला भन्ने त सायद हडतालकारीहरूले सोच्न पनि सोचेनन् होला । त्यो अवधिमा कति आमाहरू पेटको असह्य पीडाले छटपटाए होलान्, कति बाबु-बाजे दमले स्याँस्याँ भए होलान्, कति पत्नीहरू पतिको छटपटीको मूकदर्शक भएर बसे होलान, कति बाबुआमाको मन आफ्ना सन्तानको पीडा हेर्न नसकेर रोयो होला । तर, त्यस्ता आलुमुले कोरा भावनाका कुराहरू हडतालमा उत्रेकाहरूका लागि गौण भए त्यतिबेला । 

हुन त एकोहोरो भएर सोह्रैआना डाक्टरसाहेब र नर्सहरूको खोइरो खन्न खोजेको होइन । उनीहरूका पनि आफ्नै समस्याहरू होलान्, मागहरू होलान्, कति जायज नै पनि होलान् । बारम्बार तिनका समाधानका लागि सम्बन्धित ठाउँमा ताकेता गर्दा पनि केही नभएको हुनाले नै उनीहरू आफ्नो ब्रह्मास्त्र प्रयोग गर्न बाध्य भएका होलान्, त्यो आफ्नो ठाउँमा छ । तर, चिकित्साजस्तो मानवीय संवेदनाको पेसामा ब्रह्मास्त्र प्रयोग गर्नु कतिसम्म जायज हो भन्ने प्रश्न पनि आफ्नै ठाउँमा नभएको होइन ।

सुविधा, सुख, पैसा जति भए पनि कसैलाई नपुग्ने कुरा हो । मान्छेले पढ्ने-लेख्ने, रोजगार खोज्ने भनेको पनि आफ्नो र आफ्नाहरूका जीवन सरल र सुविधामय बनाउनका लागि नै हो । हरेक मान्छेलाई आफू सुखी र खुसी हुने अधिकार छ तर त्यो खुसीका लागि अरूको आँसु कतिसम्म बगेको छ भन्ने कुरा मान्छेले नै नसोच्ने हो भने कसले सोच्ने ? केही पेसा यस्ता हुन्छन्, जो प्रत्यक्ष सेवामूलक हुन्छन् । तिनमा लाग्नेहरू निःस्वार्थ्ा हुनु जरुरी छ । तर, सबै मान्छेमा त्यो भाव हुनुपर्छ भन्नेचाहिँ छैन । त्यो सम्भव पनि नभएको कुरा हो । त्यसो हुँदो हो त हरेक मान्छे मदर टेरेेसा हुनुपथ्र्यो । तर, त्यस्ता सेवामूलक पेसा अपनाउने मानिसहरू पहिलेदेखि नै त्यससँग आउने कठिनाइका लागि, त्यसले माग्ने समर्पणका लागि आफूलाई मानसिक रूपमा तयार गरेर मात्र त्यसमा लाग्नुपर्छ । यदि आफूमा त्यस किसिमका त्याग, सेवा र समर्पणको भाव छैन भने त्यस्तो माग गर्ने पेसामा लाग्नु नै हुँदैन । 

तर, हाम्रो विडम्बना नै के भने अधिकांश अभिभावकहरूले आफ्ना सन्तानलाई हुर्काउने बेलादेखि नै, उसले बुझ्न थालेदेखि नै 'यो त डाक्टर बन्छ, भोलि धेरै पैसा कमाउँछ' भन्दै हुर्काउँछन् । 'यो डाक्टर बनेर भोलि मान्छेका पीडाहरू कम गर्छ, रोगले च्यापिएका मान्छेहरूलाई आराम दिलाउँछ' भनेर सायदै कसैले आफ्नो सन्तानलाई चिकित्साशास्त्र पढ्न लगाउँछन् । अझ कति वर्षमा यसले लगानी उठाउँछ भनेर हिसाब-किताब गर्नसम्म पछि पर्दैनन्, कतिपय अभिभावकहरू । पैसा कमाउनुपर्छ भन्ने मानसिकता बोकेर बनेका डाक्टरहरूले सेवा र समर्पणको भावनालाई मनको कुनै अँध्यारो कुनामा थन्क्याएर यसलाई पनि पसल खोलेको जस्तो गरी व्यापार गर्न थाले भने त्यो दोष उनीहरूको मात्र पनि होइन । केही समययता ह्वात्तै नर्सिङ् पढ्न चाहनेहरूको लहर आएको छ । तर, तीमध्ये कति जनाले यो जनसेवाको काम हो भन्ने भावनाले अनि कति जनाले बेलायत, अस्ट्रेलिया र क्यानाडा जान सजिलो हुन्छ भनेर नर्सिङ् पढे भन्ने महत्त्वपूर्ण कुरा हो । 

चिकित्साशास्त्रमा मात्र होइन, हरेक क्षेत्रमा यस्ता मानसिकताले काम गररिहेको हामी उदाहरणहरू देख्न सक्छौँ । सञ्चारमाध्यममा लगानी गर्ने भनेको जनतालाई सुसूचित गर्नेभन्दा राजनीतिक र सामाजिक पकड बलियो बनाउने हो भन्ने उद्देश्यले अरू ठाउँबाट कमाएको पैसा खन्याउनेहरू, राजनीति गर्ने भनेको वरत्रपरत्र सुधार्नका लागि, चलचित्र बनाउने भनेको मोजमस्ती गर्नका लागि र नाम चलाउनका लागि हो भनेर होम्मिनेहरू, स्कुल-कलेज चलाउने भनेको रातारात धनी बन्नका लागि सोच्नेहरू, वैदेशिक रोजगारको काम भनेको हेर्दाहेर्दै महल ठड्याउनका लागि भनेर लागिपर्नेहरू, एनजीओ खोलेपछि डलर फल्छ भन्ने विदेशी मुद्रा कृषकहरू, सबै क्षेत्रमा जुन काम हो त्यसभन्दा अरू उद्देश्यले अभिप्रेरति भएर लागेका हुन्छन् । र, त्यस्ता मान्छेहरूका बाढीले आफूसँगै सही काम गर्नेहरूलाई पनि बगाएर लैजान्छ । 

आफ्ना चाहनाहरू पूरा नहुँदैमा सबैले दबाबको राजनीति गर्नु भनेको नैतिक अपराध हो । महँगी बढेको छ भने सबैलाई बढेको छ, प्रतिस्पर्धा सबैका लागि त्यत्ति नै छ, बाँच्न सबैलाई उत्ति नै गाह्रो छ । तलब सबैका लागि कमै छ । हातमुख जोर्न सबैलाई हम्मेहम्मे छ । छोराछोरीको भविष्यको चिन्ता सबैलाई बराबर नै छ । राष्ट्र परविर्तन र संक्रमणको कालमा छ भने त्यसको असर सबैलाई बराबर छ । यो बेलामा हामी सबैको कर्तव्य सक्नेजति कममा सम्झौता गर्ने हो । तर, हामीहरू त ठ्याक्कै त्यसको उल्टो सकेसम्म बढीको अपेक्षा गर्न थालेका छौँ । त्यसका लागि साम, दाम, दण्ड, भेद र जानेजतिको दाउपेच खेल्न थालेका छौँ । अर्कालाई परेको अप्ठ्यारो र बाध्यतामा आफ्नो दूनो कसरी सोझ्याउने भन्नेमा के कर्मचारी, के राजनीतिज्ञ, के व्यापारी, के उद्योगपति, के डाक्टर, के शिक्षक सबै लागिपरेका छौँ । 

साँच्चै नयाँ युगको निर्माण गर्ने नै हो भने त्यसका लागि सबैले आ-आफ्नातर्फबाट त्याग र धैर्य गर्न सक्नुपर्छ । आकर्षक नारा र ठूला कुराले मात्र केही पनि परविर्तन हुँदैन, जबसम्म हाम्रो आफ्नो मानसिकतामा परविर्तन हुँदैन । उपलब्धिका लागि अन्धो दौडमा सहभागी हुनुअघि हामीले मनन गर्नुपर्ने कुरा के हो भने, प्राप्तिको सीमा हुँदैन । सन्तुष्ट मान्छे भनेको त्यो होइन, जोसँग सबैभन्दा बढी छ । सन्तुष्ट मान्छे त्यो हो, जो आफूसँग भएको जतिमा नै खुसी हुनसक्छ, रमाउन सक्छ ।

