Translate

Sunday, December 21, 2014

मलाई मानिस नभन्नू

from my column in NepalNewsMagazine Weekly

अघिल्लो हप्ता पाकिस्तानको पेशावरस्थित सैनिक विद्यालयमा आतंककारीहरुले हमला गरे । निकै क्रूर र पाशविक ढंगले भएको त्यो आक्रमणको क्रममा १४१ जनाको ज्यान गयो । पाकिस्तानी सेनाको भनाइ अनुसार त्यसमध्ये १३२ जना निर्दोष स्कूले बालबालिका थिए । सुन्दा पनि विश्वास गर्न कठीन यो दुर्घटना हाम्रो सामु तीतो वास्तविकता बनेर ठिंङ्ग उभिएको छ । मानव ईतिहासकै ठूला कलंकहरुमध्ये एक बनेर यो रहिरहनेछ । एक्काइसौं शताव्दिका मानिसहरुले यो भन्दा पाशविक, क्रूर र विवेकहीन काम शायदै अरु केही गर्न सक्लान् । 

एक्काइसौं शताव्दिका मानिस ? भनिन्छ हामी अहिले विकासको चरम र तीव्रतम विन्दुमा छौं ।

मानिस भन्ने जातिको उत्पत्तिपछि उसले बाँच्नका लागि सिकेका महत्वपूर्ण कुरा भनेको आफ्नो पेट भर्नु हुनुपर्छ । त्यसका लागि मानिसले सम्भवत धेरै प्रयोगहरु गर्‍यो होला । कति उसका लागि घातक भए होलान्, कति सार्थक । यही क्रममा उसले सिकार गर्न सिक्यो । सिकार, अर्थात् अरु प्राणीलाई मार्नु र त्यसको मासु खाएर आफू बाँच्नु । त्यतिबेला मान्छे बोल्न जान्दैनथ्यो, उसको भाषा हुन्नथ्यो । जंगलको कानून, अर्थात् बलियोले निर्धोलाई मार्ने नै मानिसको मूलधर्म थियो । मान्छेलाई त्यतिबेला भावना, सम्वेदनशीलता र अरुको बाँच्ने अधिकार जस्ता कुराहरु कहाँ थाहा हुन्थ्यो र ?

Tuesday, December 16, 2014

सय रूप्याँको डण्डी, पैंतीस रूप्याँको कपडा

तीनकुने कलंकी रिंगरोड खण्डलाई फराकिलो बनाउने भनेर काम शुरु भएको निकै भेसक्यो । सुस्त गतिको गौरवशाली परम्परालाई कायम राख्दै भइरहेको कामका कारण त्यो बाटोको अवस्था कस्तो छ भन्ने भुक्तभोगीहरूलाई थाहा छ । आजकल रिस उठेर कसैलाई गाली गर्दा "गो टू हेल्" नभनेर "गो टू सातदोबाटो-कलंकी भनिन्छ रे । सातदोबाटोबाट एकान्तकुना जाने खण्डमा कुसुन्ती चोकको ओरालोबाट दायाँ मोडिएर प्रशासनिक प्रतिष्ठान तिर जाने बाटो पछिल्लो वर्ष पीच गर्दा उकालोको एक टुक्रा चाहिँ त्यत्तिकै छोडिएको छ । हात्ती छिर्‍यो पुच्छर अड्क्यो भनेर त्यति पीच किन नगरेको होला भन्ने लाग्थ्यो । त्यस्ता टुक्राहरू धेरै ठाउँमा छोडिएको हुन्छ । एक दिन सडक विभागका एक ईन्जिनियरले प्रसंग उठ्दा आँखा झिम्काउँदै भनेका थिए,
"हामी कसरी बाँच्ने त्यति नभए?"

Tuesday, November 25, 2014

साइकल त चढ्ने, तर......

नेपाल साप्ताहिकमा प्रकाशित मेरो स्तम्भ बायाँ फन्को-१४४


केही समय अघिदेखि केही मानिसहरु काठमाण्डौमा साइकल चलाउने कार्यलाई प्रोत्साहन गर्न र त्यसको प्रचारप्रसार गर्न लागिपरेका छन् । सेनाप्रमुखले पनि हप्ताको एक दिन आफू साइकल चढेर कार्यालय जाने र अरुलाई पनि त्यसै गर्न निर्देशन दिएको कुराले एकताका निकै चर्चा पाएको थियो । त्यो क्रम सम्भभवत जहिले पनि कायमै होला भन्ने आशा गर्न सकिन्छ । साइकल प्रति मानिसहरु जागरुक हुनु भनेको निश्चय नै पनि स्वागतयोग्य कुरा हो । किनभने साइकल चलाउनुका धेरै फाइदाहरु छन् ।

Sunday, November 9, 2014

आयो शार्क

नेपाल साप्ताहिकको स्तम्भ बायाँ फन्कोमा प्रकाशित  तर स्थानाभावका कारण सम्पादित लेखको पूर्ण रुप ।


"सार्कको लागि हामी आम जनताले पनि केही योगदान गर्न पर्छ होला नि । हाम्रा कन्चटतिर फुलेका रौंहरुमा यो महान पर्वको लागि कालो लगाउनका लागि आफै रंग किन्ने कि सरकारी बजेटबाट सहयोग हुन्छ ?"

तपाईँहरुलाई लागिरहेको होला, म मान्छे खाने शार्कको कुरा गर्न लागेको छु । तर हैन, आज म मान्छेले खाने शार्कको कुरा गर्दैछु । यसमा भिन्नता के छ भने यसलाई शार्क हैन सार्क भनिन्छ ।

यो सार्कले आजकल हाम्रो ध्यान तानेको छ । हरेक जमघटमा छलफल, टीकाटिप्पणी र बहस हुने विषय हो यो सार्क । सार्क जतिजति नजीक आउँदैछ, राजधानीका ती प्रमुख बाटाघाटाहरुको दुलहीसिंगार द्रूत गतिमा हुन थालेको छ, जहाँजहाँ सार्कीहरुको आवागमन र चहलपहल हुन्छ । (सार्क राष्ट्रका हामी सबै सार्की हौं भन्ने स्व. जीवन अधिकारीको अभिव्यक्ति साभार)

Sunday, October 19, 2014

ओखति बिनाको अन्धविश्वास

बायाँ फन्को १४२

मानिसले आफ्ना समस्याहरु आफ्नो विकासक्रमसंगै चिन्दै गयो । अनि ती समस्याका समाधानहरु पनि खोज्दै गयो । यस क्रममा मानिसले भूल पनि गर्दै गयो, भूलबाट सिक्दै पनि गयो । गलत तरिकाहरुबाट आफ्ना समस्याहरुका समाधान गर्न खोज्दै सही तरिकासम्म पनि पुग्दै गयो । भूलहरु सुधार गर्दै गयो । तर मानिसका समस्याहरु हिजोे पनि पूर्ण रुपले सकिएका थिएनन्, आज पनि सकिएका छैनन् र सम्भवत भोलि पनि सकिने छैनन् । किनभने समाधानसंगै समस्याको अस्तित्व पनि यथावत कायमै रहिरहन्छ । हामी एउटा समस्याको सामाधान फेला पार्छौं तर अर्को अपरिचित समस्याले हामीलाई गाँजिसकेको हुन्छ । विपरित दुई कुराको सन्तुलन नै यो श्रृष्टिको सबैभन्दा गूढ रहस्य हो भन्ने कुरामा सबै कतै नकतै गएर हिमत हुन करै लाग्छ । राम्रो र नराम्रो, अँध्यारो र उज्यालो, नारी र पुरुष अनि जाडो र गर्मी । संसारमा कुनै पनि कुरा आफैमा पूर्ण छैन, आफ्नो विपरित पक्ष बिना । 
मानिसले रोगव्याधका लागि ओखतिहरु पत्ता लगाउँदै गयो, संगसंगै नयाँ रोगहरु पनि । यो क्रम अनवरत छ । विपरितताको यो खेल संसार नभएमात्र रोकिन्छ । अथवा भनौं यो क्रम रोकियो भने मात्र संसार रहँदैन । तर हामी कहिलेकहीं आफू वा आफ्ना पूर्वजहरुले गरेको गल्ती, त्यसबाट सिकेको पाठ र सुधारेका कुराहरुलाई बिर्सेर फेरि पुराना तरिकाहरुमा जान्छौं । विशेषत, अन्धविश्वास भन्ने एउटा यस्तो कुरा हो, जसको जालबाट मानिसलाई निस्कन साह्रै कठीन हुन्छ । अरुका कुराहरुमा जतिसकै अग्रगामी बनेर अघि आउने मानिस पनि जब आफूलाई केही समस्या पर्छ, तार्किक तरिकाहरुबाट त्यसको समाधान निस्कँदैन, अन्धविश्वासको गुफा भित्र समाधान खोज्नका लागि छिर्छ । यस्तो बेलामा उसका तर्कहरु धेरै प्रकारका हुन्छन् । कहिले ऊ अब काँकी यही थियो, त्यो मात्र किन छोड्नु भनेर गरेको भन्छ, कहिले मलाई यस्ता कुरामा विश्वास छैन तर अरुका लागि औपचारिकता पूरा गरेका हूँ भन्छ । अनि कहिले क्या हो क्या हो संसारमा हामीले नबुझेका कुराहरु धेरै छन्, केही भै पो हाल्छ कि भनेर तर्क गर्छ । कुरो जेसुकै भए पनि यसले के बताउँछ भने हामी सबैमा कहीं न कहीं, कतै न कतै चमत्कारको आश हुन्छ । 
केही समय अघि यस स्तम्भकारको एक परिचितले आफ्नो बहूमुल्य कुरा गुमाए । हुनसक्ने र गर्न सक्ने जति सबै प्रकारबाट खोजी गर्दा पनि त्यो कुरा भेटिएन । हरेक तर्क र प्रमाणका आधारमा मन्थन गर्दा त्यो कुरा अब पाउन सकिने अवस्था छैन भन्ने कुरा छर्लङ्गै भयो । अनि शुरु भयो संसारको सबैभन्दा पुरानो र नतिजाबिहिन लडाइँ । मन र मगजको । मन र मगजको लडाइँ अचम्मको हुन्छ । यी दुइ कहिले एउटै कुरा गर्दैनन् । यस पालि पनि गरेनन् । मगजले त्यो गुमाएको कुराको आश मारे पनि मनले मान्दै मानेन । 
अनि हाम्रो समाज त अचम्मको छँदैछ । हाम्रा वरिपरिका हरेक मानिसले हामीलाई एउटा न एउटा त्यस्ता ‘जान्ने’ महात्मा, ज्योतिष, माता इत्यादिको बारेमा बताउने ल्याकत राख्दछन् । हरेकको आआफ्नै त्यस्ता मानिसहरु हुन्छन् । तिनको चमत्कार र तिनले गरिदिएका एक दुई सफल कामका उदाहरणहरु हुन्छन् । भलै तिनले एक दुई हजार कुरामा कुनै चमत्कार नगरेका हुन्, व्यथित भएको मानिसलाई आशावादी बनाउनका लागि ती एक दुई उदाहरणहरु पर्याप्त हुन्छन् । ती पनि साँच्चै हुन् वा हैनन् भन्ने कुरा जोख्ने मगजलाई कुनै अवसर नै नदिइ मनले मानिसलाई त्यता दौडाउँछ । त्यसपछि उनीहरु हात हेर्ने, चिना हेर्ने, नङमा कालो दलेर पत्ता लगाउने, माता चढ्ने, भविष्यवाणी गर्ने, त्रिकालदर्शी बाबा लगायतका अन्धविश्वासको पनि पछि लागे । पढेलेखेका, जानेबुझेका, संसार देखेका र सचेत भनाउँदा मानिसहरु त यस किसिमको मृगमरिचिकाको पछि भौंतारिन्छन् भने अनपढ, अल्पचेतना भएका मानिसहरुको त भनै के कुरा गर्नु र ?
ती आफन्तको साथमा लागेर त्यस्तै एक जना चमत्कारी मानिसकहाँ पुग्दा यस स्तम्भकारको मनमा केही प्रश्नहरु उब्जिए । त्यही एक पटक देख्दा त्यहाँ श्रद्धालुहरु रोगव्याधको उपचार गर्न, भविष्य थाहा पाउन, नयाँ पसलको व्यापार राम्रो बनाउन र बाहिर अरु युवतीसंग लागेको श्रीमानलाई छुटाउनका लागि आएका थिए । उदेक लाग्दो कुरो त के भने, ती चमत्कारी मानिस ढुक्कैसंग ती सबै फरक समस्याकोे समाधान गर्नका लागि कटिवद्ध भएर बसेको थिए । 
ढाड पोल्ने र पेट दुख्ने समस्याग्रस्त छोरालाई लिएर आएका एकजना मासिसंग कुरा गर्दा उनको त्यो पाँचौं पटक रहेछ । कसैले गरिदिएको बिगार ठीक पार्नका लागि त्यहाँ आएर पूजा लगाउने क्रममा उनले तीस पैैतीस हजार खर्च गरिसकेका रहेछन् । अब एउटा बोका छोड्ने पालो आएको रहेछ । साधारणतया अल्सर वा एसडिटीको लक्षण हुन सक्ने त्यो बालकलाई त्यहाँको नियम अनुसार भोको पेट ल्याइएको थियो । साँझको चार बज्ने बेलासम्म पालो नआएको त्यो बिचरो मडारिने र छटपटिने गरिरहेको थियो । चमत्कारकोे नाममा ओखति गर्ने भनेर मानिसको स्वास्थ्यसंग सीधै खेलवाड गर्न कतिसम्म जायज हो । यस्ता अन्धविश्वास गर्ने मानिस दोषी हो कि त्यसको फाइदा उठाउने मानिस ?
आहत र पीडित अवस्थामा हरसम्भव प्रयास गर्नुलाई अनुचित नै भन्न त सकिन्नं किनभने जसलाई परेको हुन्छ, पीडाको वेग उसले मात्र अनुभूति गरेको हुन्छ । परबाट हेर्नेलाई आगो रातो, सुन्दर र न्यानो लाग्छ । टाँसिनेलाई मात्र थाहा हुन्छ त्यसले कति पोल्छ भनेर । तर त्यसो भन्दैमा अन्धविश्वासको पछि लाग्नुलाई मूर्खता नै भनिन्छ भन्ने कुरामा चाहिँ विवाद नहोला कि ?

