1st day of Nepal Band, December 5 2009

[gallery]

Read More

आवश्यकता र महत्त्वाकांक्षा

मंसिर महिनाको अन्तिम साता थियो । यसपटक चिसो पोहोरको भन्दा बढी अनुभूत भइरहेको थियो । त्यसमाथि पनि त्यस दिन बिहान अरूबेलाको भन्दा बढी नै जाडो थियो । आकाशतिर हेर्दा घाम नलाग्ने अथवा लागिहाले पनि ढिला मात्र सूर्यको न्यानो किरण देख्न पाइने लक्षण देखिएको बिहान थियो त्यो । मीनभवनको मूल सडकको छेउमा दुवै हात खल्तीमा हालेर, बाक्लो र न्यानो ज्याकेटमा आफूलाई सुरक्षित बनाउँदा बनाउँदै पनि बेलाबेला लुगलुग काम छुटिरहेको थियो । नगरपालिकाका सफाइ कर्मचारीहरू कानसम्म छोप्ने गलबन्दी र ऊनका पन्जा लगाएर पेटी बढाररिहेका थिए ।

अचानक अलि परबाट आउँदै गरेको एउटा आकृतिले ध्यान तान्यो । कुप्रो परेर विस्तारै अघि बढिरहेको त्यो आकृति अलि नजिक आएपछि मात्र थाहा भयो, एउटी वृद्धाको कमजोर काया रहेछ । कष्टकर जिन्दगीले हरेक पल हरेक क्षण उनको अनुहारमा आफ्नो उपस्िथतिका चिह्नहरू गाढा बनाएर छोडेका हुनाले उमेरका रेखाहरूलाई सायद भोगाइका पीडाले छोपेका थिए । त्यसैले उनको खास उमेरको लख काट्न सम्भव थिएन । पुरानो धोती र पातलो स्वेटरमाथि उनले एउटा पातलो खास्टो ओढेकी थिइन् । ती कुनै पनि त्यो बिहानको चिसोलाई थेग्न पर्याप्त थिएनन् । उनका आँखाहरू चारैतिर केही खोजीमा डुलिरहेका थिए । अलि पर केही पुराना पत्रिकाका पानाहरू, कुनै पसलेले सडकमा हुत्याइदिएको चाउचाउको कार्टुन, प्लास्िटकको डोरीका त्यान्द्रातुन्द्री र पोकाहरू असरल्ल परेका थिए । ठूलै खजाना पाएझैँ ती वृद्धाका आँखाहरू निमेषभरका लागि चमक्क चम्किए र उनको शिथिल पाइलामा मानौँ केहीछिनका लागि कतैबाट ऊर्जा प्राप्त भएझैँ हतारएिर त्यता बढे । रातभरको शीतले कठांगि्रएको चिसो सडकको पेटीमा थचक्क बसेर ती वृद्धाले ती चीजहरू बटुलबाटुल पारनि् । एउटा सलाइको बट्टा, जसमा सायद थोरै मात्र काँटीहरू बाँकी थिए, पोल्टाबाट निकालिन् र आगो बालेर केहीछिनको न्यानो ताप्नका लागि तयार भइन्् । मसिना, सुकेका पाखुरा र नाडीसँग जोडिएका उनका सिन्काजस्ता औँलाहरू सलाइ कोर्नका लागि तयार हुनै लागेका बेला, सफाइ कर्मचारीको कुचो ती फोहोरमाथि डुल्न भ्याए र उनको त्यो खजाना लतारएिर उनीबाट पर पुग्यो । निराश आँखाले त्यो हेरेर उनी केही नबुझ्ने भाषामा बडबडाइन् । 

निकैबेरदेखि तिनी र तिनका गतिविधिबाट आँखा हटाउन नसकिरहेको यस पंक्तिकारलाई आफँैले पाउन लागेको कुनै उपलब्धि अचानक प्रारब्धले खोसेको जस्तो भान भयो । कुचोको अर्को निर्मम प्रहारले त्यसलाई झनै पर पुर्‍याउनु अगावै सफाइ कर्मचारीलाई त्यो फोहोर नउठाउने अनुरोध गरयिो । केही नबोली तिनी अर्कोतिर कुचो चलाउन थालिन् । हातैले ती फोहोरलाई सोहोरेर फेर िती वृद्धाका सामु थुपारििदन खै किन हो, किञ्चित पनि अप्ठ्यारो लागेन । वरपिर िअरू केही मान्छेहरू पनि मूकदर्शक बनेर त्यो सब हेररिहेका थिए । वृद्धाले सलाई कोरेर त्यस फोहोरमा झोसिदिइन् । चिसोले ओसिएका ती पदार्थहरूबाट आगो कम, धूवाँ ज्यादा निस्कन थाले । तर पनि ती वृद्धा चप्पलबाट आफ्नो खुट्टा बाहिर निकालेर न्यानो ताप्ने प्रयास गर्न थालिन् । चारैतिर हेरेर अलिपर देखिएका अरू पत्रिकाका थोत्रा पानाहरू बटुलेर उनको आगोलाई दन्काउने सहयोगमा स्वतःस्फूर्त रूपमा गइरहेका बेला अलिपर स्कुल जानका लागि बस कुररिहेकी एउटी सानी बालिका त्यतातिर आइन् र उनले आफ्नो हातमा भएको २० रुपियाँको नोट ती महिलातिर बढाइन् । सायद उनलाई चकलेट खानका लागि वा खाजा खानका लागि दिइएको पैसा थियो, त्यो । अबोध, निर्दोष त्यो मानवीय सहयोग देख्न सक्ने हो भने कति ठूलो महत्त्व हुन्छ ? मानवता भन्ने कुरा कतै न कतै, कुनै न कुनै रूपमा जहिले पनि सुषुप्त भएर बाँचिरहेको हुन्छ भन्ने कुराको त्यो दह्रो प्रमाण थियो । मान्छे केटाकेटी हुन्जेल निःस्वार्थ हुन्छ । जतिजति हुर्कंदै गयो, बुद्धिमान हुँदै गयो, त्यतित्यति नै उसले तेरोमेरो, मलाईतँलाई भन्ने सिक्दै जान्छ । तर, ती वृद्धाले केही नबोली हातको इसाराले मात्र त्यो नोट लिन अस्वीकार गरनि् । त्यो अवस्थामा समेत उनको त्यो व्यवहारले मान्छेको स्वाभिमान भन्ने कुरा उसको अभाव र कष्टसँग कुनै पनि रूपमा सम्बद्ध हुँदैन भन्ने पनि प्रस्ट पाररिहेको थियो । 

ती वृद्धालाई त्यो सानो आगो र धूवाँले कति बेर न्यानो दियो होला भन्ने सोच्दै आफ्नो बाटो लाग्दै गर्दा अलिपर पेटीमा बेच्न फिँजारएिका पत्रपत्रिकाहरूमा आँखा परे । सबैजसोमा कोपनहेगन जाने जम्बो सरकारी टोली, तिनका आफन्त, छोरा-नातिका कारण राष्ट्रले बोक्नुपरेको अनावश्यक व्ययभारका विरोधका कुराहरू थिए ।  

आफ्ना आवश्यकताहरूका बारेमा हामी सबैले आ-आफ्नै मापदण्ड तोकेका हुन्छाँै । अनि एउटा आवश्यकता पूरा हुनासाथ त्यसभन्दा ठूलो अर्को आवश्यकताका पछाडि कुद्न थाल्छौँ । त्यो कतिबेला महत्त्वाकांक्षाका रूपमा परविर्तित हुन्छ भन्ने कुरा हामीलाई हेक्का पनि हुँदैन । आर्थिक, सामाजिक, राजनीतिक र बौद्धिक उपलब्धिहरूका आफूलाई चाहिने सीमा मान्छेले तोक्न सक्ने हो भने अरू धेरै मान्छेलाई खुसी र सुखी बनाउन सकिन्छ । तर, त्यो अन्धो दौडमा जित्नका लागि हामी जानीजानी, नजानेरै अरू कति मान्छेका भावना र आवश्यकताहरूलाई निर्ममतापूर्वक पैँतालामुनि किच्दै अघि बढ्छौँ भन्नेसमेत हामीलाई थाहा हुँदैन । तर, हाम्रो त्यो दौड कहिले पनि सकिँदैन । माया, स्नेह र भावनालाई छोडेर बाँकी हरेक चीजको सीमा हुन्छ । विडम्बना ! हामी तिनै चीजमा चाहिँ कन्जुस्याइँ गर्छौं, बाँकी कुरालाई असीमित बनाउँछौँ । 

Read More

A new phase

It has been long since I have update my blog. Something or other has been peventing me to do so. Being busy for things which were killing my creativity for various reasons were the main culprit. But, life has allowed me to overcome that phase. I am planning to allocate a lot more time for creative writing. There are two major ideas in pipe line. One-I want to finish my incomplete English novel "The big Shot and The Beggar". The other one is a Nepali novel. The idea has been formed and major chapters are taking shape in mind. I dont know how long or short will it take me to complete it. Actually it starts from where my story (published in Nagarik's Achchyar) Midnight Hot ended. I am planning to give it a try. Right now, I can just have my fingers crossed. Hope I will be able to complete both.

Read More

सर्जियस होइन, ब्लन्सली

कहिलेकाहीँ नचिनेका मान्छेहरू पनि परििचत बन्ने गर्छन् । यस्ता किसिमका अनौठा सम्बन्धहरूले थुप्रै ठाउँमा जन्म लिने गर्छन् । हामी नियमित रूपमा काममा निस्कँदा सधँै देखिने मान्छेहरू, बस कुर्दा अलि पर उभिएका एउटै गन्तव्यका सहयात्रीहरू, तरकारी बजारमा बिहान-बेलुका भेटिने आफूजस्तै ग्राहकहरूको नामथर केही थाहा नभए पनि परििचत लाग्छन् । कुनै कुराकानी, बोलीचाली, भलाकुसारी नहुँदानहुँदै पनि यी अपरििचत मान्छेहरूप्रति एक किसिमको आशक्ति हुने गर्छ । ती मान्छे को होलान्, के गर्लान्, कस्ता होलान् भन्ने कौतूहल मनमा पैदा हुने गर्छ । अनि, अर्को रमाइलो कुरा के भने तीमध्ये कोही मन पर्छन्, कोही मन पर्दैनन् । कसैलाई आज पनि देखिए हुन्थ्यो जस्तो लाग्छ भने कसैलाई नदेख्न परे हुन्थ्यो भन्नेजस्तो पनि हुन्छ । ती मान्छेहरू मन पर्नु वा नपर्नुको कुनै कारण नै नभईकन पनि तिनीहरूका बारेमा एउटा धारणा बन्ने गर्छ । दुवै धारणा सही वा गलत जे पनि हुन सक्छन् । सायद तिनीहरूको हाउभाउ, हेराइ, व्यक्तित्व वा शरीरको भाषाले हामीलाई एउटा निश्चित धारणा बनाउन प्रभावित गरेको हुन्छ । 