पर्खाइ

मनभित्रका भावनाहरूलाई
डढेलो लगाउँदो रहेछ गर्मीले
त्यसैले त गर्मीमा
मायाले छुँदा पनि
पोल्दोरहेछ कि क्या हो
एउटा हातले अर्को हातलाई
गर्मीले त
स्निग्धतालाई पनि कतै
सल्काइ पो दिन्छ कि क्या हो

न्यानोको खोजी
बरू चीसोमा पो होला कि
त्यतिबेला बुझ्ला शायद
तातो- स्पर्शको स्नेह
एउटा मुटुले अर्को मुटुको

म मीनपचास कुरिरहेको छु

अप्ठ्यारोको मूलमन्त्र

२०६६ भदौ २१ गते नेपाल साप्ताहिकमा मेरो स्तम्भ 'बायाँ फन्को" मा प्रकाशित

बन्द, हडताल, दबावको राजनीति आज हाम्रो मूलमन्त्र हुँदै गएको छ। साना देखि ठूलासम्म, महत्वपूर्ण देखि अर्थ न वर्थका, जायज देखि नाजायज हरेक कुराहरुमा, हरेक क्षेत्रमा आजकल दबावमूलक मानसिकता हावी भैरहेको देख्दा साह्रै नरमाइलो लाग्छ। केही दिन अघि देशको सबैभन्दा पुरानो स्वास्थ्यप्रदायक वीर अस्पतालका डाक्टरसाहबहरुले हडताल गर्नु भयो। एक दुई दिन सबै लथालिङ्ग भए पछि अन्ततः उहाँहरुका मागहरु पूरा भए। नभएर सुखै छैन भन्ने कुरा उहाँहरुलाई थाहा भएकै कुरा हो।

त्यसको लगत्तै देशभरका सरकारी, अर्ध सरकारी र नीजि स्वास्थ्य निकायका नर्सहरु सेवा वन्द गरेर आफ्ना मागहरु पूरा गराउनका लागि कटिवद्ध भए। अघिल्लो हडतालको सफताको नजीर उनीहरुको सामु ताजा नै थियो। सम्भवतः यो प्रकाशित हुनेबेलासम्म सम्बन्धित निकायलाई घुँडा टेकाएर उनीहरुले आफ्नो सेवा पुनः चालु गरिसकेका पनि हुन सक्छन् त्यो अर्कै कुरा हो। तर डाक्टर र नर्सहरुको हडतालको एक दिनको त कुरै छाडौं, एकएक घण्टा, मिनेट, सेकेण्ड, पल वा निमेष कति सम्वेदनशील हुन्छ भन्ने कुरा रोगले पीडित मान्छे र उनीहरुका आफन्तलाई मात्रै थाहा हुने कुरा हो।

जित्नका लागि हार्नेहरु

२०६६ भाद्र  ७ गते नेपाल साप्ताहिकको मेरो स्तम्भ "बायाँ फन्को" मा प्रकाशित

'बाबुलाई भेट्न नदिने..........'    
कागजको एउटा टुक्रामा लेखिएको थियो, अनि त्यसैको मुनि लेखिएको थियो, कक्षा १ मा पढ्ने एउटी फुच्चीको नाम र रोल नम्बर। बाक्लो ऐनाले त्यो टेबलमा अरु पनि केही त्यस्तै कागजका टुक्राहरु थिचेर राखिएका थिए। कुनैमा आमाले भेट्न नपाउने, कुनैमा हजुरआमा वा हजुरबा प्रतिबन्धित भएका सूचनाहरु तिनमा किचिएका थिए। यस्तो लाग्थ्यो, ती कागजका टुक्राटाक्रीसंगै एकएक वटा तीता सम्बन्धका तिक्तताहरु पनि उकुसमुकुस भएर निस्सासिरहेका छन्, किच्चिरहेका छन्, छटपटाइरहेका छन्। केही दिन अघि एउटा आवासीय बिद्यालयमा काम विशेषले गएको बेला सम्बन्धित मान्छे फेला नपरुन्जेल मूलढोकाको नजीकै सुरक्षाकर्मीहरु बस्ने ठाममा कुर्दा देखिएको यो साधारण दृश्यले असाधारण रुपमा मथिंगलमा खैलाबैला मच्चायो। मगजबाट यसलाई सजिलोसंग पन्छाउन सकिएन।

हाम्रो समाज र मान्छेको सम्बन्धका अमीलो यथार्थ जस्ता लागे ती कागजका टुक्राहरु।

भ्रम

अपहेलना र अपमान
पीडा अनि तिरस्कार
धोका, स्वार्थ, कपट,
आँशु, एक्लोपन
अनि छटपटी बाँचेर
भन्ने बेला
जिन्दगी बाँचें भन्छ मानिस

हरेक दिन आफैलाई झुक्याउँछ
आफैसंग छल गर्छ
अरू मानिसहरूसंग मिलेर
समाजमा बाँचेको भन्दै
खासमा भन्ने हो भने त
एक्लै बाँच्छ मानिस

मृत्यु नाम गरेको
एक पलको पीडालाई टार्न
जीवन नाम गरेको
हरेक पलहरूका पीडा बाँच्छ मानिस
मुक्तिको अनुहार चिन्न नसकेर
बन्धनमा रमाएको ढोंग गर्दै
कैद बाँच्छ मानिस

सुन्दर खोल ओढाइएको
कुरूप र बिभत्स वास्तविकता
मुकुण्डो लगाएर-चिटिक्क परेका
आफन्तको नाम उधारो लिएका
आफ्नै लागि मात्र बाँच्ने
आफू जस्तै अरू थुप्रैथुप्रै
समवेदनाहीन प्राणीहरूसंग
रमाएको जस्तो अभिनय बाँच्छ मानिस

संसार सुन्दर छ भनेर
आफैलाई ढाँट्छ
जीवन मोहक छ भनेर
आफैलाई छल्छ
ईश्वरको देन हो-उपहार हो भन्दै
अभिशाप बाँच्छ मानिस

वरदानको भ्रममा
सराप बाँच्छ मानिस

Rain and Romance

Rain has been related with romance. Poets have spent  thousands of words decribing the beauty and romanticism of rain. Even I believed rain was romantic. But it all depends on how you are affected with it. Last night, there was a heavy downpour. It was a relief after the scorching heat.

आकाश अँगाल्ने रहरहरू

किन यति धेरै टाढा छ्यौ
मेरो नजीकै भएर पनि
किन यति अप्राप्य तिमी
मेरो उपलब्धिको घेरा बाहिर
किन उठ्छन् भर्भराएर
तातो पोल्ने आगोका लप्काहरू
मलाई डढाउन खित्का छोडेर
कतै कुनै गलतीले
कोरिदिएको लक्ष्मणरेखाबाट
जब म हतास, निराश
घाइते, दुख्दै, चहर्‍याउँदै
चर्केर असंख्य प्रहारहरूबाट
तिमीलाई अंगाल्न खोज्छु

किन ईन्द्रेणी जस्तै तिमी
मेरो आकाशभरी तन्केर पनि
रङ्गहीन छ धर्ती मेरो
किन मेरा मनभरिका
कक्रक्किएका डाँठहरूमा
सकीनसकी झुण्डेर बसेका
सुकेका पातहरूमा
एक धर्का हरियाली पनि
सपना बनेका हुन् मेरा लागि

किन झनै परपर सर्छयौ
क्षितिज जस्तो तिमी
म जति नै बढे पनि 
किन पर पुग्छ्यौ तिमी
मेरो आँखै अघि रहेर पनि 
कतै कुनै बतासले
जोडसंग हुत्याइदिएको बादल जस्तो
मैले भेट्टाउनै नसक्ने गरी
जतिबेला म रापले जलेर
सियांलको तृष्णामा
तिमीलाई खोजिरहेको हुन्छु

Changing Times

Here I am once again, after a long time at Baghbajaar. The place, where I have spent a lot a time earlier when I had a lot of free time to spend. Anil, Sunil, Suman, Sujeet (whom we all called Sahuba affectionately because of his shop), Utsav, Binod and lot more other friends would hang out regularly around this area. Aradhana cafe inside Shrestha Tailoring's compound where we had countless plannings for music videos and films. Some of them materialized, some didn't.

After Years, I have some free time to kill and I am here with a chilled bottle of a cold drink (hope Baba Ramdev is not reading this). I have noticed that a lot of things have changed. The familiar faces are no longer there. Sahuba's gift shop has transformed into a department store and he is no longer seen there. He is involved in an NGO and was saying sometimes back,
"Aajkal byapar nai chhaina, Aba dollar ko kheti garne."