Sunday, September 28, 2014

ज्ञान र जानकारी

बायाँ फन्को १४१ 

सबै भन्दा बढी विद्वानहरु कहाँ भेटिन्छन् भनेर कसैले प्रश्न ग¥यो भने तपाइँ कहाँ भन्नुहुन्छ ? बौद्धिक जमघट, नयाँ सडकको पिपलबोट, साहित्यिक मेला, पुस्तकको विमोचन, प्राज्ञ सभा वा अन्य कुनै त्यस्तै ठाउँहरुको नाम तपाइँको दिमागमा झिलिक्क चम्किउ होला । अवश्य पनि ती ठाउँहरुमा तपाईहामीले विद्वानहरु भेट्छौं । तर, त्यो भन्दा बढी विद्वानहरु भेटिने अरु ठाउँहरु छन् । सार्वजनिक यातायात, बाटो, चियापसल अरु यस्ता ठाउँहरु हुन् जहाँ हरेक विषयका जानकारहरु भेटिन्छन् । साधारयातया त्यस्ता ठाउँहरुमा एक वा दुइ जना वक्ताहरु हुन्छन् र बाँकी श्रोताहरु । ती श्रोताहरु चमत्कृत भएर ती विद्वान वक्ताहरुका कुराहरु सुनिरहेका हुन्छन् । केही दिन अघि घर छेउको चिया पसलमा त्यस्तै एक ज्ञानी मानिसका कुराहरु सुन्न पाइयो । 

उनी मोदीको सरकार, भारतीय कूटनीति र नेपालको जलश्रोतका विषयमा आफ्नो असीमित ज्ञानको भण्डार खोलिरहेका थिए । अरु चारपाँच जना मन्त्रमुग्ध भएर टाउको हल्लाएर सुनिरहेका थिए । ती विद्वान भन्दै थिए, “एक पटक चीनसंग भारतले पानीको कुरामा जोरी खोज्यो । चीनले आफ्नो देशबाट बगेर भारत तिर जाने गंगा नदीको मुहानै मोडिदियो र आफ्नै देश तिर फर्कायो । आफ्ना मरुभूमिहरुमा त्यो पानी मोडेर हराभरा बनायो । उता भारतमा भने पानीको हाहाकार भएर हराभरा ठाउँहरु पनि मरुभूमिमा परिणत हुन थाले । अन्त्यमा हार खाएर भारतले चीनसंग माफी मागेपछि बल्ल फेरि चीनले गंगाजी उतातिर फर्काइदियो । हाम्रा नेताहरुले पनि बुद्धि जाने गर्नु पर्ने त्यही नै हो बुझ्नुभो ?”

ती विद्वानका श्रोताहरुले होमा हो मिलाए । स्तम्भकारको मगज रन्थनियो । त्यहाँ बसेर एक कप चिया खाउन्जेलमा ती महोदयले आफ्ना श्रोताहरुलाई गाजाको समस्याका बारे, चरीलाई कसले र किन अनि कसरी षडयन्त्र गरेर मा¥यो भन्ने बारे, अल कायदा आगामी दिनहरुमा कुन रुपमा उदाउँछ भन्ने बारे, नायक श्रीकृष्ण श्रेष्ठको निधन पश्चात उनको घरमा श्वेता खड्काको सम्बन्ध र अवस्था बारे, सोभियत संघ टुक्रिनाको खास र अहिलेसम्म विश्वले थाहा नपाएका कारणहरु बारे अनि स्कटल्याण्डको मतदानको परिणाम के हुन्छ भन्ने बारेमा पनि ताजाताजा जानकारी प्रदान गरे ।

यी र यी भन्दा चर्का ज्ञाताहरु पनि हाम्रो समाजमा प्रशस्तै पाइन्छन् । हामी सम्भवतः संसारमै थोरै पाइनेहरु मध्येका प्रजाति हौं जसलाई सबै कुरा थाहा हुन्छ । राष्ट्रिय र अन्तर्राष्ट्रिय राजनीतिको त हामी सबै भन्दा ठूला विज्ञहरु हौं । हामीसंग हरेक कुराका समाधानहरु हुन्छन् । हामी ओबामाका गल्तीहरु र उनले गर्नुपर्ने कुराहरु यति बिश्वासका साथ देखाइदिन सक्छौं, भनेर साध्य नै छैन । भारतमा जनता पार्टीको जीत र काँग्रेसको हारका बारे उनीहरुलाई नै थाहा नभएका कुराहरु हामीलाई थाहा छ । कश्मीरका समस्या हुन् वा पाकिस्तानका आन्तरिक समस्या हामीलाई सोधेको भए ती उहिल्यै समाधान भैसक्थे । मानिसका व्यक्तिगत समस्या र घरका कुराहरु देखि लिएर अन्तरिक्षमा जीवन छ कि छैन, छ भने कसरी खोज्ने भन्नेसम्ममा हामीसंग भएका ज्ञानबाट न हामीले फाइदा लिन सक्यौं, न विश्वले । कत्रो दुर्भाग्य । 

हामी यस्ता विद्वान हौं, कुनै पनि विषयमा कसैलाई पनि सल्लाह दिन सक्छौं हामी । रोगव्याधको कुरामा त झनै हाम्रो अतुलनीय चिकित्सकीय ज्ञान छ । होमियोप्याथी, एलोप्याथी, योग, प्राकृतिक चिकित्सा, झारफूक, एक्यूपंचर लगायतका हरेक पद्धतिका बारे हामी सल्लाह दिन सक्छौं । सानो तिनो रोगको लागि त औषधि नै लेखिदिनसक्छौं हामी । संसारका कुनै पनि अरु मुलुकका मानिसहरुभन्दा हामी बढी ज्ञाता छौं । हामी हरेकलाई सिनेमा, साहित्य, चित्रकला, मूर्तिकला,  वा कुनै पनि सिर्जनात्मक कुराका बारे समीक्षा गर्न आउँछ । हरेक विषयमा जानकारी राख्ने मानिस अरु मुलुकमा विरलै मात्र भेटिन्छन् । 

अहिले त झन प्रविधिले सारा कुराको जानकारी औंलाको टुप्पोमा सीमित बनाइदिएको छ । यस्तो बेलामा पनि हामी विद्वान नभए कहिले हुने त ? तसर्थ हामीलाई हरेक कुराको जानकारी छ । विश्वको इतिहास हामीलाई कण्ठ छ । साम्यवादको विकास र पतनका बारे हामीलाई हरेक मिति कण्ठ छ । हिटलर कहाँ चुके, माओ कहाँ चिप्लिए, विश्वयुद्धहरु किन भए, चन्द्रमामा मान्छे पुगेको हो कि हैन, कन्स्पिरेसि थ्योरीहरु के के हुन्, ट्विनटावर खासमा भत्काउने को हो र त्यो असम्भव कार्य कसरी सम्भव बनाइयो, राजा वीरेन्द्रको वंश वास्तवमा कसले र कसरी नाश गरेको हो भनेर हामी मध्ये कसैलाई पनि सोध्नुस् त, कसैले यो विषयमा मलाई जानकारी छैन भनेको सुन्न पाउनुहुन्न तपाइँ ।

हो हामीलाई जानकारी पाउन आजकल साह्रै सजिलो भएको छ । त्यसैले हाम्रा रुचिहरु पनि त्यसरी नै बिस्तार भएर जानु अस्वाभाविक हैन । तर समस्या के भने तपाई एउटा विषयको बारे पढ्दापढ्दै तपाईको साथीले अर्को विषय भ्याइसक्छ । कतै हूलमूलमा उसले त्यो विषयमा बोलेको सुनेर तपाईलाई आफू पछि परेको भान हुन्छ । सतही जानकारी, एक दुइटा उदाहरण र एक दुइ वटा मिति घोकेर तपाइँ अर्को दुइटा विषयमा उसलाई उछिन्न कम्मर कस्नुहुन्छ । हामी जति धेरै जानकारी बटुल्छौं, त्यति धेरै ज्ञानबाट टाढा हुँदै जान्छौं । अध्ययन नगरौं भन्ने आशय हैन । के र कति भन्ने मात्र कुरा हो । 

किनभने जानकारी बटुल्ने तीब्रताले हामीलाई जानकारी र ज्ञान फरक कुरो हो भन्ने कुरा बुझ्ने फुर्सद पनि दिएको छैन ।

Sunday, September 7, 2014

सन्तानका बेष्ट फ्रेण्ड

बायाँ फन्को १४०

यो स्तम्भ पढिरहनुभएका सबै अभिभावकहरुलाई एउटा प्रश्न, तपाईका छोराछोरीको बेष्ट फ्रेण्ड को हुन् ? तपाईहरु सबैको दिमागमा केही नाम आए होलान् । ती नामहरुमध्ये तपाईंको आफ्नो नाम आयो कि आएन ? आएन भने तपाईंले एकपटक गम्भीर भएर सोच्नु पर्छ ।


परिवर्तनशील निर्विवाद र अकाट्य सत्य हो । नदेखिने गरी, थाहा नपाउने र सुस्त गतिमा सबै कुराहरु परिवर्तन भैरहन्छ । प्रकृति मात्र नभै समाज, राजनीति, मानसकिता, सोच, विचार, प्रविधि लगायत हाम्रा वरिपरिका सबै कुराहरु परिवर्तित भैरहेका हुन्छन् । श्रृष्टिको सुरुवात देखि अन्त्यसम्म चलिरहने परिवर्तनका हरेक क्रमलाई हामीले कतिसम्म आत्मसात गर्न सक्छौं, देख्न सक्छौं वा सक्दैनौं अनि त्यस अनुसार आफूलाई पनि परिवर्तन गर्दै जान सक्छौं कि सक्दैनौं भन्ने कुरा एकदमै महत्वपूर्ण हुन्छ । अपल्पनीय रुपमा हुने प्राकृतिक प्रकोप बाहेक अन्य सबै परिवर्तनका निश्चित संकेतहरु हुन्छन्, निश्चित गति हुन्छ । तर, परिवर्तन सँधै सकारात्मक वा राम्रैका लागि हुन्छ भन्ने जरुरी पनि त छैन नि ।