त्यस्तै एक जना मान्छे बिहान सधँै भेटिन्छन् । तिनी पनि आफ्नो सानो छोरालाई स्कुलको बस चढाउनका लागि मूल बाटोमा आएका हुन्छन् । निकै लामो समयदेखि सधँै भेटिने भए पनि ती मान्छेसँग किनकिन एक किसिमको चिढ हुने गथ्र्यो । उनको हेराइ निर्विकार भएकाले हुनुपर्छ, आँखा भावहीन भएकाले पो हो कि अथवा कहिले पनि नमुस्कुराउने उनको चेहराले हो, त्यसको आफ्नै हिसाबले अर्थ लगाइन्थ्यो । मान्छे पूर्वाग्रही भएपछि केही कुरा पनि सकारात्मक लाग्दैन, कुनै पनि कुरा राम्रो देखिँदैन । दुर्गालाल श्रेष्ठको गीतले भनेजस्तै सायद, फूलको आँखामा फूलै संसार, काँडाको आँखामा काँडै संसार भएजस्तो ती मान्छे कुरूप लाग्थे । धार्मिक चलचित्र बनायो भने कुनै पनि राक्षसको भूमिकामा बिनामेकअप नै खेलाउन मिल्ने जस्ता लाग्थे ती मानिस । सधँै आँखा जुध्दा चिसो भावले हेर्ने ती मान्छेका आँखाहरूलाई चिसै उत्तर दिइने क्रम चली नै रहन्थ्यो । अनि, हरेक दिन ती मान्छेलाई आज देख्न नपरे हुन्थ्यो भन्ने लागिरहन्थ्यो ।

तर, एक दिन अचम्म भयो । सधँैजस्तै आँखा जुध्दा ती मान्छे अनायास मुस्कुराए । एक मुस्कानले मानिसको ओठ मात्र होइन, उसको आँखा, अनुहार र समग्र व्यक्तित्वमा नै कति ठूलो परविर्तन आउँदो रहेछ । अनि, त्यो मान्छेप्रतिको आफ्नो धारणा अनायास नै कुनै जादुको छडीले छोएजस्तो नाटकीय रूपमा परविर्तन हुँदोरहेछ । नराम्रो लाग्ने ती मानिसमा अचानक नै सुन्दरता देखिएको भान भयो । त्यसबखत तिनी धार्मिक चलचित्रका असुर पात्रजस्ता कतैबाट पनि देखिएनन् । एउटा ओठसँग सिंगै अनुहार हाँसेपछि आफ्नो पनि अनुहार निर्विकार रहन सक्दैन रहेछ । दुवैतिरबाट आदानप्रदान भएको एक-एकवटा मुस्कानले मानौँ, लाखौँ शब्दले बोलेर नभ्याउने भाषा बोलिदिए । हाम्रा पाइलाहरू कुनै अदृश्य शक्तिले सन्तुलन गरेझैँ एकअर्कातिर बढे । अनि, साधारण भलाकुसारी हुँदै स्कुलको बस नआउन्जेल अन्य धेरै कुराहरू हुन थाले । ती मान्छेको स्वर पनि मीठो रहेछ । सभ्य र सुसंस्कृत पनि लागे तिनी । हाम्रा सोचाइमा अनेकौँथरी सुखद समानताहरू पनि रहेछन् । 

बस आएपछि आफ्नी छोरीलाई चढाएर उनीसँग बिदावारी भएर भोलिपल्ट भेट्ने वाचा गरेर र्फकंदा मनमा खेलिरह्यो, यदि आज त्यो एक मुस्कान नभइदिएको भए उनका राम्रा पक्षहरूका बारे त थाहा पनि हुने थिएन र तिनलाई पूर्वाग्रही आँखाले नै मात्र हेरनिे थियो होला । त्यो मुस्कान उनको भन्दा पहिले आफ्नो ओठमा किन आएन होला भन्ने प्रश्न पनि मनमा खेलिरह्यो । एउटा मुस्कान, न त्यसका लागि खासै कसरत गर्नुपर्छ, न त त्यो खर्चालु छ, न त्यो धेरै प्रयोग गरेर सकिन्छ । अनि, त्यसले कहिल्यै पनि कुनै पनि रूपमा हानि पनि गर्दैन । त्यति हुँदाहुँदै पनि किन हामी मुस्कुराउन कन्जुस्याइँ गर्छौं ? हामी अचेल जुन परविेश र परििस्थतिमा बाँचिरहेका छौँ, हो- मुस्कुराउन सजिलो छैन । त्यसैले हामी आक्रामक र हिंस्रक हुँदै गएका छौँ । तर, जसरी त्यो एक मुस्कानले मित्रतालाई निम्त्याएको थियो, त्यसैगरी आवेगले आवेगलाई नै निम्त्याउँछ । हामी आफूभन्दा निर्धोलाई पेलेर बहादुरीको आत्मरति पाल्छौँ । बहादुरीको परभिाषा नै फरक बनाउँछौँ हामी । 

बाटोमा दुईतिरबाट आएका सवारीहरू एकअर्कासँग बाझेर बसेका दृश्यहरू हामी दिनहुँ देख्छौँ । अर्कोको गल्ती छ भने त्यसमाथि जाइलागि नै हाल्ने त मानौँ हाम्रो जन्मसिद्ध अधिकार भइसकेको छ, हिजोआज । तर, एकपटक सोचौँ, अर्काको गल्ती नै छ भने पनि त्यसलाई मुस्कुराएर हलुका बनाइदिन, आफ्नो गल्ती छ भने मुस्कानले त्यसको माफी माग्न कति गाह्रो छ ? त्यो गर्न सक्ने हो भने हाम्रो दैनिक जीवन नै कति धेरै शान्त हुन्छ ? हामी सबै आफैँमा भिन्दै छौँ, फरक छौँ तर आफ्नो मूल्य, आफ्नो मान्यता, आफ्नो सिद्धान्त र विचारमा उग्र हुँदाहुँदै अरूका तिनै कुराहरूप्रति पनि अलिकति सौहादर््रता देखाउन पैसा पनि लाग्दैन, बल पनि लाग्दैन । त्यति गर्न सक्यौँ भने नजानिँदो पाराले हामी आफैँलाई खुसी बनाइरहेका हुन्छौँ । आफ्ना वरपिरकिा अरूलाई खुसी बनाइरहेका हुन्छौँ ।

जर्ज बर्नाड शले आफ्नो प्रसिद्ध नाटक आम्र्स एन्ड द म्यानमा बहादुरी र मूर्खताबीचको फरकलाई साह्रै सटीक हिसाबले अथ्र्याएका छन् । युद्धका बेलामा ज्यान बचाउन भागेको ब्लन्सली नामक एउटा सिपाहीलाई नायक र उनीहरूलाई भगाउने सेनाको नेतृत्व गर्ने सर्जियसलाई मूर्खका रूपमा चित्रण गरेर उनले मानवीयताको सन्देश दिएका छन् । अहिलेको अवस्थामा हामीले आफूलाई जाइलाग्ने सर्जियस होइन, बरु दुई पाइला पछि हट्न सक्ने ब्लन्सली बनाउने प्रयास गर्नुपर्छ । त्यस दिन बस स्टपमा भेट्ने मान्छेको मुस्कानबाट यही निचोड निकालेर र्फकंदा भोलिपल्ट ती मान्छेलाई देख्न पाइयोस् भन्ने लागिरहेकोे थियो । 

Read More

गतिरोधक ढिस्काहरु

हुन त परविर्तन संसारको पुरानो र सबैभन्दा स्थायी कुरा भएकाले त्यसलाई साधारण मान्नुपर्छ । तर, परविर्तनको गति र त्यसको प्रकृतिको पनि एउटा निश्चित शैली हुन्छ । त्यो शैलीमा नाटकीय भिन्नता आउनुचाहिँ असाधारण हुनसक्छ । केही समय भयो, नयाँनयाँ कुराहरू देखिन थालेका छन् । मान्छेको बोली, व्यवहार, काम, मानसिकता, भावना, संवेदनशीलता, उसको परविेश, मौसम, प्रविधि र प्रकृति सबै कुरामा परविर्तन देखिन थालेको छ । यो आकस्िमक र अनियमित परविर्तनका लघुकालीन असर नियालेर हेर्ने हो भने अहिले नै देखिन सुरु भइसकेको छ । दीर्घकालीन असरहरू त अनुमान मात्र गर्न सकिने कुरा हुन् । 

यस्तै सरसरी हेर्दा सामान्य लाग्ने एउटा कुराको प्रसंगबाट सुरु गरौँ, अचेल काठमाडाँैमा एउटा नयाँ कुराको विकास भएको देखिन थालेको छ । मूल सडक छोडेर कुनै पनि भित्री बाटोहरूमा गतिरोधक ढिस्काहरू वषर्ात्को बेलामा उम्रने जंगली च्याउजस्तो गरी पलाउन थालेका छन् । साँघुरा बाटाहरूमा तोकिएको गतिभन्दा बढीमा हुँइकिएर आफूलाई बहादुर ठान्ने चालकका वाहनहरूलाई नियन्त्रण गर्नका लागि गतिरोधक ढिस्काहरू बनाइने गर्छन् । तर, तिनका पनि केही नीति-नियम भने हुन्छन् । कति दूरीमा कस्तो ढिस्का बनाउने भन्ने कुराको कुनै सीमा हुने गर्छ । तिनका उचाइ र चौडाइको पनि कुनै मापदण्ड हुन्छ । साथै, अगाडि त्यस्ता ढिस्काहरू छन् भन्ने कुरामा सतर्क बनाउनका लागि निश्चित दूरी अगावै स्पष्टसँग देखिने सूचना पनि हुनुपर्छ । तर, अचेल जताततै देखिने गतिरोधक ढिस्काहरूको कुनै पनि मापदण्ड छैन । कुनैकुनै बाटोमा मुस्िकलले पाँच सय मिटरको दूरीमा दर्जनभन्दा बढी यस्ता गतिरोधक बनाइएका छन् । तिनका चौडाइ पनि थरीथरीका कुनै चुच्चो परेका र कुनै अजंगका पनि हुने गर्छन् । सबैभन्दा नरमाइलो कुरा त के भने अगाडि ती गतिरोधक छन् भन्ने कुराको कुनै संकेतसम्म पनि हुँदैनन् । मानिसलाई लाग्ने अढैया वा साढेसातीको दशा पनि बरु पहिले नै थाहा हुन्छ तर यी ढिस्कारूपी दश्ााहरू त अप्रत्यासित रूपमा प्रकट हुन्छन् । दुईपाङ्ग्रे सवारीचालक भए उसले आफूलाई नियन्त्रण गर्नुअघि नै ऊ त्यसको फन्दामा परसिकेको हुन्छ र चार बल्ड्याङ खाएर उत्तानो टांग भइसकेको हुन्छ । त्यति नभए पनि उसको अत्यन्तै संवेदनशील अंगमा उसलाई सहनै नसक्ने चोट लागिसकेको हुन्छ । चारपाङ्ग्रे चालक पनि यसकोे जालबाट उम्कन खोज्दा बतासिएर गाडी एकातिर जोत्न पुगिसकेको हुन्छ । 

हेर्दाखेरी अत्यन्तै साधारण लाग्ने यो कुरा गहिरएिर सोच्ने हो भने त्यति साधारण मात्र छ त ? यसले हाम्रो अहिलेको अवस्थाको समष्टिगत रूपमा प्रतिनिधित्व गरेको छैन त ? हाम्रो समाज, हाम्रो मानसिकता र हाम्रो नियतिको चित्रण यसले गरेको छैन त ? टिलिक्क पारेर चम्काइएको ऐनाजस्तै हाम्रासामु यो उभ्याइएको यथार्थ होइन त ? गतिरोधक ढिस्काहरूको जञ्जालमा हामीलाई अलमल्याएर रनभुल्ल पार्न चाहनेहरूका उद्देश्यलाई जानीनजानी सघाउँदै हामी स्वयं पनि जताततै ढिस्काहरू उठाइरहेका छैनौँ त ?