Suman's furniture shop is also not there. Ram Dai has closed his restaurant and no one knows where he is. But Bagbazaar is still abuzz with activities. The faces have changed, new shops have replaced the old ones but the life goes on.

Ambitions beyond capabilities

The history has proved that when someone has ambitions beyond their capabilities, it has always ended in harming that individual. Also, the side effects of the senseless ambition sweeps away a lot others along with its flood. Still ambitions have no limit. Those who can not set their priorities as to how much they should desire result in collapsing big time. Normally people who get more than they deserve are the ones to crave for more and more.

Sujata Koirala's ambition to become a Deputy Prime Minister and Girija's blind support for that is alarming. They must have thought when the whole country is practising pressure politics to achieve logical-illogical demands, they can get away with it as well. Growing dissatisfaction within the party has not been able to get Girija's ear. He reminds me of Dhritarashtra of Mahabharat. The only difference is Duryodhan has a sex change this time and comes in as a woman. When women have been adamant, they have altered the course of history fpr the worse. History is full of examples like that. Kaikayee's hunger for power shaped up the Ramayan differently.

Minister of foreign affairs holding the official visit of a Prime Minster in ransom to get the portfolio of DyPM and missing it is an example of stupidity and negligence. Girija Prasad Koirala is once again risking his fame for the blind love towards his daughters. They should  convince the party and the public as to how Sujata Koirala should be a DyPM and justify her contribution and capability, not that they should go for pressure politics. Why everyone is looking after their petty interests and jeopardizing the peace process and constitution making?

Maybe the father was trying to gift his daughter on upcoming Father's day to be an example of a perfect dad. Will someone tel him that a leader of his stature should try to be the father of the whole country? It is upto him how he wants the histroy to remember him. If dad-daughter duo go on like this, they will be mentioned as Kaikayee and Dhritarashtra of our time.

मलाई त परेको छैन नि

बिहान चाँडै उठेर निस्कने क्रममा हरेक दिन बाटाका खम्बाहरूमा यस्तै दृश्यहरू देखिने गर्छन्। हेर्दा सामान्य कुरा नै हो, तर यसले हाम्रो संस्कारको पोल खोलिरहेको जस्तो मलाई भान भयो। लोडशेडिङ्गको चर्को मारमा परेको बेला फतफत र गनगन गरे कहिल्यै नथाक्ने हामी अरूबेला भने अलिकति हात लम्क्याएर कुनै खम्बाको बत्ती निभाउने जमर्को साधारणतया किन गर्दैनौं। यसरी खेर गइरहेका सय्यौं-हज्जारौं खम्बाहरूका बत्तीहरूले कति धेरै ऊर्जा नाश गरिरहेका होलान्। तर के मतलब मेरो मिटरमा चढ्ने होइन क्यार त्यस्को बिल।

घरमा अनावश्यक रूपमा पानी खेर फ्याल्दा पनि यही सहरका कति मान्छेहरू सार्वजनिक धाराहरूमा एक गाग्रो पानीका लागि घण्टौं लाममा लागेर मारामार गरिरहेका छन् भन्ने कुरा बिर्सन्छौं हामी। आफ्नो घरमा त डीप बोरिंगबाट वालछ्याल् पानी आउँछ भनेर दङ्ग पर्ने बेला दुई दिन अघिमात्र पत्रिकामा पढेको कुरा बिर्सिसकेका हुन्छौं, दैनिक बाह्र करोड लिटर पानी भुईंमुनिबाट तानिने कारण पानीको सतह नै निकै तल पुगिसकेको छ। कुनै दिन त्यसले भयावह परिणाम ल्याउन सक्छ भनेर हामी सोच्न पनि चाहँदैनौं। मेरो घरमा त टन्न पानी आएकै छ नि।

संसार कै सबैभन्दा बढी फोहोर, प्रदूषित र अव्यवस्थित सहरको सूचिमा परिसकेको कुनै बेला भानुभक्तको अमरावती, स्वर्गसरी यो कान्तिपुरी नगरीमा अमेरिका यूरोप वा अन्य विकसित मुलुकका सुविधासम्पन्न सहरहरूको बराबर भाउ पुगेको जग्गाका स-साना टुक्राहरू किनेर, ईन्चईन्चका लागि छिमेकीसंग बाझ्दै, साँघुरो बाटाहरूका संजाल भित्र बनाइएका घरमा बस्दा, हामी सोच्नसम्म पनि सोच्दैनौं- कुनै दिन कुनै भवितव्य परेको खण्डमा एम्बुलेन्स अथवा दमकल कहाँसम्म आउन सक्छ? किनभने त्यो मलाई परेको कहाँ छ र?

घरघरका फोहोरहरू सुटुक्क लगेर बाटोमा मिल्क्याएर नाकमुख कपडाले ढाकेर हिंड्छौं, कुन दिन यहाँ ठूलो महामारी फैलन्छ भनेर फतफत गर्दै। तर त्यति बेला बेला जाजरकोट र रूकुमको महामारी हाम्रो लागि रेडियो वा टेलिभिजनले फलाक्ने फगत एक अर्को समाचार मात्र हुन्छ, मृतकका संख्याहरू अंकहरू मात्र हुन्छन् किनकि त्यो हामीलाई, हाम्रो परिवारमा परेको कहाँ छ र?

आफूलाई परिसकेपछि मात्र कुनै कुराको समाधान खोज्ने हाम्रो बानीले कुनै दिन हामीलाई यस्तो स्थितिमा नपुराओस्, जुन दिन हामीसंग पछुताउने बाहेक अरू बाटो हुँदैन। एकजनाको मात्र प्रयासले कुनै पनि कुरा सम्भव हुँदैन। अनि हामीले बुझ्नै पर्ने अर्को कुरा के हो भने, सानासाना कुराहरूबाट सुरु नगरी ठूला उपलब्धिहरू पनि सम्भव हुँदैनन्। पहिले आफूलाई नसुधारी समाज वा राष्ट्र सुध्रिदैंन। आफ्नो चरित्रलाई नयाँ रूप नदिई नयाँ नेपाल बन्दैन।

अलिकति तिमी अभिमान छोड

"सीतारामले गर्दा खानै गाह्रो हुन लाग्यो नि सर !"
टोलका एक परििचत भन्दै थिए । पेसाले उनी यातायात व्यवसायी हुन् । चार-पाँचवटा ट्याक्सी छन् उनका । तर, सबै ट्याक्सी मिटर जाँचका लागि गुणस्तर तथा नापतौल कार्यालयमा लाम लागेकाले कमाइ खान गाह्रो भएको रहेछ । केही समयअघि मिटरलाई मनलाग्दी चलाएका ट्याक्सीहरू कारबाहीमा परेका थिए । र, त्यही कारबाहीका मूली ट्राफिक प्रहरी सीताराम हाथेछुप्रति उनको गुनासो लक्षित थियो ।

स्वदेशमा नै आविष्कार भएको सस्तो, राम्रो, बलियो र भरपर्दो छुस भनिने प्रविधि अपनाएर ट्याक्सीवालाले अनावश्यक रूपमा यात्रुहरूलाई ठग्ने गरेका गुनासाहरू सुनिँदै आएका हुन् । तर, सक्रिय र प्रभावशाली रूपमा चाहिँ विरलै मात्र कारबाही हुन्छ । उनका अनुसार, केही फटाहाका कारण सही ढंगले चल्ने उनका जस्ता सवारीसाधनले पनि व्यर्थमा दुःख पाउनुपर्‍यो । ट्याक्सीलाई कारबाही गरेको समाचार प्रसार गर्ने सञ्चारमाध्यमहरू गुणस्तर तथा नापतौल कार्यालयमा पाइने दुःखका बारे मौन बसेकामा पनि उनले गुनासो पोखे । नापतौलका मान्छे र ट्राफिकले पैसा कमाउने भए भन्दै उनले लामो सुस्केरा पनि काढे ।

यात्रा

म
सुन्न खोजिरहेको छु,
आवाज, ताल र लय
एक हातले बजाउँदै थपडी
तिमी
दुबै हातले छपछप
उज्याइउज्याइ धारिलो कोदाली
ताछ्दैछ्यौ मेरो मुटुको आली
पन्छाइरहिछौ जानी नजानी
भिजेका रातो माटो
खनिरहेकी छ्यौ
म जाने बाटो