Saturday, August 16, 2014

पिकनिकको पाँच रुपैंया

२०७० श्रावण ३१ गते कान्तिपुरको कोसेलीमा प्रकाशित संस्मरण


“मलाई तिमीसंग, एउटा कुरा गर्नु थियो ।”

मुसुक्क हाँस्दै जुन किसिमको स्वरमा मेरी छोरी मसंग कुरा गर्न आई, त्यसबाटै मलाई थाहा भैसकेको तियो, उसलाई केही चाहिएको छ । संसारका हरेक बाबुआमाले आफ्ना सन्तानको त्यो भाव पहिले नै बुझ्दछन् ।

“तिम्रो फेसबुक र ट्विटरमा एउटा पेजको लिंक शेयर गरिदेऊ न प्लीज ।” 

मलाई सामाजिक संजालमा आउने त्यस्ता लिंकहरु देखेर वाक्क लाग्छ । हेक्का गर्नु भएको छ भने बेलाबेला ताइँ न तुइँका लिंक र खेलहरु मन पराइदिनका लागि लागि अनुरोधहरु आउँछन् । तपाईँलाई रमाइलो लाग्छ भने खेल्नुस् न भै हाल्यो नि । भएभरका सबैलाई किन तनाव दिनू ? नामै नसुनिएका मानिसहरुले आफूलाई सेलेब्रिटी भन्दै मन पराउनका लागि पनि हत्तु बनाउँछन् । आफ्ना लागि गज्जवका लागेका फोटाहरु अरुको टाइमलाइनमा टाँसिदिन्छन् । चाहिने नचाहिने उत्पादन, थरिथरिका आन्दोलन, बिभिन्न प्रकारका भगवान, आवश्यकता, चन्दा, परोपकार, समाजसुधार र अजीव प्रकारका प्रतिस्पर्धामा जित्नका लागि भोट मागेर पनि वाक्कै लगाउँछन् । अझ मानवीय समवेदनाका नाममा वीभत्स फोटाहरु हालिदिएर तपाईँको मूड, दिन वा रातै खराब बनाइदिनेहरुको पनि कहाँ कमी छ र ? म आफू त्यस्ता कामहरुबाट सकेसम्म बच्ने प्रयास गर्छु । 
त्यसैले मैले छोरीको बाँकी कुरै नसुनी उसको प्रस्तावलाई नकारिदिएँ । 

उसले अमीलो मुख लगाएर भनी,

“पहिले के हो भन्ने कुरा त बुझ ।”

Sunday, August 10, 2014

मन, मोदी र मगज

मोदी आए, मोदीले मन जिते, मोदी गए

सिनेमाको पटकथा लेखनको एउटा सर्वमान्य सिद्धान्त छ, दृश्य चल्न शुरु हुने बेलाका पहिलो केही समय सबैभन्दा बढी महत्वपूर्ण हुन्छ । दर्शकको ध्यान झ्याम्मै तपाईले तान्नसक्नुभएन भने सिनेमा डुब्ने सम्भावना अत्यन्त धेरै हुन्छ । अनि उत्कर्षका केही अन्तिम मिनेट पनि त्यस्तै हुन्छन् । बीचका भागहरुमा अलिअलि दायाँबायाँ भए पनि खासै फरक पर्दैन । यो कुरा सिनेमा मात्र नभै अरु कथा सुनाउने माध्यमहरुका लागि पनि त्यति नै आवश्यक हुन्छ । अनि अलि गहिरिएर सोच्ने हो भने जीवनका अरु धेरै पाटाहरुमा पनि यो त्यति नै लागू हुन्छ । अभिव्यक्त गर्ने माध्यमहरु जुनसुकै किन नहुन्, आफूलाई सही ढंगले प्रस्तुत गर्न सकिएन भने मनका भावना वा मगजले प्रवाह गरेका कुराहरु त्यही रुपमा अरुलाई तपाईं बुझाउन सक्नुहुन्न ।

Sunday, August 3, 2014

मानवता र विकास ***

बायाँ फन्को १३७

मान्छेको विशेषता भनेको नै विकासको महत्व बुझ्नु र आफूलाई समयानुकुल रुपमा विकसित गर्दै लैजानु हो । यो प्रकृया असाध्यै सुस्त गतिमा शुरु भएको थियो र यसले बिस्तारै गति लिएको हो । हामी जति विकसित हुँदै गयौं, त्यति नै विकासको गतिलाई तीब्र बनाउन पनि सिक्दै गयौं । त्यसैले हरेक युग र हरेक पुस्ताले अघिल्लो युग र पुस्तालाई यो गतिमा पछि पार्दै गएको हुनुपर्छ । मानव जीवनसंग सम्बन्धित हरेक कुरामा हामीले खोजीनीति र प्रयोगहरु गर्दै गयौं । त्यसको फस्वरुप नयाँनयाँ कुराहरु पत्ता लगाउँदै गयौं । हाम्रो जीवन अझ बढी सहज हुन थाल्यो, सरल हुन थाल्यो । विचार, मानसिकता, प्रविधि, औषधि, निर्माण, ज्ञान र विज्ञानको कुरामा पनि हामी परिस्कृत हुँदै गयौं । 

तर बेलाबेलामा हामी उपलव्धिको दम्भमा रमाएर विकासको नकारात्मक पक्षहरुलाई पनि अंगीकार गर्ने गर्छौं ।

आगोले हामीलाई निकै कुरा सिकायो । आगोबाटै मानिसले उज्यालो, इन्धन र ऊर्जाको महत्व बुझ्यो । त्यसका अरु परिस्कृत रुपहरु फेला पार्न प्रेरित भयो । त्यही आगाले अरुलाई डढाउन, पोल्न र विनाश गर्न पनि सिक्यो अर्काथरि मानिसले । हुन त बृहत बिनाशका हतियारहरुको निर्माण पनि विकासको ठूलै उपलव्धि हो नि । सानोतिनो सोच, समय, लगानी वा अभ्यासले कहाँ बन्छन् र ती ? तर त्यस्ता अनावश्यक विकास मानिस भित्रै रहने शैतानको उपज हो । एकातिर एउटा मानिस सयौं अरु मानिसलाई बोकेर सिमलको भुवा उडे जसरी तीसौं हजार फीट माथि आकाशमा उड्न सक्ने हजारौं टनको विमान बनाउन सक्छ । अर्को तिर त्यही विमानलाई भुँइबाटै ताकेर गुलेलीले चरा खसाले जस्तो खसाल्न सक्ने अस्त्र पनि मानिसले नै बनाउँछ । त्यस्ता संहारक अस्त्र बनाउने, आफ्नो स्वामित्वमा राख्ने र प्रयोग गर्नेहरुलाई त्यसको परिणाम देखेर कस्तो खुसी प्राप्त हुन्छ होला, हुन्छ वा हुँदैन होला ? हुँदाहुँदा यस्ता हतियारहरु बनाइसकेको छ मानिसले, जसको प्रयोग भयो भने त्यसको परिणाम के भयो भन्ने कुरा हेर्नका लागि कोही पनि बाँकी रहँदैनन् । त्यसका आविष्कार गर्नेहरु स्वयं पनि । के अर्थ र उपादेयता छ त्यस्तो विकासको, त्यस्ता आविष्कारको ? यो प्रश्नको उत्तर उनीहरुसंगै पनि छैन । 

सारा जीवन कुनै रोगको उपचारको लागि औषधि पत्ता लगाउनका लागि खर्च गर्ने पनि हामी मध्येकै कुनै मानिस हुन्छ । उसको टाउकोको वरिपरि कुनै आभापुञ्जको गोलो घेरा देखिंदैन । न उसका सेता प्वाँखहरु भएको कुनै पखेटा हुन्छ । अर्को तिर एकै पटकमा लाखौं मानिसको ज्यान लिन सक्ने संक्रामक भाइरस बनाउनका लागि पनि हामी जस्तै मानिस लागिरहेको हुन्छ । अनि उसको पनि अजंगको ज्यान, बाहिर निस्केको दाह्रा, लामालामा नङ्ग्रा, टाउकामा दुइवटा घुम्रेको सिङ र पुठ्ठोबाट झुण्डिएको पुच्छर हुँदैन । 

संसारका विपरित ध्रुवमा बस्ने आफूले नचिनेका र सम्भवतः कहिल्यै नभेट्ने अरु मानिसहरुका समूहगत हितका लागि आफ्नो सबैथोक दाउमा लगाउने मानिस पनि हामी माझै हुन्छन, हामी जस्तै हुन्छन् । तिनीहरु पनि उपलव्धिबाट पाइने सन्तुष्टिका लागि नै कटिवद्ध भैरहेका हुन्छन् । अनि हामीमाझै हुन्छन् आफ्नै वर्ग, समुदाय वा राज्यका मानिसहरुलाई फुटाएर, लडाएर र जुधाएर आफ्नो स्वार्थसिद्धि गर्नेहरु । यी दुबैका आत्मसन्तुष्टिमा आकाश पातालको फरक हुन्छ । 

एउटा महादेशमा बस्नेहरु भन्दा अर्को महादेशमा बस्नेहरु भिन्न छैनन् । आँखा सबैका दुइटै हुन्छन्, तिनले देख्ने कुरा पनि उही हुन्छन् । एसियामा बस्नेले देख्ने हिमाललाई यूरोपको मान्छेले पनि हिमालै देख्छ, मरुभूमि देख्दैन । गाजाको मान्छेले हेर्दा देख्ने बालक इजरायलीको आँखाले पनि तिनलाई बालकै देख्छ । बमको बिनाशले उडाएको धूलो आँखामा पर्दा सबैलाई उसै गरी पोल्छ । ट्विन टावर धराशायी हुँदा त्यसमा लागेको आगोका मुस्लाहरुले खरानी बनाउने बेला जात, धर्म, देश केही भन्यो र ? अविश्वसनीय रुपमा त्यो भत्कँदा त्यसका अनियन्त्रित बिशाल अवशेषहरुले आफ्नो मुनि पर्ने सबैलाई नै धूलोपीठो बनायो । हिरोसिमा र नागासाकीमा भारिएका फ्याट म्यान र लिटल ब्वाइहरुले त्यहाँ अरु देशका मानिस पनि भएका भए के जापानीलाई मात्र छानेर मार्थे ? 

हाम्रो आन्तरिक र बाह्य शारीरिक र जैविक बनौट उस्तै छ । अरु सबै कुरामा यति धेरै समानता भएको मानिस भन्ने प्राणीको मासकिता र बुझाइमा मात्रै किन यति धेरै फरक हुन्छ ? के यो सृष्टिले नै सिर्जना गरेको भिन्नता हो ? वा हामीले पछि आफूमा विकास गरेका हौं यसको ?