हुन त हामी बिचरा जनताको त के कुरा गरसिाध्य छ र ? उहिलेकाहरूले पनि थरीथरी ढिस्काहरू नै मात्र तेस्र्याए हाम्रासामु । कहिले हाम्रो बोली र अभिव्यक्तिमा, कहिले हाम्रो समुन्नतिमा । जनता बलिया हुनु भनेको आफू कमजोर हुनु हो भन्ने गलत बुझाइ पालेका शासकहरू, तिनको दिमागमा त्यो भूस भर्ने मुट्ठीभरका तिनका सल्लाहकारहरू, अरू विवेकशील हुनु भनेको आफू उल्लू बन्नु हो भन्ने भ्रम पालेर दुवैथरीका खुट्टामा बञ्चरो हान्नेहरू र आफँै बसेको हाँगा काट्ने कालीदासहरूले तेस्र्याएका ढिस्काहरू सम्याउनका लागि हामीले ठेकेदार लगायौँ । तर, जिम्मा लिएका ठेकेदारलाई काम नै गर्न नदिने मनसायले उनीहरूका सामु अर्काथरी ठेकेदारहरूले अझै अरू ढिस्काहरू ठड्याइदिए । हाम्रा गतिरोधक ढिस्काहरू सम्याउनका लागि आफूलाई मात्र सही ठेकेदार सावित गर्नका लागि होडबाजी गर्दागर्दै सबै ठेकेदारहरूले ठेक्का केका लागि भन्ने नै पोलेर खाइसकेका छन् । अनि, यो क्रममा यी ठेकेदार र तिनका ज्यामीहरूले अझै ठूलठूला ढिस्काहरू हाम्रासामु उठाइदिएका छन् । 

यी ठेकेदारहरूलाई ढिस्का सम्याउने काममा सघाउन र सिकाउनका लागि भनेर विदेशी विशेषज्ञहरू पनि ओइरएिका छन् । तर, यो बहानामा छाला ओढेर छिरेका ब्वाँसाहरू पनि आ-आफ्नै निहित स्वार्थका पोकापन्तुरा बोकेर आएका छन् । ती स्वार्थलाई हाम्रो समुन्नतिको नाम दिएर हाम्रा आँखामा छारो हाल्न यिनीहरू खप्पीस हुन्छन् । अन्त अन्त पनि यस किसिमका धेरै कामहरू गरसिकेका हुनाले यिनीहरू आफ्नो काममा यति अनुभवी छन्, कुनबेला यिनले हाम्रो आन्द्राभुँडी खोतलेर लगे भन्ने हामीले चाल पनि पाउँदैनौँ । त्यसका लागि यिनीहरूले पनि जात, वर्ग, धर्म र समुदायका ढिस्काहरूसमेत उभ्याउने गर्छन् । यस कुरालाई बुझ्नका लागि संसारको इतिहासमा धेरै पुरानो पाना पनि पल्टाउनु पर्दैन । जलवायु परविर्तनमा देखिन थालेका अत्यासलाग्दो विश्वव्यापी असरका कारण भोलिका दिनमा अहिलेका कुनै पनि इन्धनभन्दा पानी महँगो र महत्त्वपूर्ण हुने भविष्यवाणी भइसकेको अवस्थामा नेपालजस्तो जलस्रोतमा दोस्रो धनी मुलुकमा संसार हाँक्न खोज्ने राष्ट्रहरूका के कस्ता स्वार्थहरू हुन सक्छन् भन्ने कुरा बुझ्न एकैछिन मात्र घोरएि पुग्छ ।

त्यसैले, अहिलेको बेला भनेको हामीले झीनामसिना कुराहरूमा बल्भिmएर पथभ्रष्ट हुने होइन । आत्मसंयम र व्यक्तिगत स्वार्थलाई पाखा लगाएर सिंगो नेपाल र समस्त नेपालीको भविष्य सुनिश्चित गर्नका लागि डट्ने बेला हो । क्षणिक फाइदा-बेफाइदालाई बिर्सेर दीर्घकालीन र दिगो श्ाान्ति तथा समुन्नतिका लागि कटिबद्ध हुने बेला हो, समर्पित हुने बेला हो, संकल्प गर्ने बेला हो । हरेक बाटाहरूमा गतिरोधक ढिस्काहरू ठड्याउने होइन, भएका ढिस्काहरूलाई सम्याउने बेला हो ।

Read More

लाज लाग्न छाडेपछि

आदिम मान्छेलाई लाज भन्ने कुरा के हो भन्ने थाहा थिएन रे ! त्यसैले अनुसन्धानविद्हरू भन्ने गर्छन्, त्यतिबेलाका हाम्रा पुर्खाहरू लुगा नलगाईकनै हिँड्थे रे ! विस्तारै विकासक्रममा मान्छेलाई लाज ढाक्न र मौसमको प्रतिकूल असरबाट बच्नका लागि प्रकृतिले धेरै कुरा सिकाउन थाल्यो अनि पातपतिंगर र जनावरका छाला हुँदै मान्छेले थरीथरीका लुगा लगाउन थाल्यो । चेतनाको विकास पनि हुँदै गएपछि मान्छेले अरू जनावरहरूभन्दा आफूलाई श्रेष्ठ बनाउँदै लग्यो र अहिलेका हामी मान्छे विकसित प्रजातिका रूपमा बाँच्न पाएका छौँ । 

समय र विकासक्रमसँगै लाजको परभिाषा पनि परविर्तन हुँदै गयो । लाज लाग्नु-नलाग्नु भनेको अब आएर कपडाले शरीर ढाक्नु र नढाक्नुमा मात्र सीमित रहेन । लाज शारीरकि मात्र नभएर सामाजिक, मानसिक र बौद्धिक कुराहरूसँग पनि गाँसिने कुरा बन्यो । हामी सबैलाई लाज लाग्छ तर लाज कहाँ लाग्छ, किन लाग्छ वा कसरी लाग्छ भन्ने कुराचाहिँ हामीलाई थाहा छैन । नदेखिने कुरा भए पनि लाज लाग्ने भएर नै मान्छेले धेरै गर्न नहुने कुराहरू गर्नबाट आफूलाई बचाउँछ । तर, लाज नलाग्ने मान्छेले जे पनि गर्न सक्छ । नैतिकता, सामाजिक जिम्मेवारी, कसैप्रतिको कुनै पनि उत्तरदायित्व भन्ने कुरा लाज नलाग्ने मान्छेले बुझ्दैन । लाज लाग्नु तसर्थ मान्छेको आपmना लागि र अरूका लागि पनि साह्रै महत्त्वपूर्ण कुरा हुन्छ ।

केही दिनअघिको प्रसंग हो, यो पंक्तिकार माइक्रोबसमा चढेको थियो । सिनामंगलबाट शान्तिनगर हुँदै रत्नपार्कको रूटमा चल्ने त्यो माइक्रोबसमा कारेश्वर मन्दिरबाट चढ्ने बेला नै सिटमा अटाउनेजति यात्रुहरू भरइिसकेका रहेछन् तर खलासी भाइले तीन जना अलि पातलापातला मान्छेहरू बसेको ठाउँमा खाँदिन दिएको आदेशलाई शिरोपर गर्दै पिँध अडाइयो । त्यसपछि पाइलैपिच्छे जहाँ जसले हात उठाए पनि त्यो माइक्रो रोकिँदै आएको बात छैन भनेझैँ यात्रु चढाउन थाल्यो । हरेकपटक लाग्थ्यो, अब त को कहाँ अटाउलान् र ? तर, मान्छेको शरीरमा जस्तोसुकै ठाउँमा पनि, जसरी भए पनि, जति पनि खाँदिन सक्ने अलौकिक शक्ति हुँदोरहेछ भन्ने कुराको ज्ञान त्यसदिनको माइक्रो यात्राले दियो । शान्तिनगरको द्वारमा पुग्ने बेलासम्म कोही कतै चलमल गर्न नसक्ने अवस्थामा पुगिसकेका थिए । भर्खरै चढेकी एउटी भद्रनारी गुनासो गर्दै थिइन्, "असाध्यै मानिस खाँद्छन् भन्या !"

सिट भरसिकेको र पहिलेदेखि नै अटेसमटेस गरी भरएिका यात्रुहरूको भार थाम्न हम्मेहम्मे परेर एकातिर कोल्टे परेको माइक्रोलाई हात दिएर रोक्दै चढेका अन्य यात्रुहरूले उनको होमा हो मिलाए । मानौँ, उनीहरूलाई उभिरहेको ठाउँबाट खलासीले जबरजस्ती उचालेर ल्याएर इच्छाविपरीत त्यहाँ खाँदेको हो ।

मूल सडकमा आएपछि पनि खलासी भाइले सवारी साधनको प्रतीक्षामा बसेका यात्रुहरूलाई बोलाउन छाडेको थिएन, "सफा ट्याम्पुको हडताल छ है, कोटेश्वरमा जाम छ । अर्को केही आउँदैन, जाने भए चढिहालौँ ।" ऊ गन्तव्यमा पुग्न चिन्तित यात्रुहरूको मानसिकतामाथि प्रयोग गर्दै थियो । एक-दुई जना शूराहरूले अझै खाँदिने हिम्मत गरे, केही पन्छिए । अनि, ड्राइभर र खलासीको वार्तालाप सुरु भयो, "२५ लाखको माइक्रो नचढेर मान्छे किन सफा ट्याम्पु चढ्छन् होला ?"

"त्यही त यस्तो सुविधा हुँदाहुँदै ।" मैले सकी नसकी टाउको घुमाउँदै मनमनै गुन्दा त्यहाँभित्र बसेका, खाँदिएका, उभिएका, कुपि्रएका र झुन्डिएका गरी ३७ जना यात्रु चाङ लगाइएका रहेछन् । खाँद्ने र खाँदिने दुवैथरीलाई लाज नलागेको हो कि त ?