हिजो जस्तो भएपनि

२६ साउन २०६६, नेपाल साप्ताहिकको मेरो स्तम्भ "बायाँ फन्को" मा प्रकाशित

अचेल धेरै सुनिने कुरा हो, राजनीतिको कुरा गर्दा पढेलेखेका युवा पुस्ता, विशेष गरेर अंग्रेजी विद्यालयका उत्पादनहरू-जो आफ्नो नेपाली कमजोर हुनुलाई गर्वका रूपमा लिन्छन् -कुम उचाली-उचाली भन्छन्:
"आई हेट पोलिटिक्स्,"
अर्थात् म राजनीतिलाई घृणा गर्छु।

लौ त भनौँ भने यो भनाइ एक किसिमको फेसनका रूपमा नै प्रचलित भइसकेको छ। राजनीति भन्ने शब्दलाई अर्कै रूपमा स्वीकार गर्न थालेको छ हाम्रो समाजले। घरमा किचलो उत्पन्न गर्ने बुहारीले परिवारमा राजनीति गरेको भनिन्छ। कार्यालयमा काम गर्ने वातावरण बिगार्ने कर्मचारीले पनि राजनीति नै गरेको भनिन्छ। त्यसैले पनि सायद यो भनाइ व्यापक हुन थालेको होला। तर, यसो भन्नेहरूसँग एकैछिन कुरा गर्ने हो र त्यसका पछाडिका कारणहरू खोतल्ने प्रयास गर्ने हो भने थाहा हुन्छ,खासमा उनीहरूले घृणा गर्ने राजनीतिलाई होइन,राजनीतिज्ञहरूलाई हो। किनभने, राजनीतिज्ञहरूलाई नै राजनीतिको पर्याय मानेर उनीहरू हिँडिरहेका हुन्छन्।

भाइले सोध्लान् नि खै दाजु भन्लान्........

असार २१, २०६६- नेपाल साप्ताहिकको मेरो स्तम्भ "बायाँ फन्को" मा प्रकाशित

केही समयअघि पत्रपत्रिकामा एउटा बालकको तस्बिर छापिएको थियो। फलामे साङ्ला खुट्टामा बाँधिएको त्यो बालकको मानसिक अवस्था ठीक नभएका कारण वर्षौंदेखि उसका बाबुआमाले त्यसैगरी पालेर राखेका रहेछन्। खुला छोड्यो भने उसले उपद्रो मच्चाउँछ भनेर आफ्नो सन्तानलाई कुनै विवेकहीन जनावरलाई जस्तै राख्नु ती बाबुआमाको कति ठूलो बाध्यता होला? कति मन कुँडिन्थ्यो होला उनीहरूको, कल्पना पनि गर्न कठिन कुरा हो। सरसर्ती हेर्दा ती बाबुआमा कठोर मनका जस्ता लागे पनि कमसेकम त्यो बालकको हविगत उमेश दाइको जस्तो त भएन नि भन्ने लाग्यो।

सुर्ता नगर - यहाँ सबै ठीक छ

असार २६, २०६६ नेपाल साप्ताहिकको मेरो स्तम्भ "बायाँ फन्को"मा प्रकाशित

आकस्मिक रूपमा नसोचेका कुराहरू बेलाबेला हुने गर्छन् । कुनै सुखद अनि कुनै दुःखद । एउटा यस्तै सुखद संयोग थियो, स्कुल पढ्दाका केही साथीहरूसँग अचानकको भेटघाट । मित्रताको अर्थ भनेको कति समयपछि भेट्नु हैन रहेछ, भेटेपछि नभेट्दाको दूरी स्वात्तै मेटियो कि मेटिएन भन्ने मात्र हो रहेछ भन्ने कुरा त्यो भेटले बतायो । समयले मान्छेलाई कहाँकहाँ धकेल्दो रहेछ, कति बाटोहरूलाई कताकता मोड्दो रहेछ, कति नयाँ मान्छे भेटाउँदो रहेछ, कति पुराना मान्छे छुटाउँदो रहेछ । अनि, त्यही समयले कुनै सरकारी कार्यालयको अव्यवस्थित फाइलका ढड्डाहरूमा हराएका कागजहरू जस्तै स्मृतिका पानाका खातहरूमा लुकेका सम्बन्धहरूलाई खोतलखातल पारेर अगाडि पनि ल्याइदिँदो रहेछ । झारपातहरूले छोपेर हराइसकेको, बिर्सिसकेका गोरेटाहरू अनि तिनमा हराएका पाइलाका डोबहरूलाई अचानक छर्लंग पारेर आँखा अघि ल्याइदिँदो रहेछ समयले।

यस्तै छ,

वेद र मन्त्रका जापहरू
दबिसके विवाद र आरोप मुनि
देवालयका घण्टी र आरतीका स्वरहरू
सुनिन छाडेका छन् अचेल
असुरहरूका अट्टहासमा
हरदिन बन्द र हडतालले
अलमलिएको यो सहर

यस्तै छ,
काठमाण्डौको आन्दोलन जस्तै छ
अचेल मेरो जिन्दगी

मगजै शून्य हुने चर्का आवाजहरू
नारावाजीले निलिसक्यो क्वाप्पै
तारावाजीका मधुरा गीतहरूलाई
टिठलाग्दो प्याँप्याँ-प्रेसर हर्नका
टेबुल ठोकिएका कर्कश
सङ्गीतबिहीन थापहरू
प्रतिध्वनि-असन्तुष्टिका

यस्तै छ,
काठमाण्डौको कोलाहल जस्तै छ
अचेल मेरो जिन्दगी

बाटो काट्छ फुत्त कसैले
रातो बत्ती मिचेर
देब्रेबाट उछिन्छ कोही
कोरिएला कोरिएला गर्दै
चमकचमक - 'हाइबिम'हरू
तिरमिर आँखाहरू
विपरित दिशाबाट बत्तिंदै
ठोकिएला ठोकिएला गर्दै
आउँछन् अनियमित अन्तरालमा
'रंग साइड'मा हुत्तिंदै
अनियन्त्रित सवारीहरू

यस्तै छ,
काठमाण्डौको ट्राफिक जस्तै छ
अचेल मेरो जिन्दगी

असरल्ल - लथालिङ्ग थुप्रिएका
कागज, प्लाष्टिक
र पोलिथिनका अवशेषहरू
सोहोरसाहार पार्दै
डुङ्गुरडुङ्गुर मिल्किएका
काम न काजका टुक्राटाक्रीहरू
तपतप चुहिएका अवसादहरू
धैर्यको डोकोमा भरभार गर्दै
कतै टाढा लगेर मिल्क्याउन
जब पुग्छु कतै परसम्म
हडताल भैरहेको हुन्छ
'डम्पिङ्ग साइट'मा

यस्तै छ,
काठमाण्डौको कसिंगर जस्तै छ
अचेल मेरो जिन्दगी

तातो झरी

झरी रह्यो झरी बाहिर,
हिजोराति रातभर
जली रहें अनि भित्र,
भित्रभित्रै म रातभर
तलाउको किनारैमा
तिर्खाले तलतल म
तापले तपतप रन्केर
लामो खडेरीले सुकेर
कक्रक्क परेका
आफ्नै मनको बगैंचाका
बालेर पातपतिङ्गरहरू
बलीरहें म एक्लै
मन्दमन्द तापमा
सल्किरहें म रातभर

बिहानी हुँदा
खरानीको थुप्रो भैसकेको म
छोपछाप पारेर
त्यही आगोको भुङ्ग्रो
अर्को रातको लागि संगालेर

राष्ट्रिय खेल

पुराना कागतपत्र खोतल्ने क्रममा अलि वर्स पहिले के मूडमा लेखेको यो कविता फेला पर्यो। सान्दर्भिक जस्तो लागेर यहाँ राख्ने जमर्को गरेको हूँ

शिक्षकले बिद्यार्थीहरूलाई सोधे कक्षामा
भन बाबु हो के हुनुपर्छ
नयाँ नेपालको नयाँ 
के हुनुपर्छ राष्ट्रिय खेल
लूराहरूले भने,
ठीकै छ नि कपर्दी र डण्डीवियो
सूराहरूले भने,
हैन हैन करातें र सितेरियो
खलीहरूले भने, चाप्लुसी र भ्रष्टाचार
अरूले भने अपहरण र बलात्कार
शिक्षकले ओठ लेप्र्याए
मुण्टो दायाँवायाँ हल्लाए
राष्ट्रिय खेल त्यो हो
जुन धेरैले खेल्छन्
जुन धेरै खेल्छन्
बेला भैसक्यो अब नयाँ नेपालमा
पुराना खेलहरूलाई फाल्ने
अबको राष्ट्रिय खेल हो
नेपाल बन्द र सरकार ढाल्ने