हामीमा विकासको कहिले पनि शान्त नहुने भोक छ । त्यसैले हामी आफू शान्त नहुन्जेल यो भोकलाई शान्त गर्ने क्रममा नै पूरा जीवन बिताइरहेका हुन्छौं । बेलाबेलामा हामीले बिर्सनै नहुने कुरा चाहिँ एउटै मात्र छ । विकास गर्नका लागि खर्च लाग्छ । पैसा, श्रोत, साधन र अथक परिश्रम माग्छ विकासले । लगानी माग्छ । अझ व्यक्तिगत मात्रै नभै सामूहिक प्रयास पनि माग्छ विकासले । तर मानवता भन्ने कुराको लागि लागि पैसा लाग्दैन, आफू एक्लैको मात्र प्रयासले पनि त्यो सकिन्छ । त्यसको लागि धेरै ठूलो मानसकि वा शारीरिक कसरत पनि गर्नु पर्दैन । यही सित्तैंमा प्राप्त हुन सकिने कुरा, मानवता नभै चाहिँ जति पैसा र परिश्रम खर्च गरे पनि सही अर्थमा विकसित हुन सकिंदैन । किनभने बिना मानवताको विकासका जहिले पनि अंध्यारा पाटाहरु रहिरहन्छन् । तिनलाई जित्ने भनेको मानवताले मात्र हो । मानवताको नकारात्मक पाटो हुँदैन, अँध्यारो पक्ष पनि हुँदैन । 

Sunday, July 27, 2014

मानवता र विकास

मान्छेको विशेषता भनेको नै विकासको महत्व बुझ्नु र आफूलाई समयानुकुल रुपमा विकसित गर्दै लैजानु हो । यो प्रकृया असाध्यै सुस्त गतिमा शुरु भएको थियो र यसले बिस्तारै गति लिएको हो । हामी जति विकसित हुँदै गयौं, त्यति नै विकासको गतिलाई तीब्र बनाउन पनि सिक्दै गयौं । त्यसैले हरेक युग र हरेक पुस्ताले अघिल्लो युग र पुस्तालाई यो गतिमा पछि पार्दै गएको हुनुपर्छ । मानव जीवनसंग सम्बन्धित हरेक कुरामा हामीले खोजीनीति र प्रयोगहरु गर्दै गयौं । त्यसको फस्वरुप नयाँनयाँ कुराहरु पत्ता लगाउँदै गयौं । हाम्रो जीवन अझ बढी सहज हुन थाल्यो, सरल हुन थाल्यो । विचार, मानसिकता, प्रविधि, औषधि, निर्माण, ज्ञान र विज्ञानको कुरामा पनि हामी परिस्कृत हुँदै गयौं । तर बेलाबेलामा हामी उपलव्धिको दम्भमा रमाएर विकासको नकारात्मक पक्षहरुलाई पनि अंगीकार गर्ने गर्छौं ।

Sunday, July 13, 2014

भकुण्डो र भावना

नेपाल साप्ताहिकको मेरो स्तम्भ 'बायाँ फन्को' मा प्रकाशित


चार वर्षमा एक पटक हुने भकुण्डोको यो प्रचिस्पर्धाको आफ्नै रमाइलो हुने गर्छ । अरु बेला भकुण्डाका क्लबका खेलहरुमा खासै रुचि नहुनेहरु पनि यो बेला समय कुसमय निन्द्रा मारेरै भए पनि खेलाहरु छुटाउँदैनन् । 

यतिखेर यो बायाँ फन्को पाठकहरुले पढिरहनुभएको बेला विश्व कप भकुण्डोको प्रतिस्पर्धा झण्डैझण्डै समाप्त हुने बेला भइरहेको हुनेछ । तेश्रो स्थानका लागि भएको खेलमा आयोजक ब्राजिललाई नेदरल्याण्ड्सले पाखा लगाइसकेको छ भने अर्जेण्टिना र जर्मनी बीच उपाधिको लागि भरे ज्यूज्यानको बाजी लाग्दैछ । 

सबैभन्दा रमाइलो कुरा के भने यतिबेला चारवर्षको एकपटक टोलबजार,कार्यालय वा जहाकहीं पनि भकुण्डाका विज्ञहरु च्याउ उम्रे सरह उम्रिन्छन् । उनीहरु कुन खेलाडीले कसरी खेल्यो अथवा खेल्नुपथ्र्यो, कुन टीमको कस्तो रणनीति हुनुपथ्र्यो भन्ने कुराहरु ठोकुवा गरेर भनिदिन्छन् । हारका कारणहरु के के थिए भन्ने बारेमा त्यस्ता मानिसहरु बोलिरहेका हुन्छन् जसलाई अफ साइड कसरी हुन्छ भन्ने कुराको पनि खासै ज्ञान नहुन सक्छ । भकुण्डोको यो नै एउटा यस्तो सुन्दर पक्ष हो जसले यो खेललाई विश्वकै सबैभन्दा लोकप्रिय खेल बनाइदिन्छ । हामीलाई यो चारवर्षे मेलाले आफ्नो बाल्यकालमा पनि फर्काइदिन्छ जहाँ हामीले भकुण्डो नपाए पनि मोजाका गुजुल्टाहरुलाई मच्चीमच्ची गुडाएका हुन्छौं, उडाएका हुन्छौं ।

Thursday, July 10, 2014

जंगलको राजा को?

ब्राजिलमा जारी विश्व कप भकुण्डो खेलाको फाइनल जर्मनी र अर्जेण्टिनाको बीच हुने भएको छ । यस सन्दर्भमा एउटा पुरानो चुट्किला सुनाउन मन लागेकोले यहाँ लेख्दैछु ।

एकपटक जंगलमा एउटा सिंह हिंडिरहेको थियो । उसले एउटा लोखर्केलाई भेटेछ, अनि ठूलो स्वरमा हकार्दै सोधेछ,
"लोखर्के, भन् जंगलको राजा को हो?"
लोखर्केले हात जोडेर भनेछ,
"सिंह हजुर, तपाईँ नै हो अरू को हुन सक्छ र?"
"स्याब्बास् ।"

सिंह दंग परेर अघि बढेछ । केही पर उसले एउटा बाँदर भेटेछ, त्यसै गरी ठूलो स्वरमा हकार्दै सोधेछ,
"ए बाँदर, ल भन् त जंगलको राजा को हो?"
बाँदरले पनि डराएर भनेछ,
"सिंह सर, तपाईँ बाहेक अरू को हुन सक्छ र ?"

यसै क्रममा सिंहले खरायो, स्याल, जरायो, मुसा जस्ता जनावरहरूलाई भेट्दै त्यही प्रश्न सोद्धै गएछ । सबको उत्तर त्यही हुन्थ्यो,
"हजुर बाहेक अरू को र?"

अन्त्यमा सिंहले एउटा विशाल र मत्त जंगली हात्ती भेटेछ र कुर्लिएछ,
"ए साले हात्ती, ल भन् त जंगलको राजा को हो ?"

हात्तीले केही नबोली सिंहलाई  सूँडले बेरेर हावामा फन्फनी घुमाएर फ्यालिदिएछ । भुइँमा पछारिएको सिंह सकीनसकी उठेछ, अनि ङिच्च हाँसेर भनेछ,
"एउटा सानो जनरल नलेजको प्रशन त सोध्या थिएँ नि, थाहा छैन भने छैन भने भै हाल्थ्यो नि । त्यस्सै कुटिहाल्नुपर्छ आर्कालाई?"

Sunday, July 6, 2014

हाम्रो समाज

बायाँ फन्को १३५

मानिसले विकासको क्रममा घर बनाउन सिक्यो । घर बनाउन सिकेपछि उसले परिवार बनाउन सिक्यो । त्यसपछि मानिसले बिस्तारैबिस्तारै टोल, छिमेक, समाज, सहर हुँदै देश बनाउन सिक्यो । विकासको क्रममा धेरै नयाँ कुराहरु पत्ता लगाउँदै गयो मानिसले । ऊ विकसित हुुनुको साथसाथै परिमार्जित पनि हुँदै गयो । मौसम, भूगोल र अन्य थुपै्र कुराका परिवर्तनहरुसंग आफूलाई आत्माित गर्दै मानिस अहिलेको अवस्थामा आइपुगेको हो । मानव विकासका बारे थरिथरि मान्यताहरु पाइए पनि चुरो कुरो भनेका चाहिँ यही हो र कुनै पनि सिद्धान्तका पक्षपातीहरुको यसमा चाहिँ विवाद छैन भने हुन्छ ।  

हाम्रा पूर्वजहरुभन्दा हामी बढी र हामीभन्दा हाम्रा सन्ततिहरु बढी विवेकी हुनुपर्ने विकासको क्रमको नियम हो । भौतिक उपलव्धिका हिसाबले हेर्दा, भौतिक विकासको आँखाले हेर्दा यो कुरा साँचो पनि भएको छ । अरु विकाससंगै संयम, आत्म अनुशासन र मानसिक परिपक्वता जस्ता कुराहरु पनि संगसंगै अघि बढ्नु कुनै पनि समाज, सहर वा राष्ट्रका लागि अत्यन्त आवश्यक हुन्छ । तर, अहिलेको अवस्थामा हामीले ध्यान दिएर आफ्नो वरिपरि हेर्ने हो भने यो कुरामा हामी अधोगति तिर गइरहेका छौं । नैतिक मूल्य भन्ने कुरा हामीले बिस्तारै गुमाउँदै गइरहेका छौं । हामी आफ्नो क्षणिक सुविधा र फाइदाका लागि समग्रमा बहुसंख्यक मानिसहरुलाई अप्ठ्यारो पार्न पछि नपर्ने हुँदै गइरहेका छौं । सानासाना देखि लिएर ठूलाठूला कुराहरुमा यसको लक्षण देखिएको छ । तर पनि हामी त्यसलाई या त देखिरहेका छैनौं, हेनै चाहिरहेका छैनौं अथवा हुन सक्छ, वास्ता गरिरहेका छैनौं ।

ठूला कुराहरु नगरी सानातिना उदाहरणहरु नै हेरौं न । एउटा छिमेकी बिहानबिहान आफ्नो घर अघिको सडक समेत बढार्छ, तर अर्को कोही मान्छेले त्यही सडकमा फ्यात्त ल्याएर फोहोर फालिदिन्छ । केही दिन अघि पुल्चोकको एउटा डिपार्टमेण्टल स्टोर अघि पन्ध्र मिनेट बिताउँदा यस स्तम्भकारले बडो उदेक लाग्दो कुराहरु अवलोकन गर्न पाएको थियो । बाहिर ठेलाजन्य खानेकुराहरु बेच्ने ठाउँबाट ‘फास्ट फुड’ किनेर खानेहरुमा केही यस्ता थिए, जो खाइसकेपछि बोहोता र टपरी फोहोर फ्याल्ने ठाउँमा लगेर मिल्काउँथे भने कोही चारै तिर पल्याकपुलुक हेरेर खाएकै ठाउँमा छोडेर हिंड्थे । दुइ पाइला पर गएर त्यसलाई व्यवस्थित स्थानमा फ्याल्न ती मानिसहरुलाई किन त्यति गाह्रो लाग्ने हो भन्ने कुरा बुझिनसक्नुको छ । 

हामीलाई अनुशासन पालना गर्नु भनेको आफू सानो हुनु हो र नियम मिच्नु भनेको ठूलो मान्छे हुनु हो भन्ने किन लाग्न थालेको होला भन्ने कुरा उदेक लाग्दो छ । एक दिन भरी मात्र ध्यान दिएर हेर्ने हो भने अनुशासनहीनताका कति धेरै उदाहरणहरु देख्न पाइन्छ भन्ने कुरा कहिले हेक्का गर्नुभएको छ ? सडकको छेउमा पेटी हुँदाहुँदै पनि तेर्सो परेर हात समातेर आधा बाटो ढाकेर हिंड्ने वटुवाहरुले आफूलाई अलिकति पनि अनुशासति बनाउने हो भने कति समस्या टर्छ होला । त्यसै गरी ‘जेब्राक्रस’मा बाटो काट्न लागेकोलाई हुत्तिंदै आएर पेल्ने सवारी चालकहरुलाई त्यसले कस्तो आत्मसन्तुष्टि प्रदान गर्छ होला ? अनि चार पाइला पर भएको आकाशे पुल वा बाटो काट्ने ठाउँसम्म जान अल्छी मानेर बीचबाटै बाटो काट्ने बटुवाहरुले बचाएको त्यो समयबाट उनीहरुलाई कति र के उपलव्धि हुन्छ होला ?  हरियोबाट रातो भएको बत्तीलाई केही छिन त मिच्न हुन्छ भन्ने विश्वास भएका सवारी चालकहरु मुश्कीलले आधा मिनेट छिटो कतै पुगेर के पाउँछन् होला ? आफ्नो अघि एकैछिन अरु सवारी रोकिएको देख्न नसकेर गलत साइडबाट वा पेटीबाट भटभटे हुइँकाउने दक्ष व्यक्तिहरुका कारण ट्राफिक कति अस्तव्यस्त हुन्छ भन्ने कसैलाई किन मतलब नभएको होला ? यात्रु देख्नासाथ ठाम्को ठामै घ्याच्चै रोकिने बस, टेम्पो र माइक्रोहरुलाई आफ्नो पछिल्तिर आएर कोही जोतिएला भन्ने अलिकति पनि डर किन नलाग्ने होला ? आफूलाई ओर्लनु पर्ने ठाउँभन्दा एक इन्च पनि पर लग्यो भने मुड्कीले छानो र भित्तामा बजारेर चालकलाई आमाचकारी गाली गर्नेहरुले आफूलाई कति पराक्रमी ठान्छन् होला ? 