अचेल हामी हाम्रा आदिमानव पुर्खाको नजिक हुन थालेका त होइनौँ भन्ने प्रश्न मनमा खेलिरह्यो । हामीलाई लाज लाग्न छोड्न थालेको जस्तो छ । झूट बोल्न लाज लाग्नुपर्छ, असामाजिक काम गर्न लाज लाग्नुपर्छ, अनैतिक हुन, भ्रष्टाचार गर्न, जिम्मेवारीबाट भाग्न र आपmनो सजिलोका लागि अरूलाई असजिलो बनाउन लाज लाग्नुपर्छ । तर, माथिदेखि तलसम्मका कसैलाई पनि ती सब कुरामा लाज लाग्दैन कि क्या हो अचेल ! बनेको सरकारलाई कसरी हुन्छ, नढाली नछोड्ने प्रतिपक्षी दलहरू, काम गर्न नसकेर गल्तीमाथि गल्ती गरेर राजीनामा दिने अनि आफूले राजीनामा गरेपछि अरूलाई पनि काम गर्न कसरी नदिने भनेर लागिपर्नेहरू, सरकारमा भएर पनि दिनैपिच्छे बोली फेर्ने, बोलेका कुरा पुर्‍याउन नसक्दा पनि नैतिक जिम्मेवारी लिन नसक्ने, आपmना असफलताका दोषजति सधैँ अरूका थाप्लामा हाल्न मात्र खोज्ने पार्टी, नेताहरू र आफूले खोजेजस्तो नहुन्जेल सबथोक भँड्खालोमा हाल्छु भन्नेहरू सबैलाई लाज लाग्न छाडेको छ अचेल ।

केही दिनअघि एक जना मन्त्री महोदयले बीच बाटोमा गाडी फुटाइन् । मन्त्रीजस्तो ओहदामा भएकी उनलाई गृह मन्त्रालयले खटारा गाडी उपलब्ध गराउने धृष्टता गरेछ । कहिले कहाँ त्यो गाडी घ्याच्च रोकिने हो भन्ने नै थाहा नहुने । बारम्बार गाडीले धोका दिएपछि अति भएर एकै मुक्कामा पछाडिको ऐना झ्वाराम्झुरूम्म पारनि् उनले, उनलाई लाज भएन । न मन्त्री मण्डलको आकार सोचेभन्दा ठूलो भएका कारण सबैलाई राम्रो गाडी दिन नसकेको स्पष्टीकरण दिने गृह मन्त्रालयलाई लाज लाग्यो । माइक्रोबसमा ३७ जना खाँदेजस्तो गरी माइक्रो देशको माइक्रो सरकारमा मन्त्रीहरू खाँदेर सुविधा नै प्रदान गर्न गाह्रो हुने गरी मन्त्रिमण्डल बनाउने प्रधानमन्त्रीलाई पनि लाज लागेन । प्रधानमन्त्रीलाई त्यसो नगरी धर नदिने गठबन्धनवाला पार्टीहरूलाई लाज लागेन, सार्वजनिक स्थलमा राष्ट्रको सम्पत्ति मुक्का हानेर फुटाउने मन्त्रीलाई पनि लाज लागेन । लाज कसैलाई लाग्यो भने त्यो समाचार पढ्ने-हेर्ने हामीजस्ता आमनागरकिलाई मात्र लाग्यो ।

दुई-चारपटक गाडी रोकिँदा उनले त त्यसलाई फुटाएर आफूलाई शान्त पारनि्, प्रतिपक्षीहरू, तिनका कार्यकर्ताहरूले पनि बेलाबेला सडकपेटीका बार र सार्वजनिक संरचनाहरू भत्काएर, फुटाएर आपmनो आवेग मार्छन् । तर, एकपटक सोचौँ त, हामी जनताले देशको गाडी नै तपाईंहरूको जिम्मामा लगाएका छौँ । यो त खटारा गाडी पनि होइन, आफँै रोकिने । तर, त्यसलाई कसले हाँक्ने भन्ने व्यर्थको होडबाजीमा तपाईंहरूले कतिपटक र कति ठाउँमा त्यसलाई रोक्नुभएको छ ? कसले हाँक्ने भन्ने कुराभन्दा कसरी गन्तव्यमा पुग्ने भन्ने कुरा बढी जरुरी हो भन्ने सानो कुरा पनि तपाईंहरूको त्यति ठूलो दिमागमा किन नआएको हो कुन्नि ? अहिले पनि त्यो गाडीलाई गति दिन सक्नुभएको छ, तपाईंहरूले ?

हामी आमजनताले चाहिँ आपmनो आवेगलाई के गरेर शान्त पार्ने त ? हामीसँग त भत्काउनका लागि आपmनो भविष्य र फुटाउनका लागि आपmनै पुर्पुरो मात्रै छ । तर, त्यसो गर्न कमसेकम अहिलेसम्म हामीलाई लाज लाग्छ ।

Read More

ठग्ने र ठगिनेहरू

केही दिनअघि पसलमा छापा मारएिको कुरा समाचारहरूमा देख्न र पढ्न पाइयो । गुणस्तरहीन ख्ााद्यपदार्थ बेचेको आरोपमा पसलका साहू समातिएका थिए । स्वाभाविक कुरा हो, ठग्न पाइँदैन । ठग्नेलाई कारबाही गर्नैपर्छ । तर, के सबै ठगहरू समातिएका छन् त ? अनेकौँ रूपमा आज आमनागरकिहरू ठगिएका छौँ । बौद्धिक ठगहरू, धार्मिक ठगहरू, शैक्षिक ठगहरू, रोजगार ठगहरू, राजनीतिक ठगहरू, आर्थिक ठगहरू र अन्य थुप्रै प्रकारका ठगहरू खुलेआम जनतालाई उल्लू बनाइरहेका छन्, तिनलाई कसले र कसरी कारबाही गर्ने हो ? सोच्दाखेरी पनि कहालीलाग्दो, अत्यासलाग्दो । ओहो ! कति धेरै ठगिएर बाँचेका रहेछौँ हामी आमनागरकि ।

एक जना मित्र कार्यालयमा त्यसदिन राती ढिलासम्म काम गर्दै थिए । घरमा खाना र ढोका कुर्दाकुर्दा थाकेकी उनकी श्रीमतीले ज्यान गए फोन नलागेपछि सन्देश पठाइन्, 'तुरुन्त घर आउनूस्, होइन भने म ढोकासोका लगाएर सुतेँ ।' तर, त्यो सन्देश उनको सेटमा भोलिपल्ट दिउँसो १ बजे मात्र आयो । कुनै निश्चित समय र परििस्थतिका लागि पठाइएको सन्देशको अर्थ अर्को समयमा अनर्थ हुन जान्छ । अर्का एक परििचत पनि यस्तै फोनका कारण असहज परििस्थतिमा परेका थिए । उनकी श्रीमतीले उनलाई गरेको फोन कुनै अर्कै नारी स्वरले उठाएछ । रमाइलो कुरा के भने यताबाट बोलेको उताबाट नसुनिने । आफ्नो श्रीमान्को साटो एकोहोरो कुनै अरू नारीले 'हलोहलो' भनेर काटिएको फोनमा उनले भर्खर डायल भएको नम्बर हेर्दा त्यो अन्त कतै गएको पनि देखिएनछ । यीबाहेक पनि मोबाइल फोनका अरू कर्मकाण्डका बारेमा छापामा दिनहुँ भनेजस्तै थुप्रै मसी खर्च भइसकेका छन् । उस्तै समझदारी नभएका कुनै लोग्नेस्वास्नीको सम्बन्ध नै फोनले बिगारििदयो भने अचम्म नमाने हुन्छ ।

द्रुत गतिमा इन्टरनेट चलाउन सकिने भनेर विज्ञापन गरएिको एउटा निजी सेवा प्रदायकको कार्डबाट कहिलेकाहीँ त एउटा इमेल गर्न पनि घन्टौँ प्रयास गर्नुपर्छ । जुन गतिमा नेट चल्छ भनेर उनीहरूले ग्राहकलाई भनेका हुन्छन्, त्यसको त एकछेउ पनि चलेको हुँदैन । तर, मासिक रूपमा उनीहरू एकमुष्ट भनेको जति शुल्कचाहिँ लाजै नमानी लिन्छन् । त्यत्तिका ग्राहकहरूसँग त्यति चर्को शुल्क लिएर गुणस्तरहीन सेवा प्रदान गर्नेहरूलाई धनी बनाउन आमनागरकिको कति पैसा खर्च भइरहेको छ, हिसाब निकाल्न सजिलो छैन । महिनैपिच्छे आरामसँग भइरहेको यो ठगीचाहिँ कुन वर्गको ठगी होला ?

स्वअध्ययनबाट कोही डाक्टर बनेर बिरामी जाँच्न पाउँदैन, वकिल बनेर मुद्दा लड्न पाउँदैन । तर, राष्ट्रको चौथो अंग भनिने पेसामा लागेर आफूलाई पत्रकार भन्न कुनै पनि निश्चित अध्ययन वा तालिम चाहिँदैन ।  अझ च्याउजस्ता एफएम र टेलिभिजनमा यस्ता स्वनामधन्य पत्रकारहरू पनि छन्, जो अन्तर्वार्ता लिन्छु भनेर फोन गर्छन् अनि आफ्नोबारेमा केही भन्नूस् न भनेर लाजै नमानी सोध्छन् । पत्रकारतिाका नाममा 'प' पनि नबुझेकाहरूको जत्थ्ाा बटुलेर बौद्धिक ठगी गर्नेहरूको पनि कमी छैन ।

ज्योतिष विद्या र कर्मकाण्डका नाममा हुने ठूलो ठगी र तिनमा लागेका इज्जतदार ठगहरूको त झन् कुरा गरसिाध्य नै छैन । आमजनताको ठूलो धनराशि यस्ता धार्मिक ठगहरूले कुम्ल्याउने गरेका छन् । तिनलाई कारबाही कसले गर्ने र कसरी गर्ने भन्ने कुरा पनि विज्ञ पाठकहरूकै तजबिजमा छोडौँ ।

एक ठाममा एउटा रोजगारका लागि आश्वासन दिएर अर्कै ठाउँमा लगेर अलपत्र पारििदने रोजगार ठगहरूले समष्टिगत रूपमा हेर्दा जनताको कति पैसा कुम्ल्याएका छन्, त्यो ठगीको हरहिसाब कसैले गरेको छ ? निजी विद्यालयहरूले लिने चर्को शुल्क अनुसारका सुविधा प्रदान गरेका हुँदैनन्, न त त्यहाँका शिक्षकहरूको क्षमतामाथि प्रश्न उठाउने अभिभावकहरूलाई अधिकार हुन्छ । विदेश पढ्न पठाउने परामर्श दिने नाममा गल्लीगल्लीमा खुलेका कन्सल्ट्यान्सीहरूले विदेशमा पठाएर अलपत्र बनाएका विद्यार्थीहरूका बारेमा उत्तरदायित्व लिने कसले ? घरैपिच्छे खुलेका ब्यांक, फाइनान्स कम्पनी र सहकारीका नाममा भइरहेका निकृष्ट व्यवस्थापन र सुविधाका बारेमा कसले, कहाँ गुनासो गर्ने ? धारामा पानी नआओस्, चीममा बिजुली नआओस् तर आमनागरकिलाई आफूले कर तिरेपछि आधारभूत सुविधा किन नपाउने भनेर सरकारसँग प्रश्न गर्ने हक छ कि छैन ? कहाँ जान्छ हामीले कर तिरेको पैसा भनेर प्रश्न गर्ने अधिकार छ कि छैन ? 