भाले बासेको साँझ

जेष्ठ ३, २०६६, नेपाल पत्रिकाको मेरो स्तम्भ "बायाँ फन्को" बाट

घरमा कसैको बिहे भनेको अधिकांश मान्छेका लागि एउटा अत्याशलाग्दो घटना हुने गर्छ । सके पनि नसके पनि अनेकौँ टन्टा गर्नुपर्ने अनि आफ्नो ल्याकतले भ्याए-नभ्याएका कुराहरूमा खर्च गर्नुपर्ने । खर्च गर्न सक्नेहरू त झन् मच्चीमच्ची हाम्रो यो प्रदर्शनमुखी संस्कारको होडबाजीमा सहभागी हुने नै भए । आवश्यकभन्दा अनावश्यक र अनुत्पादक ठाउँहरूमा खन्याउनुपर्ने हाम्रा चलनहरू छन् । मरीमरी जोगाएको पैसाले नपुगे ऋण खोजेर भए पनि डायनोसरजस्ता हराइसकेका साथीभाइ र हत्पति कहिल्यै नभेटिने नातागोता र दाजुभाइहरूलाई बोलाएर खुवाउनुपर्ने हाम्रो बाध्यता हुने गर्छ । भूलवश छुटेकाहरूले त तीन पुस्तासम्म पनि त्यो कुरालाई बिर्सलान् भनेर नचिताए पनि हुन्छ।

SAINO-2 might not happen

Sequal to Saino might not happen.  Had a long chain of 'mailcussion' with Ugyen. He wants to go for a new subject, something vibrant, entertaining, gripping, set against real life like characters, full of emotion, wit and humor. Also had few 'phonecussion' with Prajjwal SJB Rana of eyecore films; the producers.

So I am back to square again, tying to concieve a subject, desperately need a breakthrough right now.

Wishing for a Hat-Trick

Recently I have signed to write a sequal of SAINO, a very popular Nepali movie made way back. In fact I was not even in the industry when it was made. It is considered to be one of the classics made in Nepal. Ugyen, the director of SAINO is directing the sequal too. He was apprehensive whether audience would still relate to a film made almost two decades back. I found that people still remembered and loved the film. So the project has kicked off and I am finding it very challenging to create a gripping story which will take off from where SAINO ended.

I have recently completed writing two movies. One is called "Keti Haraeko Suchana", to be produced by Sunil K Thapa, directed by Daya Ram Dahal with Jharana Thapa in the title role. It is a very unconventional yet commercially safe subject. I had the subject in my mind from a long time. As a writer I am very optimistic about the film. The other one is to be made by Bhuwan KC after super successful "Ma Timi Bina Marihalchhu." It has not been named yet. I believe that Bhuwan KC, being an expert maker and equally good promoter, will pull it off again. Our previous association has been fruitful and we have a chain of hits from "Karodpati,"  to "Nepali Babu."

Coming back to SAINO-2, I know it will be a mentally stimulating project with Ugyen in the director's seat. He can push me to the extent of my creativity and though exhausting, it is always  creatively satisfying experience to work with him. "Nepali Babu" and "Badal Paree" days are still fresh in my mind. Right now, I am keeping my fingers crossed for a Hat-Trick with these three movies.

चमत्कारको आश

नेपाल पत्रिकाको मेरो स्तम्भ "बायाँ फन्को" बाट, जेष्ठ १७, २०६६ प्रकाशित

एकजना पुराना परिचित हुन् तिनी। एक ताका दिनहुँ भने जस्तो भेट हुन्थे। केहीदिन भेट नभए पनि फोनमा कुरा हुन्थ्यो। त्यतिबेलाको कामको प्रवृत्तिले गर्दा पनि तिनीसंग सहकार्य भइरहने भएकोले तिनको आन्द्रा भुँडी नै थाहा थियो भन्दा पनि फरक पर्दैन। त्यसपछि विस्तारै विस्तारै भेटघाट र सम्पर्कको क्रम कम हुँदै गयो। अचानक केही समय अघि भेट हुँदा पुराना कुराहरु खोतलिने क्रममा थाहा भयो, तिनको त दिनचर्या, जीवनशैली, काम, घुलमिल गर्ने ईष्टमित्रहरुको मण्डली सबै कुरा अमूल परिवर्तन भइसकेको रहेछ। त्यसको कारण रहेछन् एकजना मान्छे, जसलाई उनी कलियुगमा देउताको रुप भनेर श्रद्धा गर्न थालेका रहेछन्।

धरहरा

उँचाइकै कुरा गर्ने हो भने
कति अल्गो छ धरहरा
उमेर कै कुरा गर्ने हो भने
कति पाको छ धरहरा

भोगाई, बुझाई र अनुभवमा
सबैलाई जित्छ धरहरा
तर जति जे देखे पनि
मूक बस्ने, तमाशा मात्र हेरेर
न चिन्तन, न मनन
कुनदिन ढल्ने हो भनी
निश्चल प्रतीक्षारत
त्यसैत्यसै ठाडो
निरर्थक उभिएको छ धरहरा

यसको अनुभव,
न कसैसंग साटिन्छ
यसको भोगाई,
न कसैसंग बाँडिन्छ
कुनै अर्थ नभएको भोगाई
अरुको काम नआउने बुझाई
आफैभित्र गुम्स्याएर
उभिरहेको यो धरहरा

जताबाट हेरे पनि तर
ठिग्रिंङ्ग - ठाडो - एक्लो
देख्न त देखिन्छ नि धरहरा


२०६६ जेष्ठ ३ गते

संस्कार-सुन्ने र पढ्ने

जेष्ठ ३, २०६६, नेपाल साप्ताहिकको मेरो स्तम्भ "बायाँ फन्को" मा प्रकाशित

एक जना परिचितको पुर्ख्यौली घरमा गएको बेला अचानक धेरै पुरानो एउटा साहित्यिक पत्रिका फेला पर्न गयो। २०२१ सालमा निस्किएको तुवाँलो नामक त्यो मासिक पत्रिका प्रेम कोइराला र चैतन्य देवकोटको सहसम्पादनमा प्रकाशित भएको रहेछ। त्यो तुवाँलोको चौथो अंक रहेछ। त्यति पुरानो साहित्यिक पत्रिका देख्दा उत्पन्न भएको स्वाभाविक कौतुहलताले गर्दा सर्र पानाहरु पल्टाउँदा त्यसमा डा. परशु प्रधानको धारावाहिक उपन्यास, माधव घिमिरे र पारिजातको कविता जस्ता केही कृतिहरु रहेछन्। ती नामका कारण अद्योपान्त त्यो पत्रिका पढ्न मन लाग्यो, पढियो। हुन त त्यसका कतिपय पानाहरु धमिराले पनि खान भ्याइसकेका थिए उबेलाको छपाइमा अहिलेको जस्तो निखार त कसरी हुनु र, तर पनि माथि उल्लिखित श्रष्टाहरु र अन्य सामाग्रीहरुका कारण आफू जन्मनुअघिको त्यति स्तरिय साहित्यिक पत्रिका एउटा सुखद आश्चर्य थियो। ती सबैभन्दा पनि अर्को एउटा कुराले गर्दा त्यसको चर्चा गर्नु अहिले सान्दर्भिक हुन्छ भन्ने लाग्यो।

आँखाहरू

जस पाउँछन् अलिकति
तन्किएकै भरमा ओठहरू
मुस्काउने त वास्तवमा
आँखाहरू गर्दछन्

सम्वाहक भावनाका
भनिन्छन् बोलीहरू
तरङ्गहरू त मनका
आँखाहरू नै बोल्दछन्

ज्वालामुखी

छरपष्ट हुन उद्यत
सानो छिद्रा पाए पनि
उष्ण आवेगहरुसंग
उम्लिरहेका आगोका मूलहरु
च्यातचुत अनि
छताछुल्ल बनाउन
वरिपरिका सारा कुराहरु
भत्काउन - विनाश गर्न
तातिरहेका
अग्नि समुन्द्रका ज्वारभाटाहरु
लाभाहरु ज्वालामुखीका

म,
ज्वालामुखीको टुप्पोलाई
आफ्नो अस्तित्वले छोपेर
थुन्ने प्रयास गर्दै

डढेलोहरु म भित्रै पनि
सल्किरहेका छन् - फैलिरहेका छन्
म भित्रै पालिएर
मलाई नै पोलिरहेका छन्
अलिअलि गर्दै
मलाई नै आहार बनाउँदैछन्
यी परजीविहरु

म,
आफूभित्रको दनदन खप्दै
ज्वालामुखीको चिरालाई
थुन्दैछु - छेक्दैछु - रोक्दैछु

लाभाहरु म भित्रै पनि
उम्लिरहेका छन् दनदनी

PM quits

The prime minister resigned few minutes back. God only knows what is happening in this country. The ego tussle has resulted in a political crisis. I doubt that the Maoists will retreat such easily. This might lead to unforeseen grave scenario in this country. Everything has taken a back seat as such. The dream of permanent peace might become harder to achieve. The making of constitution is already suffering. People are bewildered. If we can not predict what is going to happen in next few hours, how can we think about long term plans. Without them, we will be pushed further back in the race of the world.