नियम कानून भनेको करबलले मात्र पालना गर्नुपर्छ, सकेसम्म छल्नुपर्छ भन्ने मान्यता हामीमा किन छ ? बाध्यताले पालना गर्दा पनि हामी त्यो अरुका लागि कृपा गरेको भन्ने सोच्छौं । हेलमेट हामीले ट्राफिक प्रहरीका लागि लगाउने हो । हामीले सिट बेल्ट बाँधेर सवारी चलाउँदा अरुहरुको परिवारले पुण्य कमाउने र तिनलाई बैतरिणी नदी तर्न सजिलो हुने हो भन्ने किन लाग्छ हामीलाई ? टेम्पो वा बसको ढोकामा तुर्लुङ्ग झुण्डिएर यात्रा गर्नू भनेको पौरखको परिचायक हो भन्ने सोच्छौं हामी । दुर्घटना भनेको सनयमित कुरा हैन, एकैै क्षणको लापरवाहीले आफ्नै खती हुनसक्छ भन्ने कुरा नपरुनजेल किन चेत्दैनौं हामी ? हामीलाई कनि यति धेरै थुक आउँछ ? हर्नका चर्का आवाजहरु किन हाम्रा लागि मधुरो सङ्गीत जस्तो कर्णप्रिय छ ? त्यसैले अगाडि ठाउँ नभए पनि हामी प्वाँकप्वाँक पारिरहन्छौं । एउटाको लयमा अर्कोले लय मिलाएर हर्नको अर्केष्ट्रा र सिम्फोनी बनाउँछौं हामी । जुन बाटोमा एकैछिन अड्कँदा हाम्रा कन्सिरीका रौंहरु ठाडा हुन्छन्, त्यही बाटोमा दिनको १४ देखि १६ घण्टा घामपानी नभनी खट्ने बिचरा प्रहरीले एकैछिन आफ्नो साइडकोलाई जान दिएन भने त झन् उसको कानको जाली फुटाउँला जसरी हर्न बजाउने हाम्रो बानी भैसकेको छ । 

ठूला सुधारहरु सानासाना कुराहरुको समष्टिगत प्रयासका प्रतिफलहरु हुन् । हामीले आफू एक जनाबाट मात्र सुधारहरु गरेर हेरौं न, आफूलाई मात्र अनुशासनमा राख्न थालौं न । सुधारहरु कसरी देखिन थाल्छन्, हामीलाई नै अचम्म लाग्नेछ ।

Sunday, June 22, 2014

पानी

बायाँ फन्को १३४

मानिसलाई बाँच्नका लागि अनेकौं कुराको आवश्यकता हुन्छ । प्राकृतिक वा कृतिम अनेकौं कुराहरुमा मानिस भर पर्छन् बाँच्नका लागि । ती मध्ये कतिपय मानिसले आफूलाई सहज र बिलासी बनाउनका लागि अभ्यस्त गरेका कुराहरु पनि हुन्छन् । उदाहरण्का लागि कसैको प्रेममा आशक्त भएको मानिस आफ्नी प्रेमिका वा प्रेमीलाई आफू ऊ बिना एक पल पनि बाँच्न नसक्ने किरिया खान्छ । तर कोही नभएर कोही बाँच्न नसकेका बिरलै मात्र उदाहरण पाइन्छन् । केही चाहिँ बास्तवमै यस्ता कुरा हुन्छन्, जस बिना साँच्चै मान्छे बाँच्न सक्दैन । आआफ्नो ठाममा बेला र परिस्थिति हेरेर ती सबको महत्व हुन्छ । ती मध्ये कुन बढी नभै नहुने कुरा हो भनेर सोध्ने हो भने ठ्याक्कै तोकेर भन्न सकिंदैन । पानी एउटा यस्तो कुरा हो, जुन जीवनका लागि नभै नहुने कुराहरु मध्ये एक हो । स्तम्भकारले किन पानीमा आउनका लागि यति लामो भूमिका बाँधेको भनेर तपाईहरुलाई अचम्म लागेको पनि हुन सक्छ । 

केही दिन अघि संयोगवश एक जना परिचित मान्छे भेटिए । ती परिचित केही वर्ष अघि काठमाण्डौबाट उडेर अपहरणमा परेको भारतीय विमानका यात्रु पनि हुन् । लामो समयपश्चात् भेटघाट भएको हुनाले लामै कुराहरु हुनु अस्वाभाविक थिएन । क्रममा अपहरणमा पर्दा र त्यहाँ त्यत्रा लामो समय जीवन र मरणको दोसाँधमा बिताएका भयावह दिनहरुका कुरा पनि निस्कनु स्वाभाविकै थियो । हुन त कसैलाई त्यस्तो नपरोस् पनि, तर साधारणतया कुनै पनि मानिसले आफ्नो जिन्दगीमा त्यस्ता दिनहरुको अनुभव गर्न पाउँदैन । यस अर्थमा त्यतिबेला त्यो जति कहालीलाग्दो भए पनि कालान्तरमा त्यसको अनुभव सुन्ने र सुनाउने दुबैका लागि कुनै न कुनै रुपमा रोचक नै हुन्छ । उनको पनि यावत अनुभव त्यस्तै थिए । तर एउटा कुरा भने उनले अचम्मको सुनाए ।

उनका अनुसार केही दिन बितेपछि शुरुको डर पनि बिस्तारै मत्थर भएर जाँदो रहेछ रे । एक हिसाबले अब जे पनि हुन सक्छ भन्ने कुरामा पनि मानिस सहज हुँदै जाँदो रहेछ रे । बन्द हवाइजहाज भित्र गुम्सिएका सासहरुको उकुसमुकुस, फोहोर शौचालयको दुर्गन्ध, खानाको अभाव जस्ता यावत कुराहरु बित्दो समयसंगै स्वतः गौण हँुदै जाँदो रहेछ रे । अझ विशेष गरेर भोकको कुरा गर्ने हो भने त्यो त लाग्दो पनि रहेनछ रे । तर, एउटै कुरा जसले आलसतालस बनाउँथ्यो, त्यो थियो प्यास रे । उनका भनाइका अनुसार केही गरी कुनै दिन यो अवस्थाबाट मुक्त हुन पाइयो भने के गर्ने भन्ने दिमागमा आउँदा कतै गएर सबैभन्दा पहिले चीसो पानी घटघटी पिउने मात्र चरम लालसा हुन्थ्यो रे । रासनमा, त्यो पनि कहिलेकहीं उपलव्ध गराइने आधा कप पानीले त झनै त्यो प्यासलाई उग्र रुपमा भड्काउने काम मात्र गथ्र्यो रे । नभन्दै सौभाग्यवश अपहरणकारीहरु र भारत सरकारको कुरो मिलन विन्दुमा पुगेपछि जब उनीहरु मुक्त भए, सबैभन्दा पहिले त्यसरी नै चीसो पानी घटघट पारेर पिए रे उनले । उनलाई त्यतिबेला लागेको थियो रे, बरु खाना नहोस्, अरु केही नहोस् मान्छेलाई निकै दिन धान्न केही फरक नपर्ने रहेछ । पानी बिना त मान्छे बाँच्नै नसक्ने रहेछ । 

हुन पनि हो कुनै पनि प्राणी वा विरुवाका लागि जीवन पानी नै त हो । सहज रुपमा प्राप्य हुन्जेल हामीलाई त्यसको महत्व कहाँ थाहा हुन्छ र ? हामी अहिलेसम्म पनि पानीको महत्वलाई कति बुझेका छौं भन्न सक्छौं ? क्रमशक्रमशः कम हुँदै गएको पानीको बारेमा हामीले कति सोचेका छौं ? संसारमा भोलिको लडाईं इन्धनको लागि नभै पानीको लागि हुन्छ भन्ने कुराको भविष्यवाणी भैसक्दा पनि हामीले त्यसलाई गम्भीरतापूर्वक लिएका छौं त ? काठमाण्डौ कै कुरा गर्ने हो भने पनि हेर्दाहेर्दै यहाँ पानीको हाहाकार भैसकेको छ । पानीको नाममा मानिसहरुले कति व्यापार गरिरहेका छन् भन्ने कुरा चारैतिर देख्न सकिन्छ । कुनै बेला धारामा आएको पानी तीन तल्लामाथि ट्याङ्कीमा बिना मोटर चढ्थ्यो भनेर भन्दा त्यो एकादेशको कथा जस्तो लाग्न थालेको छ । खोलानालाबाट ट्याङ्करमा पानी भरेर घरघरमा लैजानेहरुको चर्को मूल्य सहेर पनि हामी काम चलाउन बात्तय छौं । रमाइलो कुरा त के भने तिनले पनि तपाईंलाई भनेको बेला पानी पठाउन सक्दैनन् । यति धेरै माग हुन्छ, तीन दिन पछि पालो आउँछ तपाईको । अझ सुख्खा याममा त तिनले फोन समेत पनि उठाउँदैनन् बेलाबेला । 

मिनरल वाटरको नाममा भैरहेको ब्रम्हलूटको त झन के कुरा गरी साध्य होला र ? १ लिटरको बीस रुपैंया देखि ६० रुपैंयासम्म पर्ने तथाकथित मिनरल वाटर बजारमा खुलेआम बिक्री हुन्छन् । ती मध्ये कुन मिनरल वाटर हुन् र कुन खालि फिल्टर गरिएका पानी हुन् भन्ने कसैलाई मतलब छैन । हेर्दा सङ्गलो देखिएपछि त्यो पानी हाम्रो लागि पिउन योग्य भैहाल्यो । त्यही पानीको १९ लिटरको जार ३० रुपैंयामासम्म प्राप्त हुँदा पनि हामीलाई अचम्म लाग्दैन । हो, थोरै र धेरै मात्रामा कुनै पनि कुरा किन्दा अलि सस्तो हुनु स्वाभाविक हो, तर मिनरल वाटर भनेर बेचिने पानीमा त्यत्रो फरक हुन्छ भने त्यसको गुणस्तर के र कस्तो होला भन्ने पनि कसैले किन सोच्दैनौं ? 