अब सबैभन्दा ठूलो तहका ठगहरूको कुरा गरौँ । यी भनेका राजनीतिक ठगहरू हुन् । सिंगो मुलुक र मुलुकबासीको भविष्य कोर्ने जिम्मेवारी पाएको यो वर्गका ठगहरू अहिलेका लागि सबैभन्दा पहिले नियन्त्रण हुनुपर्ने देखिएका छन् । जुन गहन जिम्मेवारी प्रदान गरेर जनताले यिनीहरूलाई संसद्सम्म पुर्‍याए, त्यसैलाई पाखा लगाएर यिनीहरू शक्ति र सरकार बनाउने, ढाल्ने, बनाउने खेलमा मात्र आफ्ना सारा ऊर्जा खर्च गररिहेका छन् । व्यक्तिगत 'इगो' र राजनीतिक महत्त्वाकांक्षाभन्दा माथि नयाँ पुराना कुनै पनि धार र विचारकाहरू उठ्न सकेका छैनन् । यिनीहरूलाई देश र जनताका बारे तीलको गेडो जति पनि मतलब छैन भन्ने कुरा यिनको बोली, आचरण र व्यवहारले बारम्बार प्रमाणित गरसिकेको छ । सहयोग र सद्भाव भनेको कुन चरो हो, यी चिन्दैनन् । एउटा हातले अर्को हातलाई धुन्छ भन्ने कुरा यिनले पटक्कै पनि बुझेका छैनन् । छरपष्ट रहुन्जेल औँलाहरू औँला नै मात्र रहिरहन्छ, एकआपसमा गाँसिएपछि मात्र मुट्ठी बन्छ र त्यसो भएपछि मात्र शक्ति आउँछ भन्ने कुरा पनि यिनीहरूले बिर्सिसकेका छन् । राजनीतिक अस्िथरताले कुनै पनि मुलुकलाई कति पछाडि धकेल्न सक्छ भन्ने कुरा विश्व इतिहासमा पढेका हुन् भने पनि त्यसलाई पोलेर खाइसकेका छन् सायद यिनीहरूले । देश नै पछाडि भयो भने यिनीहरू आफँै पनि कहाँ हुन्छन् त भन्ने सोच्नेसम्म फुर्सद छैन यिनलाई ।

सदन चलेको छैन, बजेट पास भएको छैन, भोलिको कुरा थाहा छैन भने दीर्घकालीन योजना, दूरदर्शिता र देश कुन बाटोमा हिँडाउने भन्ने कुरा त कहाँ हो कहाँ ! खालि फोस्रा नाराबाजी र यिनीहरूले बाँडेका पूरा हुन नसक्ने सपनाहरूमा हामी कहिलेसम्म रमाइरहनुपर्ने हो, थ्ााहा छैन । राष्ट्रको ढुकुटीबाट यिनले ज्यूनार गररिहेका तलब, भत्ता र सुविधाहरू केका लागि ? समयमा संविधान बनेन भने यीमध्ये कसैले एकरत्ति पनि नैतिक जिम्मेवारी लिने छैनन् । त्यतिबेला एकअर्काको थ्ााप्लोमा दोषको नाम्लो र ढाडमा असफलताको भारी टिकाउनमा यिनका सारा शक्ति खर्च हुनेछन् । तर, जुन कामका लागि भनेर प्रत्यक्ष र अप्रत्यक्ष रूपमा यति धेरै धनराशि र समय खर्च भएको छ, त्यसको हिसाब यिनीहरूसँग माग्न हामीजस्ता साधारण जनताले पाउने कि नपाउने ? 

Read More

दशैका डोबहरु

केही वर्ष अघि नेपाल साप्ताहिकको मेरो स्तम्भ बायाँ फन्कोमा प्रकाशित

फेरि एकपटक दशैं आएर गयो। 

तर यसपटक दशैंमा दुर्गा दिदीलाई साह्रै नरमाइलो भयो। हुन त उनलाई यस पालिको दशैंमा नातागोताहरुकहाँ जाँदा कतै पनि कुनै पनि कुरामा कसैसंग अप्ठ्यारो मान्नु पर्ने थिएन। अघिल्लो साल उनको र उनको परिवारको लागि फलिफाप भएको थियो। केही महीना अघि उनको एक्लो छोरो जेहेन्दार छात्रवृत्तिमा विदेश पढ्न गएको थियो। उनका श्रीमानको व्यापारमा पनि यसपटक बेस्सरी नाफा भएको थियो। त्यसैले खास गरि डल्ली फूपुकहाँ टीका लगाउन जाँदा पनि धक फुकाएर जान पाइने भयो भनेर उनी दंग थिइन्। डल्ली फूपु अरुलाई च्वास्स घोच्न, आफ्नो डम्फू बजाउन र अरुलाई तल पार्न खप्पीस थिइन् त्यसैले उनकहाँ टीका थप्न जानेहरु सतर्क भएर मात्र जाने गर्थे। उनी आफूबाहेक अरु कसैको प्रगति देख्न नसक्ने नारी हुन् भन्ने कुरा उनको बोली र व्यवहारले सबैलाई पटकपटक देखाइसकेको हुँदा पनि दशैंमा औपचारिकताका लागि जानै पर्छ भन्ने बाध्यताले अरु नातागोताहरु डल्ली फूपुकहाँ निधार थाप्न जाने गर्छन्। 

दुर्गा दिदी पनि त्यही औपचारिकता पूरा गर्नका लागि गएकी थिइन्। डल्ली फूपुका विदेशी परियोजनामा काम गर्ने छोरी ज्वाईहरु पनि त्यहाँ थिए। कुरै कुरामा डल्लीले दुर्गा दिदीको छोराको कुरा निकालिन्। दुर्गा दिदीले पनि गर्वसाथ आफ्नो छोराले पूर्ण छात्रवृत्ति पाएर विदेश गएको कुरा सुनाइन्। डल्ली फूपुकी छोरीले आफ्नो पनि छोरा अब अमेरिका जान लागेको बताइन्। मानौं त्यहाँ विदेश गएका छोराछोरीको कुनै प्रतिस्पर्धा हुन लागेको होस्। कसको छोरा गएको राज्य अलि ठूलो, वा कलेज अलि नाम चलेको जस्ता कुराहरुबाट पनि जब त्यहाँ हारजीत नहोला जस्तो भयो, अनि डल्ली फूपूले टाइ ब्रेकर निकालिन््,

“आफ्नो त छोरी ज्वाई दुबै विदेशी परियोजनामा काम गर्ने, बेस्करी डलरमा खान्छन्। कुन मुखले छात्रवृत्ति माग्नु? लाजै हुन्छ त्यो त भनेर आ होस् भनेर यिनीहरुले त आफ्नै खर्चमा पढ्ने गरि पठाएका हाम्रो बाबुलाई, हैन त ज्वाइंसाप?”

डलर खाने ज्वाईंले पनि गजक्क फुलेर सहमतिसूचक टाउको हल्लाए। दुर्गा दिदी अमीलो मन लिएर फर्किन्। ए लेभलमा ९० प्रतिशत भन्दा बढी अंक ल्याएर जेहेन्दार छात्रवृत्ति पाएको आफ्नो छोरालाई परेको भए आफ्नै खर्चमा पठाउन नसक्ने त उनीहरुपनि थिएनन् नि। दुर्गा दिदीलाई लाग्यो, जब एकआर्काप्रति कुनै सद्भाव नै छैन भने वर्ष भरि एकआर्काको खोजी नगर्नेहरु यो दशैंको नाममा चाहिँ किन भेटघाट गर्नु।

प्रकाश दाइलाई लौ त भने घर जाने कुरा सम्झेर नै दिक्क लागेको थियो। काठमाण्डौ बाहिर जाने गाडीहरुको मारामार, कलंकी देखि नौबिसे सम्मको जाम र बाटोको झन्झट सम्झंदा त उनलाई कहीं नगएर सुतेर बस्न मन लागेको थियो। तर पुख्र्यौली घरखेतको अंशवण्डाको कुरा चलिरहेको बेला आफू दशैंमा घर गएन भने फेरि भाइको तराजु बढी भारी होला कि भन्ने पीरले गर्दा पनि यसपटक त उनलाई दशैंमा घर नगइ हुँदै हुँदैनथ्यो। 

रविन्द्र काकालाई पनि दशैं सुरु भएदेखि नै एक किसिमको तनाव थियो। पोहोर साल सम्म त दुइटी छोरी र श्रीमतीलाई मोटरसाइकलमा हालेर झ्याल्टुङ पार्दै सबै मान्यजनहरुकहाँ पुग्न भ्याएका थिए उनले। तर यसपटक ठूली छोरी हलक्क बढेकी छ। चारजना मोटरसाइकलमा जाने प्रश्न नै आउँदैनथ्यो। दशैं आउनु अघि पत्रपत्रिकाहरुमा नयाँ पुराना गाडीहरुका आकर्षक विज्ञापनहरु हेरेर निकैपटक उनले हिसाबकिताब गरेका थिए। जे सुकै होस्, यसपालि त एउटा चारपाङ्ग्रे लिनै पर्ला कि क्या हो। तर उनले आँट गर्न सकेनन्। त्यसैले दशैंमा काठमाण्डौका चारकुना तिर फैलिएका आफन्तहरुकहाँ धाउनु उनका लागि कष्टकर अनुभव रहन गयो। भनेको बेला भनेको ठाउँमा ट्याक्सी नपाउने, पायो भने पनि तिनले मागेको भाडा सुन्दा चिटचिट पसीना आउने। कहिले यो चार दिन सकिएला र अफीस जान थाल्न पाइएला भन्दै उनले पनि औपचारिकता पूरा गरे।

अर्का एक थरि परिवार छन्। लौत भनौं भने सबै दाजुभाइ एकै थलोमा बसेको चार पुस्ता भयो। त्यसैले नाता हेर्दा निकै पर पुगिसके पनि नजीकै जस्तो लाग्छन्। संगैसंगै बसेका कारण एउटाको आन्द्राभुँडी अर्कोलाई थाहा हुन्छ। परेको बेला एउटालाई सघाउने बेलामा बहान बनाइबनाइ पन्छिए पनि प्रगति गर्न लागेकोलाई खुट्टा तानेर पछार्ने अवस्थामा चाहिँ बाँकी दाजुभाई अचम्मसंग एकजूट हुन जानेका हुन्छन्। एक वर्ष अघि माइलाको खलकले सुरु गरेको व्यापार फस्टाएर हेर्दाहेर्दै उनीहरु निकै सम्पन्न भएका थिए। उनीहरुले सबै भन्दा पहिले त एउटै ठूलो कम्पाउण्डमा भएका आफ्ना तीन घरलाई १२ फीटको पर्खाल लगाएर अरु दाजुभाइसंग छुट्याएका थिए। अरु दाजुभाईहरु चाहिँ तराइमा भएको सबैको भाग लाग्ने पुख्र्यौली मौजा उनीहरुले जालझेल गरेर एकलौटी बनाएर यो व्यापारमा लगानी गरेका हुन् भनेर पाखुरा सुर्कीसुर्की उफ्रेका थिए। कुनै खासै सबूतप्रमाण भएको भए बाँकी दाजुभाइहरुले मुद्दा पनि हालिसकेका हुन्थे। तर त्यो गर्न नसकेको भडास  काईंला खलकका एक जनाले हर रात भने जस्तो निकाले। टन्न रक्सी खाएर आएपछि उनी पर्खालमा उभिएर सुन्न समेत लाज लाग्ने शव्दहरुका साथ माइला खलकलाई भाइमारा, शोषक, पापी र अत्याचारी भनेर गाली गर्थे। हर रात भने झैं उनले माइला खलकको नाश होस् भनेर सराप्ने गरेका थिए। तर दशैंमा तिनै माइला खलककाहरु टीका थाप्न आएका बेला उनले दुर्गा भवानीले उनीहरुको अझ बढी प्रगति र उन्नति गरुन् भन्दै निधारमा टीका टाँसिदिए, कानमा जमरा सिउरीदिए। 

त्यसबाहेक पनि कसैलाई दक्षिणाको चापले, कसैलाई ठूलो परिवारको लुगाफाटो र खानपीनको जोहोले, अनि कसैलाई भ्याइनभ्याइ आउने आफन्तहरुको सेवासुश्रुषा र कामको लठारोले गर्दा दशैं चाँडै सकिए हुन्थ्यो जस्तो भयो। अनि आयो दशैं ढोल बजाइ, गयो दशैं ऋण बोकाइ भन्ने उखान सार्थक पार्दै दशैं आफ्ना पाइलाका डोबहरु छोडेर गयो। कसैले कसैलाई केही भन्नु पर्दैन तर हामी आफैले आफैलाई नढाँटी भन्ने हो भने कतिजनाले सही अर्थमा बिना कुनै औपचारिकता साँचो मनले सदभाव बाँडेर दशैं मनायौं त?