I am worried about the future of my daughters. I am worried about what type of country we are giving for the next generation. I am worried about the direction this country is moving. I am worried about the motives of the leaders. I am worried about un countable things.

प्लान्कटनहरू मेरो मुटुका

मरेका छैनन् अझै पनि
प्लान्कटनहरू मेरो मुटुका
जमेका होलान् चीसोले
कठांग्रिएर बरू ती
अलिकति ऊर्जा पाए
तिम्रो मायाको न्यानोका
व्यूंतिनेछन् फेरि
सल्बलाउनेछन् अनि
प्लान्कटनहरू मेरो मुटुका

डढेलो - वनको र मनको

नेपाल पत्रिकाको मेरो स्तम्भ "बायाँ फन्को" बाट
२०६६ बैशाख २० गते प्रकाशित
ठूला कुराहरुका वीच साना कुराहरु हराउने गर्छन्। बढी जटिल समस्याका सामु अन्य समस्याहरु गौण हुन्छन् अनि ज्यादा दुख्ने पीडाका तुलनामा साना घाउहरु कम चहरुयाउने गर्छन्। तर कहिलेकहीं मानिसले कुन ठूलो, कुन जटिल र कुन ज्यादा दुख्ने भन्ने खुट्याउन सक्दैन। त्यस्तो बेलामा उसको मानवीय समवेदना क्षीण भइदिन्छ।

अघिल्लो हप्ता रामेछापको श्रीखण्ड डाँडामा लागेको भीषण आगो निभाउन गएका प्रहरी र सेनाका जवानहरु मध्ये १३ जना सैनिक त्यही आगोको अंगालोमा डढेर भष्म भए। आगो असपताल र वस्तीतिर फैलिन थालेकोले त्यसलाई नियन्त्रण गर्नु जरुरी भएको थियो। कुनै पनि विकराल प्रवृत्तिको आगोसंग जुध्नका लागि अन्ततिर विशेष तालीम प्राप्त मान्छेहरु हुने गर्छन्। उनीहरुसंग अत्यन्त सुविधासम्पन्न अग्नि निरोधक उपकरण र रसायनहरु हुने गर्छन्। किनभने आगोसंग पौंठेजोरी खेल्नु भनेको चानचुने कुरा होइन। तर हाम्रा यी वीर जवानहरु नितान्त मनोवल र निस्वार्थ भावनाले त्यहाँ होम्मिएका थिए। त्यहाँको अस्पताल र वस्तीलाई हुने हानिबाट बचाउनका लागि, धेरै अरु मान्छेका लागि आफ्नो ज्यानको आहुति दिने ती १३ जनालाई हामीले राम्रोसंग आभार पनि प्रकट गर्न पाएनौं। उनीहरुको त्यो बहादुरीले पाउनु पर्ने ठाउँ र महत्व समाचार र संचारमाध्यमहरुमा पनि पाएन। सरकारी स्तरबाट पनि ती मान्छेहरुको वलिदान ओझेलमा नै पर्न गयो। किनभने राष्ट्रमा त्यतिबेला आवश्यकताभन्दा बढी महत्व पाइरहेको अर्को समाचार थियो।

लोकतन्त्र र मानसिकताको प्यारोडी

२०६६, बैशाख १४
२००९, अप्रिल २७
नागरिक दैनिक पत्रिकामा प्रकाशित

वाल्यकालका केही अस्पष्ट सम्झनाहरु आज मगजमा सल्वलाइरहेका छन्। कहिलेकहीं आफू भन्दा ठूलाहरुका पुच्छर लागेर सिनेमा हेर्न जान पाइन्थ्यो। सिनेमा सुरु हुनु अघि त्यसबेलाको राष्ट्रिय गान बज्ने गर्थ्यो। अनि कसैले केही भन्दै नभनी सबैजना जुरुक्क उठेर त्यो बजुन्जेल मौन भएर सम्मान प्रकट गर्थे। त्यो सकिएपछि मात्र सबैजना बस्थे। राष्ट्रिय गान बज्दा नउठ्नेलाई प्रहरीले पक्डेर लैजान्छ रे भनेको पनि कताकता सुने जस्तो लाग्छ। त्यतिबेला अहिलेको उन्मुक्तता थिएन। एउटा डर थियो। तर पनि मलाई लाग्छ त्यतिबेला मान्छेहरु डरले होइन श्रद्धाले उठ्ने गर्थे। त्यो श्रद्धा त्यतिबेलाको राष्ट्रिय गानमा भएका शव्द वा ती शव्दहरुले गरेका स्तुतिका लागि नभै आफ्नो देशप्रतिको आदरले अभिप्रेरित हुन्थ्यो भन्ने मलाई भान हुन्छ। कमसे कम म र मेरा पुस्तामा त्यसै पनि ती शव्दका अर्थहरु केलाउन सक्ने ज्ञान वा चेतना थिएन तर पनि त्यो धुनमात्र बज्नासाथ स्वतः हामी उठ्थ्यौं। अरु त के सोच्थे कुन्नि तर मलाई त्यतिबेला म नेपाली भएकोमा एक किसिमको गर्व लाग्थ्यो, मेरो त्यतिबेलाको ढुक्कुरे छाति अलिकति तनक्क परेको हुन्थ्यो। मलाई लाग्थ्यो, म मेरो देशप्रति नतमस्तक भएको छु, म मेरो मातृभूमि प्रति आदर व्यक्त गर्दैछु। संस्कृतको अरु केही नबुझे पनि जननी जन्मभूमिश्च स्वर्गादपि गरियसी भन्ने श्लोकको अर्थसम्म चाहिँ मैले बुझेको हुन्थें। मलाई अझै पनि लाग्छ, जननी बरु सबै सन्तानका लागि स्वर्ग सरी नहुन सक्छिन्, जननीका बरु स्वार्थ हुन सक्छन् तर जन्मभूमि स्वर्ग हुन् भन्ने कुरामा कुनै पनि शंका कहिले पनि हुन सक्दैन।

मेरा, हाम्रा र उनीहरूका संकल्पहरू

२०६५ बैशाख ६ गते नेपाल साप्ताहिकको मेरो स्तम्भ "बायाँ फन्को" बाट

भर्खर एउटा अर्को नयाँ वर्ष सुरु भएको छ । अनि, सँगै सुरु भएको छ, नयाँ उत्साह, नयाँ उमंग र नयाँ संकल्प । तर, यो उमंग कति समयसम्मका लागि भन्नेचाहिँ आफ्नै ठाउँमा छ । एउटा मान्छेको उत्साहलाई कायम राख्न अथवा लामो समयसम्म टिकाउनका लागि अर्को मान्छेको व्यवहार, उसको वरपिरकिो परविेश र समग्र देशको अवस् थाले महत्त्वपूर्ण भूमिका निर्वाह गर्छ । साधारणतया प्रत्येक मान्छेले नयाँ वर्षका लागि भनेर केही न केही संकल्प गरेको हुन्छ । ती संकल्पलाई उसले अघिल्लो वर्ष भोगेको नियतिले निर्देशित र निर्धारति गरेको हुन्छ । मानिसका यी संकल्पहरू अधुरा इच्छा र अपूरा सपनाहरू पनि हुने गर्छन् । राम्रो वर्ष भोगेकाहरूले अझै राम्रो र नराम्रो वर्ष भोगेकाहरूले कम नराम्रो नयाँ वर्षको अपेक्षा गर्नु मानवीय स् वभाव नै हो । हरेक मान्छेको संकल्प उसको रहनसहन, जीवनशैली अनि उसका मूल्य र मान्यताहरूमा आधारति हुन्छन् । एउटा मान्छेको प्राथमिकताको क्षितिजको सानो अन्तरकुन्तरमा पनि नपर्ने कुरा अर्को कुनै मान्छेका लागि उसको जीवनको सबैभन्दा महत्त्वपूर्ण आशावादी सोचाइ हुन सक्छ । ती सबै प्रकारका संकल्पहरूको कुरा गर्ने हो भने त सायद एउटा ठूलो ठेली नै तयार हुनसक्छ । त्यसैले, एउटा आमनेपाली नागरकिको रूपमा मात्र सोच्दा 'मैले' गर्नुपर्ने संकल्पहरू के-के हुन सक्लान् त ?