त्यति हुँदा पनि सपनाको मेलम्ची कछुवाको तालमा लस्किन्छ । जायज नाजायज कारणहरुले त्यसको गति रोकिंदा पनि न त सरकार त्यसमा गम्भीर हुन्छ, न जनताले नै औंला ठड्याउँछन् । हामी प्यासले प्राणै जाने अवस्था नआउन्जेल चिन्ता गर्दैनौं । किनकि हामीलाई वर्तमान जसरीतसरी चलेसम्म न हिजो के भएको थियो भन्ने हेक्का रहन्छ, न भोलि के होला भन्ने सुर्ता नै छ हामीलाई । जुन दिन पशुपतिनाथले रक्षा गर्न हात उठाउँछन्, त्यही बेला मात्र के गर्ने भनेर बिचार गरौंला ।  

Sunday, June 8, 2014

बिचरा पशुपंक्षी (कति क्रूर हामी)

बायाँ फन्को १३३

हुन त त्यो कुनै नौलो दृश्य हैन, तपाईहामीले बेलाबेला त्यो देखिरहेका नै हुन्छौं । त्यो यति सहज भैसकेको छ हाम्रा लागि, दोहो¥याएर त्यसका बारे हामी सोच्न सम्म पनि सोच्दैनौं । एकजना वीर पुरुष आफ्नो भटभटेको ह्याण्डलको दुबै तिर केही नभए पनि दशदशवटा ज्यूँदा कुखुराहरुलाई झुण्ड्याएर हुँकिइरहेका थिए । सबै बरा कुखुराहरुका खुट्टा एकआपसमा जोडेर डोरीले बाँधिएका थिए र तिनलाई उल्टो पारेर झुण्ड्याइको थियो । रातो बत्तीमा भटभटे रोकिएका काराण् अलि ध्यान दिएर तिनका आँखामा हेर्न पाइयो । विश्वास गर्नुस्, बडो दयनीय र पीडादायी थियो तिनको भाव । हुन त काटिनका लागि नै लगिएका त होलान् ती । तर पनि त्यति निर्दयतापूर्वक ती निरीह प्राणीलाई ओसारेको देख्दा मनमा थुप्रै प्रश्नहरु उब्जिए । हामी किन अर्को प्राणीप्रति यति धेरै क्रूर हुन सक्छौं ? के तिनले बोल्न नसक्ने भएका कारण ? वा तिनले प्रतिरोध गर्न नसकेका कारण ? जुनसुकै कारणले किन नहोस्, अर्को प्राणी प्रति हामी त्यतिविधि क्रूर हुन सक्छौं भने अर्को मानिसप्रति हुनुपर्ने जति भावना, सहिष्णुता र सम्वेदनशीलता हामीमा हुन्छ होला त ?
त्यही प्रसंगमा कुरा गर्दा हामीले बारम्बार देखेको अरु केही दृश्यहरुको पनि चर्चा गर्नु सान्दर्भिक होला । राजमार्गमा यात्रा गर्दा हामीले धेरैपटक तराइबाट ओसारिएका भैंसी र राँगाहरु देखेका छौं । दुहेर थारो भैसकेक पछि जोत्दाजोत्दा पनि बूढाबूढी भैसकेका अहिले मलौन् कि भरे भने जस्ता ती बिचरा चौपायाहरुलाई कति निर्दयी तरिकाले ओसारिएको हुन्छ । हलचल गर्न नहुने गरी खाँदिएका हुन्छन् ती प्राणीहरु, त्यतिमात्र कहाँ हो र ? तिनको नाकको पोहोराबाट समेत डोरी घुसारेर एकआर्कासंग उनिएको हुन्छ तिनलाई । भनिन्छ, ती मध्ये कतिको त यहाँसम्म आइपुग्नु पहिले नै प्राण्पखेरु उडिसकेको हुन्छ रे । हामी ती जनावरहरु प्रति किन यति धेरै क्रूर ? तिनका पीडा हामीले बुझ्ने भाषामा तिनले अभिव्यक्त गर्न नसकेका कारण ?
त्यस्ता मरेका चौपायाहरु बाटा कै होटलहरुमा खपत हुनका लागि झारिन्छन्, बेचिन्छन् भन्ने पनि सुनिन्छ । यहाँ आइपुगे पनि ती मासु र मम पसलमा खपत हुन्छन् रे । पुच्छर र छालाहरु समेत कीमा बनाउनका लागि पेलिन्छ भन्ने कुरा केही भुक्तभोगी र प्रत्यक्षदर्शीले यस स्तम्भकारसंग गरेका छन् । यस कुरालाई अतिरञ्जित मान्ने हो भने पनि काठमाण्डौका गल्लीहरुमा राँगाहरु कसरी काटिन्छन् र तिनका मासु कसरी ओसारिन्छन् भन्ने त सबैले देखेकै छौं । एकै छिन तिनलाई काट्ने क्रूरता र अमानवीय तरिकाहरुका बारे बिर्सिने हो भने पनि, व्यस्त सडक, फोहोर गल्ली, प्रदूषित खोलानालाको छेउमा काटिएका ती चौपायाहरु फोहोर मैला, सिमेण्ट, माटो, बालुवा तथा सेप्टिट्यांकको अवसाद ओसार्ने ट्रयाक्टरमा हालेर पनि बजार पु¥याएको देखेका छौं । मानिसको स्वास्थ्यसंग सीधै सम्बन्ध हुने यति सम्वेदनशील कुरामा पनि हामीकहाँ कुनै निश्चित मापदण्ड छैन । जसले जे र जसरी गरे पनि हुन्छ । काट्ने, बेच्ने र किन्ने सबै पशुपतिनाथले रक्षा गरिहाल्छन् भनेर ढुक्क भएका हुन्छौं ।
पहिलो कुरा त के भने मानिसले अरु प्राण्ीको मासु खाने भनेको बाँच्नका लागि नभै स्वादका लागि हो । त्यसमा पनि यति धेरै गलत मान्यताहरु परम्परागत रुपमा हामीले पछ्याएका छौं । ताजाताजा काट्दाकाट्दैको मासु फ्रीजमा राखेको मासु भन्दा राम्रो भन्ने हामीमध्ये कतिको गलत धारणा हुन्छ । स्तम्भकार बस्ने क्षेत्रमा एकजना युवा मासु पसलेले छाला निकालेको, राम्ररी सफा गरेको र दुइदिन फ्रीजमा राखेको स्वस्थ्यकर मासु बेच्न सुरु गरेका थिए । केही समय पश्चात उनी टाट पल्टिने अवस्था आयो किनभने उनको व्यापार नै चौपट भयो । बासी मासु बेच्नेमा उनी दरिए । त्यसमाथि छाला नभएपछि मासुको स्वाद हुँदैन भन्ने मान्यता त आफ्नो ठाउँमा भै हाल्यो । अन्नतः उनले हार खाएर ताजा र छाला भएको मासु बेच्न थाल्नु प¥यो ।
संसारका अधिकांश मुलुकहरुमा वैज्ञानिक र व्यवस्थित वधशालाको व्यवस्था गरिएको हुन्छ । नियमित रुपमा अनुगमन पनि गरिन्छ । कतिपय मुलकुमा मासु खानका लागि मारिने पशुहरुलाई पहिले नै वेहोश पारेर थाहा नपाउने बनाउनुपर्ने समेत नियम हुँदो रहेछ । त्यहाँसम्मको त कुरै नगरौं, तर हामीकहाँ न त वधशाला, न स्वस्थ्य प्रक्रिया केहीको पनि आवश्यकता देख्दैनौं हामी । बेलाबेला कागजी रुपमा तिनको कुरा हुन्छ, तर व्यावहारिक रुपमा त्यो कहिले पनि लागू हुँदैन । आफ्नै स्वास्थ्यको कुरामा हामी यति निस्फिक्री छौं भने प्राणीको हत्या गर्ने कुरामा हुने क्रूरताको बारे सोच्ने त कुरै पर जाओस् । हाम्रो यही हेलचक्र्याँइका कारण नै हुनुपर्छ, नेपालमा आउने सबैजसो विदेशीहरुलाई यहाँको दुइवटा कुरा नखान सचेत गराइएको हुँदो रहेछ । माछामासु र दुग्ध पदार्थ । खानै प¥यो भने पनि उनीहरुले ठूलाठूला डिपार्टमेण्टल स्टोरमा बबेचिने आयातीत माछामासुलाई मात्र विश्वास गर्दछन् ।
मासु खानु नखानु मान्छेको आफ्नो रुचिको कुरा हो । त्यसमा केही भन्नु छैन । हाम्रो देशमा सरकारी तवरबाट यसको उचित र स्वस्थ्य व्यवस्थापनका लागि पहल भएको छैन । तर, खाने नै हो भने आफू चाहिँ सचेत हुन सकिन्छ । हुनु पनि पर्छ । 

Wednesday, May 21, 2014

डक्टरका अक्षर

 'बायाँ फन्को' १३२

एकपटक एक जना डाक्टर आफ्नो साथीलाई बेलुकी खानाका लागि निम्तो दिन उनको घर पुगेछ। साथी घरमा नभएकाले उसले सन्देश एउटा कागजमा लेखेर ढोकामा अड्क्याएर छाडेछ। 'एक सातादेखि समय मिलाउन खोजिरहेको थिएँ। फलानो मितिमा फलानो समयमा मेरो घरमा खाना खानका लागि आउनू।'


साथीले बेलुकी सन्देश पढ्न खोजेछ। तर, डाक्टरको अक्षर न पर्‍यो, बिचरोले निकै प्रयत्न गर्दा पनि त्यसको छेउटुप्पो केही फेला पार्न सकेनछ। उसको दिमागमा एउटा जुक्ति फुरेछ। डाक्टरको अक्षर सबैभन्दा राम्ररी बुझ्न सक्ने कला भनेको त औषधी पसलेहरूसँग हुन्छ। उनीहरूले त अवश्य बुझ्छन् भनेर ऊ आफ्नो घरनजिकको औषधी पसलमा गएर त्यो कागज देखाएछ।



'साहूजी, यो के लेखेको हेरििदनुस् त!'



पसलेले त्यसलाई ध्यानपूर्वक हेरेछ, ती मान्छेलाई एकैछिन पर्खन भन्दै भित्र गएछ। आउँदा उसको हातमा दुईथरी औषधी थिए। औषधी पसलेले भनेछ, 'यो खानाअघि र यो खानापछि दुई-दुई चक्की सात दिनसम्म खानू।'

Tuesday, May 6, 2014

फराकिला बाटाहरु

बायाँ फन्को १३१


उपलव्धिहरु र तिनले दिने खुसी भनेको पनि अचम्मकै कुरा हो । कतै केही राम्रो नभइरहेको बेलामा सानातिना उपलव्धिहरुले पनि हामीलाई कहिलेकहीं निकै ठूला खुसीहरु प्रदान गर्छन् । ठूला उपलव्धिहरु भैरहने हो भने चाहिँ तिनै सानातिनाहरु ओझेलमा पर्छन्, महत्वहीन लाग्छन् । काठमाण्डौमा बाटाघाटाहरु चौडा भैरहेका छन् । यसैले पनि हामीलाई दंंगदास बनाएको छ । हुन त हेर्ने हो भने महानगर भनिएको सहरमा चौडा बाटाहरु हुनु कुनै प्रफुल्लित नै हुनुपर्ने कुरा त कहाँ हो र ? तर पनि लामो समयदेखि कच्याक्कुचुक्क परेका सडकहरुमा अटेसमटेस र ठेलम्ठेल गरेर हिंडिरहेका, गुडिरहेका हामीलाई अचानक के के न भए जस्तो लाग्नु स्वाभाविकै हो नि । ठूलाठालूहरुको बाहुल्य भएको र यहाँ त कसले छुन सक्छ भनेर गर्व गरेर सडक मिचेर बसेका तथाकथित ‘भीआइपी एरिया’हरुले समेत बुल्डोजरका दाँतहरुको स्वाद पाए । केही नाम चलेका नेताहरुले स्थानीय जनसमर्थन पाउने लोभमा बाटो ठूलो पार्न नदिन आन्दोलन गरेका थिए । तर पनि उनीहरुको केही लागेन । मान्नै पर्छ, काठमाण्डौको मुहार कमसेकम बाटाघाटाको कुरामा फेरिंदै छ । वैकल्पिक मार्गहरुले एक ठाउँबाट अर्को ठाउँमा पुग्न धेरै सहज बनाएका छन् ।