Read More

दसैँका डोबहरु

फेरि एकपटक दसैँ आएर गयो । तर, यसपटक दसैँमा दुर्गा दिदीलाई साह्रै नरमाइलो भयो । हुन त उनलाई यसपालिको दसैँमा नातागोताहरूकहाँ जाँदा कतै पनि कुनै पनि कुरामा कसैसँग अप्ठ्यारो मान्नुपर्ने थिएन । अघिल्लो साल उनको र उनको परविारका लागि फलिफाप भएको थियो । केही महिनाअघि उनको एक्लो छोरो जेहेन्दार छात्रवृत्तिमा विदेश पढ्न गएको थियो । उनका श्रीमान्को व्यापारमा पनि यसपटक बेस्सरी नाफा भएको थियो । त्यसैले खास गरी डल्ली फूपुकहाँ टीका लगाउन जाँदा पनि धक फुकाएर जान पाइने भयो भनेर उनी दंग थिइन् । डल्ली फूपु अरूलाई च्वास्स घोच्न, आफ्नो डम्फू बजाउन र अरूलाई तल पार्न खप्पिस थिइन् । त्यसैले उनीकहाँ टीका थ्ाप्न जानेहरू सतर्क भएर मात्र जाने गर्थे । उनी आफूबाहेक अरू कसैको प्रगति देख्न नसक्ने नारी हुन् भन्ने कुरा उनको बोली र व्यवहारले सबैलाई पटकपटक देखाइसकेको हुँदा पनि दसैँमा औपचारकिताका लागि जानैपर्छ भन्ने बाध्यताले अरू नातागोताहरू डल्ली फूपुकहाँ निधार थाप्न जाने गर्छन् । 

दुर्गा दिदी पनि त्यही औपचारकिता पूरा गर्नका लागि गएकी थिइन् । डल्ली फूपुका विदेशी परयिोजनामा काम गर्ने छोरीज्वाइँहरू पनि त्यहाँ थिए । कुरैकुरामा डल्लीले दुर्गा दिदीको छोराको कुरा निकालिन् । दुर्गा दिदीले पनि गर्वसाथ आफ्नो छोराले पूर्ण छात्रवृत्ति पाएर विदेश गएको कुरा सुनाइन् । डल्ली फूपुकी छोरीले आफ्नो पनि छोरा अब अमेरकिा जान लागेको बताइन् । मानौँ, त्यहाँ विदेश गएका छोराछोरीको कुनै प्रतिस्पर्धा हुन लागेको होस् । कसको छोरा गएको राज्य अलि ठूलो वा कलेज अलि नाम चलेको जस्ता कुराहरूबाट पनि जब त्यहाँ हारजित नहोलाजस्तो भयो अनि डल्ली फूपुले टाइब्रेकर निकालिन्् । भनिन्, "आफ्नो त छोरीज्वाइँ दुवै विदेशी परयिोजनामा काम गर्ने, बेस्करी डलरमा खान्छन् । कुन मुखले छात्रवृत्ति माग्नु ? लाजै हुन्छ । त्यही भएर यिनीहरूले त आफ्नै खर्चमा पढ्ने गरी पठाएका हाम्रो बाबुलाई, होइन त ज्वाइँसा'प ?"

डलर खाने ज्वाइँले पनि गजक्क फुलेर सहमतिसूचक टाउको हल्लाए । दुर्गा दिदी अमिलो मन लिएर फर्किन् । ए लेभलमा ९० प्रतिश्ातभन्दा बढी अंक ल्याएर जेहेन्दार छात्रवृत्ति पाएको आफ्नो छोरालाई परेको भए आफ्नै खर्चमा पठाउन नसक्ने त उनीहरू पनि थिएनन् नि ! दुर्गा दिदीलाई लाग्यो, जब एकअर्काप्रति कुनै सद्भाव नै छैन भने वर्षभर िएकअर्काको खोजी नगर्नेहरू यो दसैँको नाममा चाहिँ किन भेटघाट गर्नु ।

प्रकाश दाइलाई लौ त भने घर जाने कुरा सम्झेर नै दिक्क लागेको थियो । काठमाडौँबाहिर जाने गाडीहरूको मारामार, कलंकीदेखि नौबीसेसम्मको जाम र बाटोको झन्झट सम्झँदा त उनलाई कहीँ नगएर सुतेर बस्न मन लागेको थियो । तर, पुख्र्यौली घरखेतको अंशबन्डाको कुरा चलिरहेका बेला आफू दसैँमा घर गएन भने फेर िभाइको तराजु बढी भारी होला कि भन्ने पीरले गर्दा पनि यसपटक त उनलाई घर नगई हुँदै हुँदैनथ्यो ।

रवीन्द्र काकालाई पनि दसैँ सुरु भएदेखि नै एक किसिमको तनाव थियो । पोहोर सालसम्म त दुइटी छोरी र श्रीमतीलाई मोटरसाइकलमा हालेर झ्याल्टुङ पार्दै सबै मान्यजनहरूकहाँ पुग्न भ्याएका थिए उनी । तर, यसपटक ठूली छोरी हलक्क बढेकी छ । चार जना मोटरसाइकलमा जाने प्रश्न नै आउँदैनथ्यो । दसैँ आउनुअघि पत्रपत्रिकाहरूमा नयाँ-पुराना गाडीहरूका आकर्षक विज्ञापनहरू हेरेर निकैपटक उनले हिसाबकिताब गरेका थिए । जेसुकै होस्, यसपालि त एउटा चारपांग्रे लिनैपर्ला कि क्या हो ! तर, उनले आँट गर्न सकेनन् । त्यसैले, दसैँमा काठमाडाँैका चारकुनातिर फैलिएका आफन्तहरूकहाँ धाउनु उनका लागि कष्टकर अनुभव भयो । भनेको बेला भनेको ठाउँमा ट्याक्सी नपाउने, पायो भने पनि तिनले मागेको भाडा सुन्दा चिटचिट पसिना आउने । कहिले यो चार दिन सकिएला र अफिस जान पाइएला भन्दै उनले पनि औपचारकिता पूरा गरे ।

अर्का एकथरी परविार छन् । लौ त भनौँ भने सबै दाजुभाइ एकै थलोमा बसेको चार पुस्ता भयो । त्यसैले नाता हेर्दा निकै पर पुगिसके पनि नजिकैजस्तो लाग्छन् । सँगैसँगै बसेका कारण एउटाको आन्द्राभुँडी अर्कोलाई थाहा हुन्छ । परेका बेला एउटालाई सघाउने बेलामा बहाना बनाइबनाइ पन्छिए पनि प्रगति गर्न लागेकालाई खुट्टा तानेर पछार्ने अवस्थामा चाहिँ बाँकी दाजुभाइ अचम्मसँग एकजुट हुन जानेका हुन्छन् । एक वर्षअघि माइलाको खलकले सुरु गरेको व्यापार फस्टाएर हेर्दाहेर्दै उनीहरू निकै सम्पन्न भएका थिए । उनीहरूले सबैभन्दा पहिले त एउटै ठूलो कम्पाउन्डमा भएका आफ्ना तीन घरलाई १२ फिटको पर्खाल लगाएर अरू दाजुभाइसँग छुट्याएका थिए । अरू दाजुभाइहरूचाहिँ तराईमा भएको सबैको भाग लाग्ने पुख्र्यौली मौजा उनीहरूले जालझेल गरेर एकलौटी बनाएर यो व्यापारमा लगानी गरेका हुन् भनेर पाखुरा सुर्कीसुर्की उप|mेका थिए । कुनै खासै सबुत-प्रमाण भएको भए बाँकी दाजुभाइहरूले मुद्दा पनि हालिसकेका हुन्थे । तर, त्यो गर्न नसकेको भडास काइँला खलकका एक जनाले हररात भनेजस्तो निकाले । टन्न रक्सी खाएर आएपछि उनी पर्खालमा उभिएर सुन्नसमेत लाज लाग्ने शब्दहरूका साथ माइला खलकलाई भाइमारा, शोषक, पापी र अत्याचारी भनेर गाली गर्थे । हररात भनेझैँ उनले माइला खलकको नाश होस् भनेर सराप्ने गरेका थिए । तर, दसैँमा तिनै माइला खलककाहरू टीका थाप्न आएका बेला उनले दुर्गा भवानीले उनीहरूको अझ बढी प्रगति र उन्नति गरुन् भन्दै निधारमा टीका टाँसिदिए, कानमा जमरा सिउरििदए ।

उल्लिखित त केही प्रतिनिधिमूलक सन्दर्भ मात्र हुन् यो दसैँका । त्यसबाहेक पनि कसैलाई दक्षिणाको चापले, कसैलाई ठूलो परविारको लुगाफाटो र खानपिनको जोहोले अनि कसैलाई भ्याइनभ्याई आउने आफन्तहरूको सेवासुश्रुषा र कामको लठारोले गर्दा दसैँ चाँडै सकिए हुन्थ्योजस्तो भयो । अनि, आयो दसैँ ढोल बजाइ, गयो दसैँ ऋण बोकाइ भन्ने उखान सार्थक पार्दै दसैँ आफ्ना पाइलाका डोबहरू छोडेर गयो । कसैले कसैलाई केही भन्नुपर्दैन तर हामी आफँैले आफैँलाई नढाँटी भन्ने हो भने कति जनाले सही अर्थमा बिनाकुनै औपचारकिता साँचो मनले सद्भाव बाँडेर दसैँ मनायौँ त ? 