प्नान्कटन र पठारहरू

चैत्र २४, २०६५ नेपाल साप्ताहिकमा मेरो स्तम्भ "बायाँ फन्को" मा प्रकाशित

एक जना मित्र नौ वर्षको अन्तरालमा भेटिँदा उनले उत्साहित भएर आफ्नी विदेशी प्रेमिकाका बारे बताएका थिए । कसरी एउटै विदेशी परयिजनामा उनीहरूको भेटघाट भएको थियो, कसरी उनीहरू एकआपससँग नजिकिए । उनीहरूका दृष्टिकोणमा समानताहरू भेटिन थाले र साथै जीवन बिताउने निर्णय गरे भन्नेबारेमा उनले उज्यालो अनुहार लगाएर बयान गरेका थिए । एक वर्षदेखि उनीहरू सँगसँगै बसिरहेका रहेछन् । यति लामो अवधिमा आफ्नो बीचमा कुनै समस् या नभएको हुनाले औपचारकि रूपमा विवाहबन्धनमा बाँधिने कुरा पक्कापक्की पनि गरसिकेका रहेछन् । मोबाइलको मेमोरी कार्डमा अट्नेजति फोटोहरू पनि उनले राखेका थिए । कुन फोटो कुनबेला कहाँ कसरी खिचेको भन्ने पनि उनलाई मुखाग्र थियो । त्यसको एक साता नबित्दै उनी आफ्नो बिहेको कार्ड लिएर आएका थिए । तर, प्रेमकथामा नाटकीय मोड आइसकेको थियो । स् वदेशकै एक जना प्रभावशाली व्यक्तिकी छोरीसँग उनको बिहे हुन लागेको रहेछ ।

लेख्न त लेख्ने तर

विगत केही वर्षहरू मैले चलचित्रको लेखनमा खर्च गरेको हुनाले मेरो साहित्यिक लेखन पाखा लाग्दै गएको थियो। चलचित्र लेख्दा आफूलाई मन पर्ने भन्दा अरूलाई मन पर्ने कुरा लेख्नु पर्ने वाध्यता हुने गर्छ। त्यसैले आर्थिक सन्तुष्टि भए पनि सिर्जनात्मक सन्तुष्टि त्यसमा कम हुने मैले अनुभव गरेको कुरा हो। लेखकको रूपमा मलाई माया गर्ने मेरो सबैभन्दा निकट र प्यारो मान्छेले (उसलाई उसको नाम सार्वजनिक गरेको मन पर्दैन) सम्झाउने, फकाउने, घुर्क्याउने सबै तरिकाबाट मलाई उत्प्रेरित गरिरहेको कारण अनि अन्य शुभेच्छुकहरूको पनि सल्लाहका कारण मैले फेरि त्यो अल्पविरामलाई मेटेर लेख्ने थालनी गरेको छु। तर मलाई लागेको छ, हामीकहाँ प्रकाशन गर्ने ठाउँको अभाव छ। आजकल कला, साहित्य र सङ्गीत पनि वस्तुका रूपमा बजार व्यवस्थापन गर्ने कुरा भैसकेका छन्। सिर्जना भनेको व्यापार भन्दा माथिको कुरा हो भन्ने मलाई लाग्छ।

Thirsty Capital

Every morning I see a long queue of gallons and containers tied with ropes in front of a public water reservoir. I wonder what are we going to do in a couple of years. The drinking water resources around Kathmandu valley have almost dried. With growing population in the valley and with deep boring plants of various power, ground water is also almost consumed. On top of that multi storied apartments coming up and each of them boasting of 24 hours supply of water, its an alarming sign of even more difficult times coming up.

[caption id="attachment_605" align="aligncenter" width="500" caption="queue_for_water"][/caption]

The capital is becoming thirstier every day. Where are we heading? I fear that the capital might be a dead city in coming years. Its not only the water but also lack of proper sanitation, roads and ill management of solid waste. God forbidden if there is an epidemic, natural disaster like earthquake or fire, what will happen. Why no one is least bothered or concerned about it?

अँध्यारोको आह्वान

एउटा आह्वान सुनियो। ग्लोवल वार्मिंगको विरोधमा अब हामीले पनि आज, शनिवार राति ८:३० बजेदेखि ९:३० बजेसम्म बत्ती निभाउनु पर्ने रे। यो आह्वान गर्नेहरुको बुद्धि देखेर मलाई खित्का छोडेर हाँस्ने हो कि क्वाँ क्वाँ रुने हो भन्ने थाहा भएन।

भावनाको विज्ञापन

मिति २०६५ चैत्र ८ मा प्रकाशित नेपाल साप्ताहिकको मेरो स्तम्भ "बायाँ फन्को" बाट।

बीस बाइस दिन भएको थियो होला तिनलाई नदेखेको, दुब्लाएर खार्लाप्खुर्लुप्पै भएछन्। लो त भनौं भने नजीकै आएर नहाँसेका भए शायद चिन्न पनि गाह्रो हुन्थ्यो होला। अनि उनले केही दिन अघि र खौरेर अलिअलि पलाएको कपाल, टाउकोमा सेतो टोपी र काठमाण्डौंको धूलो र धुवाँले मैलो बनाएको लुगा देखेपछि के भएको रहेछ भनेर थाहा भयो। औपचारिकतावश सोधीखोजी पनि गर्नै परिहाल्यो। केही नभएका उनका बाबु अचानक रुदयाघातका कारण अस्पताल नपुग्दै बितेछन्। कुनै रेकर्ड गरिएको सामाग्री स्वीच थिचेपछि फेरि बजे जस्तो गरेर उनले आफूमाथि आइपरेको विपत्तिको बारे बताए। सम्भवतः यी पछिल्ला केही दिनहरुमा हरेक मान्छे भेटेपिच्छे उनले त्यही कुरा दोहोरुयाएको हुनुपर्छ। अनि अब वर्ष दिनसम्म उनको त्यो पहिरनले हरेक दिन पटकपटक त्यही प्रश्न र त्यही उत्तरको क्रमलाई निम्त्याइ नै रहन्छ। उनले नचाहेर पनि हरेक दिन दिन त्यो पीडा भोगिरहने भए।

रबर

यताबाट ताने पनि
उताबाट ताने पनि
रबरै त हो
तन्किन्छ

तेश्रो अन्तरा

नेपाल साप्ताहिक २०६५ फाल्गुण २५ गतेको मेरो स्तम्भ बायाँ फन्को मा प्रकाशित

अघिल्लो साता राजधानीमा भएको पलेँटी सांगीतिक शृंखलामा कविवर माधवप्रसाद घिमिरेसँग निकटमा साक्षात्कार गर्न पाइयो । महाकवि देवकोटा र सिद्धिचरण श्रेष्ठ काल र अहिलेको युगका सेतु उनी ९० वर्षको उमेरमा पनि महाकाव्य लेखिरहेका छन्, जुन आफैँमा एउटा चामत्कारकि उपलब्धि हो ।

गीतमा मात्र सीमित भएर घिमिरेको कुरा गर्दा नारायण गोपालले नातिकाजीको संगीतमा गाएको 'आजै र राती के देखेँ सपना, मैमरी गएको' उल्लेख्य मान्नुपर्छ । त्यो गीतको दोस्रो अन्तराले भन्छ,

वरि र परि घाम र छाया, माझैमा पियार
संसारमा जन्म दिएर ईश्वर बैँसैमा नमार... ।

नराम्रो सपना देखेर डराएको यस गीतको अभिव्यक्ति र जीवनप्रतिको मोह हामीले पहिले पनि बारम्बार सुनेका छौँ । जीवन भनेको सक्रियताको अर्को नाम हो । मान्छे मर्न नचाहनु भनेको सक्रिय हुने रहर नपुग्नु हो । हामी सबै बाँच्न अर्थात् सक्रिय हुन चाहन्छौँ । जीवनको सक्रियता केमा खर्चने भन्ने पक्षचाहिँ मान्छेपिच्छे फरक हुन्छ । आफ्नै लागि बाँच्ने मान्छे पनि एकदिन मर्छन्, अरूका लागि बाँचिदिनेहरू पनि । तर, समाज र राष्ट्रका लागि योगदान दिँदै अरूका लागि बाँच्नेहरू मरेर गए पनि सम्झनामा बाँचिरहन्छन् ।