Saturday, May 3, 2014

चक्करघिन्नी

नागरिक  शनिवारको 'अक्षर' मा प्रकाशित कथा

उदय निदाइसकेको छ। एकै छिनअघि उनीहरूबीचमा भएको त्यो मादक र प्रेमपूर्ण एकाकारले सन्तुष्ट उदयको अनुहार अबोध छ। सन्तुष्ट त सम्वृद्धि पनि नभएकी हैन। शारीरिक रूपले पूर्ण सन्तुष्ट हुँदाहुँदै पनि मानसिक रूपमा कुनै कुराले उसलाई आज पनि छोडेको छैन। शरीरको कुनै भागमा बिझेको सानो र हेर्दा नदेखिने काँडाले खासै दुःख नदिए पनि बेलाबेला झिँजोलाग्दो गरी चस्चस् गर्छ नि। त्यस्तै नदुख्ने तर बिथोलिरहने काँडा मनमा कतै घोपिएको भान भएको छ उसलाई।

Saturday, April 26, 2014

खेलको झेल

बैशाख १३, २०७१को कान्तिपुर कोसेलीमा प्रकाशित


विकट परिस्थिति
प्रमोद धूवाँको मोसोले कालो बनाएको भान्छाको दलीनजस्तो अँध्यारो अनुहार लगाएर बसेको थियो । मैले केही भनिहाल्छु कि भने जस्तो ऊ घरिघरि पुलुक्क मलाई हेथ्र्यो । उसको आँखाको आर्द्रताको मात्रा हेर्दा अब केही बेरमै ऊ तुरुक्क रुन्छ भने जस्तो भैसकेको थियो । मेरो आफ्नै मगज हाकिम आउनु अघि नै विदाको फारम भरेर टाप ठोकेको सरकारी कर्मचारी जस्तो भैसकेको थियो, म के भन्न सक्थें । अनि ऊ निराश भएर घुटुक्क थुक निल्थ्यो । कोठाका झ्यालढोका हामीले डम्म थुनेका थियौं तर पनि बाहिर ठूल्ठूलो स्वरमा कराइरहेको प्रकाशको स्वर छिद्रछिद्रबाट छिरेर बम पड्केको आवाज सरह हाम्रा कानको जालीमा ठोक्किरहेको थियो । ऊ बोल्न हुने, नहुने, सुन्न सकिने नसकिने हरसम्भव अपशव्दहरु मिसाएर हामी दुइजनाको दोहोलो काढिरहेको थियो । हामीलाई बाहिर निस्कनका लागि निरन्तर हाँक दिइरहेको थियो ।

Wednesday, April 23, 2014

मैले चोरेको पुस्तक

आज २३ अप्रिल, विश्व पुस्तक दिवस । ७ कक्षामा पढ्ने बेला मैले चोरेको पुस्तकको कुरो, सान्दर्भिक होला कि त ? कान्तिपुरको कोसेलीमा केही समय अघि प्रकाशित संस्मरण


पुस्तक मेला, २०७०, भृकुटी मण्डप

परैबाट देखें, एजुकेसनल बुक हाउसका अञ्जन श्रेष्ठ आफ्नो स्टलको अगाडि उभिएर केही मान्छेहरुसंग गफ गरिरहेका थिए । अचानक मलाई बेलाबेला सम्झिने र बेलाबेला बिर्सने गरेको एउटा पुरानो कुरा सम्झना आयो । म मनमनै केही निर्णय गरेर उनी भए तिर लम्कें । मलाई आफू तिर आइरहेको देखेर उनी मुस्काए । उनले केही भन्नु अघि नै मैले खल्तीबाट एउटा सय रुप्याँको नोट निकालेर उनलाई दिंदै भने,
“अञ्जनजी, पैंसठ्ठी रुप्याँ फिर्ता दिनुस् ।”
उनी हक्कनबक्क परे । त्यो नोट नलिएर अचम्म मान्दै मलाई हेरेर सोधे,
“लौ, किन नि ?”
“लिनुस्न खुरुक्क अनि फिर्ता दिनुस् ?” मैले कर गरें ।
कुनै ठट्टा भन्ठान्दै उनले त्यो सय रुप्याँ खल्तीमा हालेर मलाई पैंसठ्ठी रुप्याँ फिर्ता दिएँ । उनी लगायत वरिपरि भएका अरु मानिसहरु पनि उत्सुक भएर मलाई हेरिरहेका थिए । ती उत्सुक आँखाहरु हेर्दै म चाहिँ कुनै टाइम मेसिनमा बसेझैं स्मृतिको गोरेटोमा निकै वर्ष अघि पुगें ।

Tuesday, April 22, 2014

भीमल

रातको अँध्यारो र  आत्महत्या, 
जेष्ठ १७, २०६९ को बिहान ।

भीमल मरेछ । 
बिहान खराब समाचार लिएर आयो । सबै स्तव्ध भए । भीमलले आत्महत्या गरेको भन्ने सुनेर त झन् सबै विस्मित भए । २५० वर्ष पुरानो बरको अजंगको रुखमा पासो लगाएर मरेछ ऊ । एक कान दुइ कान मैदान हुँदै यो समाचार जंगलमा डढेलो लागे जसरी फैलियो र सबै त्यतै दौडादौड गरेर आए । भीमलका सँधै ठाडो रहने शिर निहुरिएको थियो, तुर्लुङ्ग झुण्डिएको थियो । फेदको गोलाई नै १७ मिटर भएको त्यो बरको रुखको विशालतामा उसको मृत शरीर त कति सा.......नो देखिएको । 

कसैले घाँटीको पासो काटिदिएपछि सँधै गर्वले उभिने उसको शरीर रित्तो बोरा जसरी भुईँमा पछारियो । ऊ लम्पसार परेको थियो, उत्तानो लडेको थियो डङ्ग्रङ्ग परेर । सँधै हाँसिरहने उसका आँखाहरु निस्तेज आकाश हेरेर टोलाइरहेका थिए । उसको अनुहारमा कुनै पनि भाव थिएन । मरेपछि कुनै भाव हुने पनि त कुरो भएन नि । न हर्ष, न विस्मात, न रिसराग, न इवी । घृणा, प्रेम, आशक्ति, अनुराग, पीडा, वैमनुष्यता, गर्व, सपना वा अरू कुनै पनि भाव भनेको ज्यूँदो हुन्जेल न हो, अन्तिम पटक तनक्क खुट्टो तन्काएर एक मुठ्ठी सास फेरेपछि केही पनि बाँकी रहँदैन । 

Sunday, April 20, 2014

प्रतापी क्षेत्रप्रताप

नेपाल साप्ताहिकको मेरो स्तम्भ 'बायाँ फन्को'बाट


“जिन्दगीमा धेरै कुरा गर्न बाँकी छ, सबैभन्दा ठूलो कुरा मर्न बाँकी छ ।”
यी गीतका हरफहरु लेख्ने कवि, गीतकार तथा प्रशासक क्षेत्रप्रताप अधिकारीका लागि अब त्यो मर्ने काम पनि बाँकी रहेन रे । परम्परागत मान्यता अनुसार भन्ने हो भने उनी मरे, अघिल्लो हप्ता । मृत्यु के हो भन्ने कुराको फरकफरक परिभाषाहरु हुन सक्छन् । विज्ञानले मृत्युलाई एकथोक भनेर व्याख्या गर्ला, दर्शनले अर्कैथोक । महाभारतमा युधिष्ठिर भन्छन्, मृत्यु त मिथ्या हो । जबसम्म सृष्टि र त्यसको रचयिताको अस्तित्व रहन्छ, कोही मर्दैन । गीता भन्छ, मृत्यु भनेको आत्माले चोला फेरेको मात्र हो । जुनसुकै मान्यतामा विश्वास गर्नेहरुले पनि काट्न नसक्ने तर्क चाहिँ के हो भने मृत्यु भनेको शरीर नष्ट हुनु मात्र हो ।

Sunday, April 6, 2014

व्यर्थका विवादहरु

नेपाल साप्ताहिकको मेरो स्तम्भ 'बायाँ फन्को'बाट

आजकल मलाई बेलाबेला हामीसंग स्कूलमा संगै पढ्ने एक जना साथीको सम्झना आइरहन्छ । हामी दुइ कक्षादेखि एसएलसी दिने बेलासम्म संगै पढ्यौं । ऊ पढाइमा अब्बल थियो त्यसैले हरेक पटकको परीक्षामा एक देखि चार भित्रमा पथ्र्यो । पढाइ बाहेकका अरु सबै कुरामा पनि ऊ राम्रै थियो । साथीहरुसंग मिलनसार र हँसिलो थियो । उसले कसैसंग नचाहिँदो वादविवाद वा झैझगडा गरेको मलाई हेक्का छैन । ऊ बेलाबेलामा अरुहरुको नक्कल गरेर हामीलाई हँसाउने पनि गथ्र्यो । एक पटक त्यस्तै मूडमा उसले हामीलाई भकभकाएर बोल्ने मानिसको नक्कल गरेर सुनायो । आलाकाँचा केटाकेटी हामी मरिमरि हाँस्यौं ।

Sunday, March 30, 2014

हार भित्रको जीत

बायाँ फन्को १२८ 

यसपटकको टी- ट्वेन्टी विश्वकप क्रिकेट प्रतियोगिताबाट नेपाली क्रिकेटमा नयाँ युगको सुरुआत भएको मान्नुपर्छ। नेपाली क्रिकेट टोली विश्वकपका लागि छनोट हुनु आफैँमा एउटा उपलब्धि हो। हामी राम्रो प्रदर्शनका लागि आशावादी थियौँ। साथसाथै, अनुभव र सुविधाको तुलना नै हुन नसक्ने देशहरूका विरुद्ध हामी चमत्कार गर्न सक्दैनौँ भन्ने कुरामा पनि मानसिक रूपले तयार नै थियौँ। आखिर जे हुनु थियो, त्यही भयो।

यसपटकको विश्वकपमा हाम्रा लागि थुप्रै चाँदीका घेराहरू देखिएका छन्। पहिलो कुरो त नेपालले विश्वकप खेल्नु नै हो। न्यूनभन्दा न्यून सुविधा पाएका खेलाडीहरूले देशलाई यो गौरवशाली उपलब्धि प्रदान गरेका हुन्। खेलका लागि आधारभूत संरचना र अभ्यासका लागि सुहाउँदो वातावरण नहुँदा नहुँदै पनि, एउटा पनि क्रिकेट स्टेडियम नभएको देशका खेलाडीहरू विश्वकपसम्म पुग्नु आफैँमा चमत्कार हो। धेरै ठूला कुरा नगरौँ, हाम्रा खेलाडीहरू बर्सादका समयमा अभ्याससमेत गर्न पाउँदैनन्। एकपटक त्यस बेलामा त्रिविको कामचलाउ क्रिकेट मैदानमा गएर हेरे पुग्छ। यो चमत्कार हाम्रा खेलाडीहरूको आत्मबल, लगाव र ह्याकुलाका कारण सम्भव भएको हो। यसका लागि हामीले उनीहरूलाई जति आभार प्रकट गरे पनि कम हुन्छ।

अधिकांश समय नकारात्मक कुराका लागि मात्र विश्व सञ्चार माध्यमहरूमा ठाउँ पाइरहेको हाम्रो देशको गर्विलो उपस्थितिका लागि उनीहरूले ठूलो सहयोग गरेका छन्। अर्को कुरा हङ्कङ्विरुद्धको खेलमा हाम्रो प्रदर्शन र अन्तर्राष्ट्रिय समाचार माध्यमहरूमा भएको हाम्रो मुग्धकण्ठको प्रशंसा हो। नवप्रवेशी देशको टिमले विश्वकपको कुनै पनि खेल, अझ पहिलो खेलमा विजय प्राप्त गरेको कीर्तिमान हामीले बनायौँ। अन्य थुप्रै कुरामा हाम्रो खेलका रेकर्डहरू अन्तर्राष्ट्रिय रूपमा मान्यता प्राप्त भएर अमर रहनेछन्।
संसारका लाखौँ(करोडौँ मानिसले हेर्ने खेलका च्यानलहरूमा हामीले आफ्ना खेलाडीलाई देख्न पायौँ। पूर्ण व्यावसायिक क्यामराम्यानहरूले खिचेका खेलहरू हेर्न पायौँ। विश्वका चर्चित पूर्वक्रिकेटरहरूका कमेन्ट्रीमा नेपालीको खेलका बारे विश्लेषणहरू सुन्न पायौँ। विश्वस्तरका अम्पायरहरूले हाम्रो खेलको अम्पायरिङ्ग  गरेको दृश्यले आँखा मात्र होइन, हाम्रो मनलाई पनि शीतलता प्रदान गर्यो। यी सब कुरा केही वर्षअगाडिसम्म हाम्रा लागि सपना मात्र थिए। आज वास्तविकता बनेको छ। यत्रो ठूलो प्रतिस्पर्धाबाट हामीले निकै ठूलो अनुभव बटुल्न पाएका छौँ। हार र जितभन्दा ठूलो कुरा यही हो।