Read More

मिलन

आकाशले रातभरि
भिजाइरह्यो धरतीलाई
आफ्नो छातीभरिको माया पोखेर
धरती चुपचाप,
लजाई रातको अंध्यारोमा
मुसलधारे बर्षामा भिजीरही
कसले भन्छ
आकाश र धरतीको
मिलन कहिले हुन्न

Read More

प्रेम-आगो र हिऊँ

आर्द्र थियौ तिमी
आकर्षक थियौ,
भिजेकी थियौ
राति नुहाएर झरीमा
शीतल देखिन्थ्यौ

मौन भाषा बोलिरहेथे
मेरा स्वप्निल आँखाहरु
तिमीलाई बोलाइरहेका थिए
कल्पीकल्पी
मेरा स्पन्दनका गतिहरू
लुकाउँ कि अंगालोमा भनी
निभ्न खोजिरहेथे
म भित्रका मलाई पोल्ने आगो
डुब्न चाहिरहेका ती लप्काहरू
तिम्रो शीतलतामा चुर्लुम्म

तर त्यति बिघ्न मादक
मोहक, र निम्तालु तिमी
पटक्कै पनि डेग चलिनौ
बुझ्यौ कि बुझिनौ खै
तिमीले मेरो समर्पण तिमीमा
बढिनौ अलिकति पनि
आफ्नो ठाउँबाट मतिर

चीसोले जमेकी तिमी
ए माछापुच्छ्रे हिमाल

पोखरा सेप्टेम्बर २०, २००९

Read More

उदास पशुपतिनाथ

अचेल यस्तो लाग्न थ्ाालेको छ, मानौँ सारा संसार र यसको गति उल्टोतिर घुम्दै छ र हामीचाहिँ ढुंगे युगतिर फर्किरहेका छौँ । त्यसैले होला, अचेल कोही कुटिएको कुरा सुन्दा अचम्म लाग्न छाडिसक्यो मानिसहरूलाई । सानोभन्दा सानो कुरामा पनि एउटा मान्छेमाथि अर्को जाइलाग्न थालेका छन् । उपचार गर्दा सफल भएन भनेर डाक्टर कुटिन्छन्, विद्यार्थी फेल भयो भनेर शिक्षक कुटिन्छन्, कार्यकर्ताले नेता कुट्छन्, कर्मचारीले हाकिम । 

हामी किन यति हिंस्रक हुन थालेका हौँ भनेर सोचिरहेका बेला समाचारमा पढ्न पाइयो, पशुपतिनाथका पुजारीहरू पनि कुटिए रे ! फेर िकेही दिन त्यहाँ तनाव व्याप्त भयो अनि सुरक्षाकर्मीहरूको बन्दुकको घेरामा पशुपतिनाथको नित्य पूजा गर्न पुजारीहरू हिँडिरहेका फोटो पनि पत्रिकामा देख्न पाइयो । त्यो फोटोमा आजको हाम्रो वास्तविकता र आममान्छेको लाचारी स्पष्ट देख्न सकिन्थ्यो । आज पशुपतिनाथको पूजा बन्दुकको घेरामा हुनुपर्ने स्िथति आयो, भोलि गएर डाक्टरले बन्दुकको घेरामा उपचार गर्ने, बालबालिकाहरूले बन्दुकको घेरामा स्कुल पढ्ने अनि सबैले सबै काम बन्दुक लिएर गर्नुपर्ने स्िथति नआउला भन्ने के छ र ? युगौँदेखि शान्ति र संयमको अभ्यास गररिहेका नेपालीहरू कति छिटो बन्दुक र त्यसको तागतमा भर नपरी नहुने भएछौँ भन्ने अत्यासलाग्दो सन्देश हुन्, यस्ता घटनाहरू ।

हुन त यो पंक्तिकार नियमित रूपमा पशुपतिनाथ जाने मान्छे त होइन । तर, हालसालै त्यहाँ जेजस्ता घटना भए, नरमाइलो लाग्यो । अनि, एकपटक पशुपतिनाथको मन्दिर पुग्नैपर्छ भन्ने लाग्यो । त्यसैले एक साँझ सपरविार पशुपतितिर लागियो ।

त्यस साँझ पार्किङ्बाट मन्दिरतिर बढ्दै जाँदा नै एउटा अचम्मको सुनसान देखियो । सधैँभर िहामीले जुत्ता-चप्पल फुकाल्ने ठाउँमा बस्ने फूलप्रसादका एक जना हँसिला व्यापारी त्यहाँ थिएनन् । जतिजति मन्दिर परसिरको नजिक पुग्यौँ, त्यति नै कस्तो कस्तो असहज लाग्न थाल्यो वातावरण । सायद केही दिनअघि त्यहाँ भएको मारपिटका कारण सबै जना अलि सतर्क, स्तब्ध र निराश भएकाले पो हो कि ? अनुमान लगाइयो । फूलामाला बेच्नेहरू पनि निकै कम मात्र थिए । भएकाहरू पनि आशंकित देखिन्थे । सुरक्षाकर्मीहरू बन्दुक बोकेर यत्र तत्र झुन्डझुन्डमा तैनाथ थिए । दर्शनार्थीहरू त छैनन् नै भन्न मिल्थ्यो । विशेष गरी साँझपख आरतीको बेला त कस्तो चहलपहल हुने गथ्र्यो ! अनिकालमा बीउ जोगाउनु, हूलमूलमा जीउ जोगाउनु भनेर त्यहाँ हुनसक्ने अर्को मारपिटको डरले पो सायद कोही नआएका हुन् कि भन्ने लख हामीले काट्यौँ ।

आर्यघाटको पारपिट्ट िआरती गर्दै भजन गर्नेहरू पनि देखिएनन् । नित्यपूजा नभएको दुई-तीन दिन भइसकेको थियो सायद । पहिले चार ढोका खुलेका हुन्थे, घन्टी र थरीथरी मान्छेहरू एक स्वर मिलाएर गाउन खोजिरहेका भजनको कोरसले भित्रसम्म अनौठो शान्तिको आभास हुन्थ्यो । तर, त्यस दिन त्यो केही थिएन । एउटा मात्र ढोका खुलेको थियो र दुई जना तन्नेरी भण्डारीहरू जल र चन्दन बाँड्दै थिए । केही सामान्य भारतीय तीर्थयात्रीहरू मात्र दर्शन गर्न आएका थिए । हिसाबले त धक्कामुक्का नगरी सजिलोसँग दर्शन गर्न पाएकामा रमाइलो लाग्नुपर्ने हो तर बोझिलो भयो मन ।

शिवलिंगमा महादेवको अनुहार सधँैको जस्तै नै थियो । ढुंगामा कुँदिएको आकृतिको भावभंगिमा हुन त जहिले पनि त्यस्तै न हो ! ढुंगालाई ईश्वर बनाउने त मान्छेको आस्थाले हो, विश्वासले हो । तर, त्यस दिन मलाई महादेवको पत्थरको अनुहार पनि उदासजस्तो लाग्यो । एक्लै झोक्राएर बसेका जस्ता लागे पशुपतिनाथ । वाक्कदिक्क भएका जस्ता थिए उनी । मानौँ एउटा प्रश्न थियो उनको आँखामा, 'मैले तिमीहरूको रक्षा धेरै समयसम्म गरेँ तर अब मेरो रक्षा कसले गर्छ ?'

मान्छेलाई आफू सर्वोपर िहोइन, आफूभन्दा माथि पनि एउटा शक्ति छ भन्ने कुरा बेलाबेला घनले टाउकोमा ठोकेर घुसाइरहनुपर्छ । नत्र मान्छे देउता बन्न नसके पनि सजिलैसँग राक्षस बन्न सक्ने प्राणी हो । त्यसैले राक्षस नबन्नका लागि उसलाई एउटा विम्बको आवश्यकता हुन्छ । यो विशाल र अपरम्पार अनि ज्ञानको सीमाभन्दा बाहिरको प्रकृतिका निर्माता र नियन्त्रणकर्ता कुनै एउटा शक्तिका सामु मान्छे, उसका उपलब्धि, उसका पाखुराका बल वा उसको मगजभित्रको बुद्धि कति न्यून र गौण छ भन्ने कुरा उसलाई जताउने त्यो विम्ब मन्दिरभित्र स्थापित ३३ कोटि भगवान्मध्ये कुनै पनि एक हुनसक्छ । त्यो विम्ब चर्चभित्र रहेको हुनसक्छ, गुरुद्वाराभित्र हुनसक्छ वा मस्िजदभित्र हुनसक्छ ।

पुराणदेखि इतिहाससम्म र हिजोअस्ितकै हाम्रो वरपिर िखोतलेर हेर्ने हो भने त्यो शक्तिमा विश्वास नगर्ने, आफूभन्दा शक्तिशाली र विद्वान् कोही छैन भनेर दम्भ गर्ने, अरूको आस्थालाई अनादर गर्ने जो कसैको पनि ढिलोचाँडो पतन भएको छ, नास भएको छ । पशुपतिनाथको मन्दिर पनि त्यस्तै एउटा आस्थाको विम्ब हो । आफ्नो विश्वासबाहेक अरूका विश्वासलाई मिथ्या ठान्नु मूर्खहरूको मानवीय कमजोरी हो तर अरूका विश्वासलाई उखेलेरै फ्याल्छु भन्नेचाहिँ जानाजान आफूलाई विनाशको बाटोमा हिँडाउनु हो । राजनीतिका लागि कसैले पनि कसैको आस्था र विश्वासलाई अनादर गर्नु हुँदैन ।

सबैथोक कस्तो फरक भएको, सबैलाई कति फरक परेको भनेर हामी गन्थन गर्दै र्फकंदा हाम्री सानी छोरीले उसकी दिदीलाई हाँस्दै भनी, "सबैलाई कहाँ फरक परेको छ र ? बाँदरहरू र त्यो बूढो साँढे त पहिलेजस्तै छन् नि !"

त्यो बालसुलभ टिप्पणी सुनेर हाँस्दाहाँस्दै म गम्भीर भएँ । हो त नि, जनावर भनेको त विवेक नभएको प्राणी पो त ! त्यसैले तिनीहरूलाई नाराजुलुस र राजनीतिले केही पनि फरक पर्दैन । यी सब कुराहरू, स्वार्थ, शक्तिको लडाइँ र उपलब्धिको भोक भनेको त हामीजस्ता चेतनशील, विवेकशील मान्छेहरूले मात्र बुझ्ने कुराहरू हुन् । कतै हाम्रो दुःखको जड यही विवेक र चेत नै बनिरहेका त होइनन्, जसको गलत अर्थ लगाएर, गलत व्याख्या गरेर हामी मान्छे हुनुको भ्रममा बाँचिरहेका छौँ ।

Read More

देशका चालकहरूले सिक्नुपर्ने कुरा

केही दिन अघि सुनकोशीमा एउटा यात्रुबाहक बस खस्यो। बीसौं निर्दोष यात्रुहरूले ज्यान गुमाए।

यो दुर्घटनाको पछाडि चालकहरूको खराब मानसिकता प्रमुख कारण थियो। अघिल्लो बस आफूलाई उछिन्न खोज्ने अर्को बसलाई साइड दिन नचाहने अनि पछिल्लो बस जसरी भए पनि अघिल्लो बसलाई उछिनेरै छाड्ने होडबाजीमा एउटा बस अन्तत: खोलामा खस्यो। यो एउटा सामान्य दुर्घटना मात्र हैन, अहिलेको हाम्रो सिंगो देशको यथार्थ पनि हो। यो घटनाबाट अहिलेका हाम्रा राजनैतिक दलहरूले पाठ सिक्न सक्नुपर्छ।

यी दलरूपी बसका चालकहरूमा पनि हामी जनतारूपी यात्रुहरूको जिम्मेवारी छ। हामीलाई गन्तव्यमा पुर्‍याउने कर्त्तब्य यी चालकहरूको हो। तर एकआर्कालाई उछिन्ने अन्धो होडबाजीमा लागेका यी नेताहरूलाई शायद अरू कुनै कुराको हेक्का नै छैन। सदन राम्री चल्न नसकेको कति लामो समय भैसक्यो,सानातिना कुरामा साहमति हुन सकेको छैन। सडक पनि अवरूद्ध छ,हरेक दिन नयाँनयाँ बिरोधहरू भैरहेका छन्। सामान्य जनताको त के कुरा गर्नु,राष्ट्रपति र प्रधानमन्त्रीका कार्यक्रमहरू समेत बिथोलिएका छन्। दीक्षान्त समारोहहरू भाँडिएका छन्, डक्टर र नर्सहरू समेत हडतानलमा उत्रेका छन्, बजेट पास हुने हो कि हैन थाहा छैन,संबिधान लेख्ने भन्ने कुरा पाखा लागिरहेको छ।