सिंगो आकाशको अर्थ

२०६५ फाल्गुण ११ गते नेपाल साप्ताहिकमा मेरो स्तम्भ "बायाँ फन्को" मा प्रकाशित

"मैले सिंगो आकाश कहिल्यै पनि देख्न पाइनँ," केही दिनअघि गीतकार तथा संगीतकार भीम विरागले कुरैकुरामा भन्नुभएको यो वाक्यले भित्रैसम्म नराम्ररी हल्लाइदियो । कुरा भाग लगाएर बेचेको खसीको मासुबाट सुरु भएको थियो । केही दिनअघि भीम विराग दाइलाई भेट्न गएका बेला निस्केको प्रसंग हो यो । उहाँलाई खसीको मासु मन पर्छ भन्ने थाहा भएकाले कुरैकुरामा मैले आफ्नो घरछेउमा भाग लगाएर बेच्ने खसीको मासुको प्रसंग कोट्याएको थिएँ ।

भाग लगाएको मासुमा अलिअलि सबैथोक पारिएको हुन्छ । अलिकति फिलाको मासु, अलिकति ह्याकुला, अलिकति आन्द्राभुँडी, सबैथोकले भाग मिलाइएको हुन्छ । मन पर्ने कुरा पनि, मन नपर्ने कुरा पनि सबैको समान मात्रा भाग लगाइएको हुन्छ । यो लिन्छु र यो लिन्न भन्न पाइँदैन । मान्छेको जीवन पनि त्यस्तै एउटा भाग हो भन्ने मलाई पहिलेदेखि नै लाग्थ्यो । हाम्रो नियतिमा पनि त प्रेम-घृणा, मिलन-विछोड, हाँसो, आँसु, उमंग-वेदना, जीत-हार, उपलब्धि-असफलता अनि उकाली-ओराली सबैथोकको अलिअलि भाग हुन्छ । मान्छेले म यो भोग्छु र यो भोग्दिनँ भन्न कहाँ पाउँछ र ? उहाँकै गीतका हरफहरू पैँचो माग्ने हो भने,

फूलै फूल मात्र पनि हैन रै'छ जीवन

काँडाबीच फुल्ने फूल रै'छ जीवन ।

बादलको आकार

मेरो आकाशको बादल
फेरिरहन्छ आफ्नो आकार
रुप अनि व्यवहार
स्वच्छ सेतो सुन्दर
मुस्काउने गर्छ कहिले
कालो भएर मडारिन्छ पनि
रुन्छ धर्धरी कहिले

तीन प्रसंग र एक सोच

प्रसंग १
केही दिन अघि एकजना मान्छे माघको जाडोमा पनि बिहान सखारै उठेर भर्खर ढलान गरेको घरमा चीसो पानीको फोहोरा हाल्दै थिए। संगै घरको छिमेकीलाई उनी गर्वका साथ आफूले बिहान चार बजे उठेर पानी भरेको कुरा बताउँदै पनि थिए। बर्षौं मेहेनत पसीना बगाएर उनले बल्लबल्ल त्यो सानो घर ठड्याएका रहेछन्। आफ्नो बचेखुचेको जिन्दगी बित्ने, छोरानाति जन्मने र हुर्कने त्यो घर बलियो होस्, छाना नचुहियोस् भन्ने उनको सोच हुनु स्वाभाविक पनि हो। त्यसैले त उनले त्यो घर बनाउन जग खन्ने बेलादेखि नै विशेष रेखदेख गरेको हुनुपर्छ, दुःख पनि पाएको हुनुपर्छ। राम्रो लगाउने मीठो खाने कतिपय इच्छाहरुमा मन मारेर उनले घरको लागि जोहो गरेको हुनुपर्छ। केही नगुमाइ केही पाइँदैन भन्ने कुरामा कुनै शंका गर्ने ठाउँ छैन। हुन त यो कुनै नौलो घटना होइन किनभने हामीमध्ये थुप्रैले त्यसरी नै घर बनाएका छौं, अथवा बनाउने योजनामा छौं। आम मानिसको एउटा यस्तै सपना हुन्छ र त्यसलाई पूरा गर्ने क्रममा उसले आफ्नो जीवनका सकृय क्षणहरु समर्पण गरेको हुन्छ। त्यसैले यस्ता दृश्यहरु हामीले हाम्रा वरिपरि थुप्रै देखेका हुन्छौं।

Claiming undue fame

I prefer to steer away from unnecessary controversies. I believe in letting my work, behavior and act speak for myself. Alas, not everyone agrees to that. Some people tend to gain undue fame from creating controversy. They want to get credit by attaching their name to things which they do not deserve. In this process, I am dragged into them. When people claim fame for what I have done, I think it is my right to stand up and clarify things.

हाम्रो एकताको ऊर्जा

हुन त मलाई फेसबुकमा त्यति धेरै रुचि छैन। आफूलाई संसार सामु उदाङ्गो बनाउने त्यति धेरै रहर नभएर होला। त्यसै पनि म के गरिरहेको छु, कहाँ गएँ, कस्तो फोटो खिचें, कसलाई भेटें, के कुराले वाक्क भएँ, किन खुसी भएँ भन्ने कुरामा कसलाई के नै खाँचो भन्ने लागेर पनि होला। तर कहिलेकहीं यसो चिहाउने गर्छु त्यसमा। केही दिन अघिको कुरा हो, अलि धेरैपछि फेसबुक खोलेको थिएँ, खोल्नासाथ एउटा आह्वानले मेरो आँखा तान्यो।

सन्जीवनी तिम्रो स्पर्श

सन्जीवनी तिम्रो स्पर्श
म फेरि बाँचे‌ कि क्या हो

जी एस श्रीवास्तव, दीपक बज्राचार्य र फारसी शेर

यो जुनि त यस्तै यस्तै भयो
अधूरो कथा जस्तै भयो
ती तिम्रा अधर
चुम्ने मेरो रहर
मेरा अधरसम्म नआइ
म भित्रै हराउने भयो

चार पर्खाल र थुनिएको कुकुर

तुषारोले सेताम्य भएका घाँसहरू अनि पुषको कठांग्रिने जाडो।

बोल्न नसक्ने एउटा निरिह जीवको मायालाग्दो रूवाइले मेरो निन्द्रा खुल्छ। मेरो घर छेऊमा एउटा खालि जग्गा छ। ती जग्गाधनी त्यहाँभन्दा टाढा बस्छन्। उनले त्यहाँ चारैतिर अल्गो पर्खाल लगाएका छन्। टिनको ढोकामा मारेको ताल्चा पनि खिया लागिसकेको छ। हिजो राति एउटा कुकुर त्यहाँ हाम्फालेछ। केही पाइएला कि भन्ने आशामा त्यहाँ छिरेको त्यो बिचरा रातभरि त्यहाँ चीसोमा थुनिएछ। मैले राति नै कतै कुकुर रोएको सुनेको थिएँ तर कुकुर रुनु कुन नौलो कुरा हो र भन्ने सोचेर निदाएँ। बिहान पनि त्यही आवाज सुनेर खोजीनिति गर्दा पो माया लाग्दो गरि यता र उति गर्दै रोइरहेको त्यो कुकुरलाई देखें। त्यो कठाग्रिंएको कुकुर भोक र जाडोले काम्दै रोइरहेको थियो। कोही आएर आफूलाई त्यहाँबाट मुक्त गरिदेला भनेर आफूले जानेको भाषामा गुहार माग्दैथियो।

Nostalgia and Navin

I don't know why, I have been remembering Navin Giri, an old friend from my Nabil days. Later on he went to Texas for his pilot training. He was newly wed and his wife accompanied him. After a couple of months, he was assassinated in Texas by some vagabonds trying to rob a departmental store.

आफैसंग एउटा प्रश्न

मन खिन्न छ, एक किसिमको नरमाइलो लागिरहेको छ।

पशुपतिनाथको मन्दिरमा भैरहेको राजनीति, मारामार र खिचातानीले सोच्न वाध्य बनाएको छ, कतातिर जाँदैछ यो मुलूक?