तर हाम्रा यी महान राजनीतिकर्मीहरू एउटा सरकार बन्न नपाउँदै त्यसलाई ढाल्ने दाउपेचमा लाग्ने गरेका छन्। नयाँ ईतिहास लेख्ने जिम्मा पाएका हाम्रा नेताहरूले यो जिम्मेवारी कति मह्त्वपूर्ण हो भन्ने पटक्कै बुझेका जस्तो लाग्दैन। उनीहरू त आआफ्नो गाडीलाई हुँइक्याउन र उछिन्नमा नै आफ्ना भएभरका ऊर्जा सकाइरहेका छन्। यही गतिमा होडबाजी चलिरहने हो भने भोलि यो सिंगो देश र जनताहरूलाई कतै कुनै सुनकोशीमा नहालुन् यिनीहरूले।

Read More

सेवामा स्वार्थ

बन्द, हडताल, दबाबको राजनीति आज हाम्रो मूलमन्त्र हुँदै गएको छ । सानादेखि ठूलासम्म, महत्त्वपूर्णदेखि अर्थ न बर्थका, जायजदेखि नाजायज हरेक कुरामा, हरेक क्षेत्रमा अचेल दबाबमूलक मानसिकता प्रभावी भइरहेको देख्दा साह्रै नरमाइलो लाग्छ । केही दिनअघि देशको सबैभन्दा पुरानो स्वास्थ्य सेवा प्रदायक वीर अस्पतालका डाक्टरसाहेबहरूले हडताल गरे । एक-दुई दिन सबै लथालिंग भएपछि अन्ततः उनीहरूका माग पूरा भए । माग पूरा नभएर सुखै छैन भन्ने उनीहरूलाई थाहा भएकै कुरा हो । 

त्यसलगत्तै देशभरका सरकारी, अर्धसरकारी र निजी स्वास्थ्य निकायका नर्सहरू सेवा बन्द गरेर आफ्ना मागहरू पूरा गराउनका लागि कटिबद्ध भए । अघिल्लो हडतालको सफलताको नजिर उनीहरूका सामु ताजा नै थियो । सम्भवतः यी हरफहरू प्रकाशित हुने बेलासम्म सम्बन्धित निकायलाई घुँडा टेकाएर उनीहरूले आफ्नो सेवा पुनः चालू गरसिकेका पनि हुन सक्छन् । तर, डाक्टर र नर्सहरूको हडतालको एक दिनको त कुरै छाडौँ, एक-एक घन्टा, मिनेट, सेकेन्ड, पल वा निमेष कति संवेदनशील हुन्छ भन्ने कुरा बिरामी र तिनका आफन्तलाई मात्रै थाहा हुन्छ ।

देशका कुनाकुनादेखि आफ्नो रोग र व्यथाहरू निदान हुने आशमा आएका बिरामीहरूलाई यो हडतालले कति प्रभाव पारेको होला भन्ने सायद उनीहरूको मतलबको कुरा थिएन । डाक्टरहरूलाई भगवान् वा कुनै चटकीका रूपमा श्रद्धा गर्ने, अस्पताल गएपछि ठीक हुने र नर्सहरूका रेखदेखले तंगि्रने विश्वासले आएका ती बिरामीहरू अस्पतालमा समेत हडताल छ भन्दा कति निराश भए होलान् । त्यो अन्योलले उनीहरूको र उनीहरूका आफन्तहरूको कति सातो गयो होला भन्ने त सायद हडतालकारीहरूले सोच्न पनि सोचेनन् होला । त्यो अवधिमा कति आमाहरू पेटको असह्य पीडाले छटपटाए होलान्, कति बाबु-बाजे दमले स्याँस्याँ भए होलान्, कति पत्नीहरू पतिको छटपटीको मूकदर्शक भएर बसे होलान, कति बाबुआमाको मन आफ्ना सन्तानको पीडा हेर्न नसकेर रोयो होला । तर, त्यस्ता आलुमुले कोरा भावनाका कुराहरू हडतालमा उत्रेकाहरूका लागि गौण भए त्यतिबेला । 

हुन त एकोहोरो भएर सोह्रैआना डाक्टरसाहेब र नर्सहरूको खोइरो खन्न खोजेको होइन । उनीहरूका पनि आफ्नै समस्याहरू होलान्, मागहरू होलान्, कति जायज नै पनि होलान् । बारम्बार तिनका समाधानका लागि सम्बन्धित ठाउँमा ताकेता गर्दा पनि केही नभएको हुनाले नै उनीहरू आफ्नो ब्रह्मास्त्र प्रयोग गर्न बाध्य भएका होलान्, त्यो आफ्नो ठाउँमा छ । तर, चिकित्साजस्तो मानवीय संवेदनाको पेसामा ब्रह्मास्त्र प्रयोग गर्नु कतिसम्म जायज हो भन्ने प्रश्न पनि आफ्नै ठाउँमा नभएको होइन ।

सुविधा, सुख, पैसा जति भए पनि कसैलाई नपुग्ने कुरा हो । मान्छेले पढ्ने-लेख्ने, रोजगार खोज्ने भनेको पनि आफ्नो र आफ्नाहरूका जीवन सरल र सुविधामय बनाउनका लागि नै हो । हरेक मान्छेलाई आफू सुखी र खुसी हुने अधिकार छ तर त्यो खुसीका लागि अरूको आँसु कतिसम्म बगेको छ भन्ने कुरा मान्छेले नै नसोच्ने हो भने कसले सोच्ने ? केही पेसा यस्ता हुन्छन्, जो प्रत्यक्ष सेवामूलक हुन्छन् । तिनमा लाग्नेहरू निःस्वार्थ्ा हुनु जरुरी छ । तर, सबै मान्छेमा त्यो भाव हुनुपर्छ भन्नेचाहिँ छैन । त्यो सम्भव पनि नभएको कुरा हो । त्यसो हुँदो हो त हरेक मान्छे मदर टेरेेसा हुनुपथ्र्यो । तर, त्यस्ता सेवामूलक पेसा अपनाउने मानिसहरू पहिलेदेखि नै त्यससँग आउने कठिनाइका लागि, त्यसले माग्ने समर्पणका लागि आफूलाई मानसिक रूपमा तयार गरेर मात्र त्यसमा लाग्नुपर्छ । यदि आफूमा त्यस किसिमका त्याग, सेवा र समर्पणको भाव छैन भने त्यस्तो माग गर्ने पेसामा लाग्नु नै हुँदैन । 

तर, हाम्रो विडम्बना नै के भने अधिकांश अभिभावकहरूले आफ्ना सन्तानलाई हुर्काउने बेलादेखि नै, उसले बुझ्न थालेदेखि नै 'यो त डाक्टर बन्छ, भोलि धेरै पैसा कमाउँछ' भन्दै हुर्काउँछन् । 'यो डाक्टर बनेर भोलि मान्छेका पीडाहरू कम गर्छ, रोगले च्यापिएका मान्छेहरूलाई आराम दिलाउँछ' भनेर सायदै कसैले आफ्नो सन्तानलाई चिकित्साशास्त्र पढ्न लगाउँछन् । अझ कति वर्षमा यसले लगानी उठाउँछ भनेर हिसाब-किताब गर्नसम्म पछि पर्दैनन्, कतिपय अभिभावकहरू । पैसा कमाउनुपर्छ भन्ने मानसिकता बोकेर बनेका डाक्टरहरूले सेवा र समर्पणको भावनालाई मनको कुनै अँध्यारो कुनामा थन्क्याएर यसलाई पनि पसल खोलेको जस्तो गरी व्यापार गर्न थाले भने त्यो दोष उनीहरूको मात्र पनि होइन । केही समययता ह्वात्तै नर्सिङ् पढ्न चाहनेहरूको लहर आएको छ । तर, तीमध्ये कति जनाले यो जनसेवाको काम हो भन्ने भावनाले अनि कति जनाले बेलायत, अस्ट्रेलिया र क्यानाडा जान सजिलो हुन्छ भनेर नर्सिङ् पढे भन्ने महत्त्वपूर्ण कुरा हो । 

चिकित्साशास्त्रमा मात्र होइन, हरेक क्षेत्रमा यस्ता मानसिकताले काम गररिहेको हामी उदाहरणहरू देख्न सक्छौँ । सञ्चारमाध्यममा लगानी गर्ने भनेको जनतालाई सुसूचित गर्नेभन्दा राजनीतिक र सामाजिक पकड बलियो बनाउने हो भन्ने उद्देश्यले अरू ठाउँबाट कमाएको पैसा खन्याउनेहरू, राजनीति गर्ने भनेको वरत्रपरत्र सुधार्नका लागि, चलचित्र बनाउने भनेको मोजमस्ती गर्नका लागि र नाम चलाउनका लागि हो भनेर होम्मिनेहरू, स्कुल-कलेज चलाउने भनेको रातारात धनी बन्नका लागि सोच्नेहरू, वैदेशिक रोजगारको काम भनेको हेर्दाहेर्दै महल ठड्याउनका लागि भनेर लागिपर्नेहरू, एनजीओ खोलेपछि डलर फल्छ भन्ने विदेशी मुद्रा कृषकहरू, सबै क्षेत्रमा जुन काम हो त्यसभन्दा अरू उद्देश्यले अभिप्रेरति भएर लागेका हुन्छन् । र, त्यस्ता मान्छेहरूका बाढीले आफूसँगै सही काम गर्नेहरूलाई पनि बगाएर लैजान्छ । 

आफ्ना चाहनाहरू पूरा नहुँदैमा सबैले दबाबको राजनीति गर्नु भनेको नैतिक अपराध हो । महँगी बढेको छ भने सबैलाई बढेको छ, प्रतिस्पर्धा सबैका लागि त्यत्ति नै छ, बाँच्न सबैलाई उत्ति नै गाह्रो छ । तलब सबैका लागि कमै छ । हातमुख जोर्न सबैलाई हम्मेहम्मे छ । छोराछोरीको भविष्यको चिन्ता सबैलाई बराबर नै छ । राष्ट्र परविर्तन र संक्रमणको कालमा छ भने त्यसको असर सबैलाई बराबर छ । यो बेलामा हामी सबैको कर्तव्य सक्नेजति कममा सम्झौता गर्ने हो । तर, हामीहरू त ठ्याक्कै त्यसको उल्टो सकेसम्म बढीको अपेक्षा गर्न थालेका छौँ । त्यसका लागि साम, दाम, दण्ड, भेद र जानेजतिको दाउपेच खेल्न थालेका छौँ । अर्कालाई परेको अप्ठ्यारो र बाध्यतामा आफ्नो दूनो कसरी सोझ्याउने भन्नेमा के कर्मचारी, के राजनीतिज्ञ, के व्यापारी, के उद्योगपति, के डाक्टर, के शिक्षक सबै लागिपरेका छौँ । 

साँच्चै नयाँ युगको निर्माण गर्ने नै हो भने त्यसका लागि सबैले आ-आफ्नातर्फबाट त्याग र धैर्य गर्न सक्नुपर्छ । आकर्षक नारा र ठूला कुराले मात्र केही पनि परविर्तन हुँदैन, जबसम्म हाम्रो आफ्नो मानसिकतामा परविर्तन हुँदैन । उपलब्धिका लागि अन्धो दौडमा सहभागी हुनुअघि हामीले मनन गर्नुपर्ने कुरा के हो भने, प्राप्तिको सीमा हुँदैन । सन्तुष्ट मान्छे भनेको त्यो होइन, जोसँग सबैभन्दा बढी छ । सन्तुष्ट मान्छे त्यो हो, जो आफूसँग भएको जतिमा नै खुसी हुनसक्छ, रमाउन सक्छ ।

Read More