हाम्रा अधिकांश बानी, बेहोरा र संस्कारहरू छिमेकी मुलुकबाट प्रभावित हुने गरेका छन्। हाम्रा सिनेमा, साहित्य, राजनीति, पत्रकारतिा र तीसँग सम्बन्धित आचरणहरूमा उताको टड्कारो प्रभाव देखिने गर्छ। क्रिकेटको कुरामा उताको कुरा गरनिसक्नु छ र हरेक जितमा खेलाडीलाई भगवान् बनाइन्छ। कतिसम्म भने ब्रह्मा, विष्णु र महेश्वरको अनुहारमा खेलाडीहरूको फोटो टाँसेर प्रचारप्रसार गरिन्छ। अनि, हरेक हारमा तिनै भगवान् खलनायकमा परिणत हुन्छन्। भजन गाउँदा गाउँदै कुन बेला उनीहरूको सत्तोसराप सुरु हुन्छ, थाहै पाइँदैन। तर, सबै कुरामा उताबाट प्रभावित हामीले खेलमा यो नकारात्मक कुराचाहिँ सिकेनौँ। बंगलादेशसँग हारे पनि सबै दर्शकले एककण्ठले खेलाडीलाई साधुवाद दिए, भोलिका लागि हौस्याए। यो सकारात्मक आचरण हामीले सधैँका लागि कायम राख्न सक्नुपर्छ।

अब मूल कुरो भनेको यसभन्दा अघि कसरी बढ्ने भन्ने हो। बीउ रोपिएको छ। आवश्यकता त्यसलाई उचित वातावरण दिने, मलजल गर्ने र जोगाउने हो। अनुत्पादक र प्रत्युत्पादक काममा हामीले कहाँ र कति खर्च गरसिकेका छौँ भन्ने एकपटक पनि सोचेका छैनौँ। हरेक राजनीतिका व्यापारीले आफू सरकारमा हुँदा यस्ता नोटका बाढीहरू कति बगाए कति। तर, सिंगो देशलाई गर्व दिन सक्ने प्रमाणित भएको क्रिकेटका लागि कुनै ठोस काम वा लगानी भएको छैन। अझै केही बिग्रेको छैन। यो सही समय हो। यसमा लगानी गरेर हेरौँ, ठूलै फल पाउनेछ देशले। हुन त रंगशाला बनाउन प्राथमिकता दिने कुरा बोलिसकिएको छ। तर, एउटा भत्केको बाटो र पुल बनाउन वर्षौं लगाउनेहरूले अन्तर्राष्ट्रिय स्तरको रंगशाला कहिले बनाउलान् भन्ने कुरामा शंका छ।

खेलाडीहरूलाई अर्को चरणमा पुगे मात्र राष्ट्रनायक घोषणा गर्ने कुरा गरेर हाम्रा एक मन्त्री हाँसोका पात्र बन्न पुगेका छन्। मन्त्रीज्यूलाई थाहा नभएका धेरै कुरामध्ये एउटा के हो भने यी खेलाडीले सारा नेपालीको मनमा स्थान बनाइसकेका छन्। उनीहरूलाई हामीले राष्ट्रनायक मानिसकेका छौँ। आममानिसका आँखामा कुनै इज्जत बाँकी नरहेका, बोलीको कुनै भर नभएका र डुङडुङ्ती गनाइसकेका राजनीतिका व्यापारीहरूले त्यसका लागि कुनै सर्त राख्नु आवश्यक छैन। यस्ता सस्ता र हावादारी कुरा गर्नुको साटो क्रिकेटको विकासका लागि साँच्चै केही काम गििरदए उनीहरूका पुराना पापहरू केही मात्रामा भए पनि पखालिएलान् ।

Sunday, March 23, 2014

हारभित्रको जीत

यसपटकको टी ट्वेण्टी विश्वकप क्रिकेट प्रतियोगिताबाट नेपाली क्रिकेटको नयाँ युगको सुरुवात भएको मान्नुपर्छ । नेपाली क्रिकेट टोली विश्वकपका लागि छनौट हुनु आफैमा नै एउटा उपलव्धि थियो । त्यसैबेला देखि सारा नेपाली बंगलादेशमा हुने खेलका लागि उत्साहित भएर कुर्न थालिसकेका थिए । त्यस हिसाबले काउण्टडाउन त त्यही बेला नै शुरु भएको हो । हामी राम्रो प्रदर्शनका लागि आशावादी थियौं । तर साथसाथै अनुभव र सुविधाको तुलनै हुन नसक्ने देशहरुका विरुद्ध हामी चमत्कार गर्न सक्दैनौं भन्ने कुरामा पनि मानसिक रुपले तयार नै थियौं । आखिर जे हुनु थियो, त्यो नै भयो । बंगलादेशसंगको खेलमा हामी पराजित भयौं । अफगानिस्तानसंगको हाम्रो खेल र बंगलादेशसंग हंगकंगको खेलमा चमत्कार नहुने हो भने हामी यसपटक यो भन्दा अघि बढ्ने सम्भावना छैन भने पनि हुन्छ । तर हरेक कालो बादलमा चाँदीको घेरा हुन्छ भन्ने शास्वत भनाइ छ । यो कुरा यहाँ पनि प्रमाणित हुन्छ ।

Sunday, March 16, 2014

ध्वनि र कोलाहल

१२७ 

आँखा र कानले, यो हाम्रो मुखले के के गर्ने हो ?
यी सब सिकौँ, हामीले सिकौँ आज हामीले ।

स्कुले जीवनभर हरेक बिहान लामबद्ध भएर गाउने गरेको प्रार्थना अहिले पनि मुखाग्र छ। संस्थापक प्रिन्सिपल सत्यनारायणबहादुर श्रेष्ठले आफैँले लेख्नुभएको त्यो रचना हामी तन्मयका साथ थपडी बजाइबजाइ भट्याउँथ्यौँ। हामीलाई त्यतिबेला एउटा नियमजस्तो मात्रै थियो। हुन त अहिले पनि त्यसका एकएक पंक्ति हामी खररर भन्न सक्छौँ तर त्यसको अर्थ खोज्ने बेला पनि थिएन, चाहना पनि थिएन। त्यसमा आँखा, कान र मुख हामीलाई प्रकृतिले किन दिएको हो भन्ने कुराको शिक्षा हुन्थ्यो। गीतले भन्थ्यो, यो संसारमा हेर्न, बोल्न, सुन्न र गर्नका लागि राम्रा नराम्रा दुवैथरी कुरा प्रशस्तै छन्। तर, हाम्रा आँखाले तिनबाट छानेर राम्रा राम्रा कुरा मात्र देख्नुपर्छ, हाम्रा कानहरूले राम्रा कुरा मात्र सुन्नुपर्छ, मुखले सुमधुर बोली मात्रै बोल्नुपर्छ।
आदर्श विद्या मन्दिरमा नपढेका अरूलाई पनि त्यस्तै कुराहरू कुनै न कुनै रूपमा कसैले न कसैले कहीँ न कहीँ सिकाए होलान्। तर, हरेक बिहान एकोहोरो रटेका र सबैले सुनेका ती कुराहरू हामी पछि जब व्यावहारकि जीवनमा प्रवेश गर्छौं, कता पुग्छन्, कहाँ हराउँछन्, स्मृतिका पानाहरूबाट मसीले लेखेका पानाबाट रंग उडेको जसरी बिलाउँछन्, धमिलो हुन्छन्।
अघिल्लो साता अमेरकिी दूतावासको निमन्त्रणामा ओस्कारका लागि छानिएकी एक जना सिनेमा निर्देशकसँग एक दिन छलफल गर्ने साइत जुरेको थियो। आइरनि टेलर ब्रोड्स्की नामकी ती सिनेकर्मीको विधा वृत्तचित्र थियो। संसारका विभिन्न भागमा विविध विषयवस्तुमाथि मार्मिक वृत्तचित्र बनाइसकेकी आइरनिले त्यस बेला आफ्नो हेयर एन्ड नाउ भन्ने एउटा चर्चित र पुरस्कृत कृतिको केही अंश हेर्ने अवसर प्रदान गरेकी थिइन्। त्यो वृत्तचित्र उनका लागि पनि विशेष महत्त्वको थियो किनभने त्यससँग उनी आफैँ व्यक्तिगत रूपमा गाँसिएकी थिइन्। मानवीय भावनाले हुन त कुनै पनि सर्जक आफ्नो विषय र त्यसका पात्रहरूसँग गाँसिएकै हुन्छ। त्यति भएन भने उसले त्यसमा न्याय गर्न सक्दैन।
उनको वृत्तचित्र अरूभन्दा कति फरक रहेछ भने यो उनले आफ्नै बाबु र आमामाथि बनाएकी थिइन्। उनका आमा र बाबु दुवै जन्मदेखि नै कान सुन्दैनथे। तरंग र ओठ चलेका आधारमा बोलीचाली सिकाउने विशेष विद्यालयमा उनीहरू सँगै पढ्थे। त्यही क्रममा भएको मित्रता पछि वैवाहिक सम्बन्धमा परणति भएको रहेछ। आफ्ना तीन सन्तानलाई हुर्काउने बेलासम्म उनीहरू आफ्नो सुन्ने शक्तिको अभावलाई जितेर अरू साधारण मानिसहरूसरह जीवनसँग अभ्यस्त भइसकेका हुन्छन्। ध्यान दिएर सुन्यो भने बुझ्न सक्ने कुरा गर्न सक्छन् उनीहरू। तर पनि अचानक ६५ वर्षको उमेरमा उनीहरू आफ्नो मौनताको संसारबाट बाहिर निस्केर सुन्ने बन्नका लागि ’कोक्लियर इम्प्लान्ट’ भनिने जटिल र डरलाग्दो शल्यचिकित्सा गर्ने निर्णय गर्छन्। उनीहरू संगीत सुन्न चाहन्छन्, फोनमा कुरा गर्न चाहन्छन्, आफ्ना सन्तानको स्वर कस्तो छ भनेर सुन्न चाहन्छन्। तर, दुवैको शल्यचिकित्सा सफल हुन्छ भन्ने कुनै आश्वासन छैन। उनीहरूले लामो जीवन हरेक कुरा एकसाथ गरेर बिताएका छन्, उस्तै भएर बिताएका छन्। अब यो शल्यचिकित्साले उनीहरूमध्ये एक जनालाई पनि अर्को भन्दा फरक बनाइदियो भने त्यसले उनीहरूको जीवनमा, सम्बन्धमा कस्तो फरक पार्ला? यसैको सेरोफेरोमा आइरनिले बनाएको वृत्तचित्रले सतहमा देखिनेभन्दा गहिरा प्रश्नहरू उठाएजस्तो मलाई भान भयो।
कुनै मानिसले ६५ वर्षसम्म मौनता अनुभव गरेर अचानक संसारका विभिन्न ध्वनि सुन्दा कस्तो होला? उसले पढेको ध्वनिको परभिाषा र आजको संसारको कोलाहलमा उस्तै होला त? के उसले ती दुईमा सामञ्जस्यता पाउन सक्छ? किनभने, १०र११ दिन शिवपुरीको डाँडामा विपस्यना गरेर आएकाहरू भन्ने गर्छन्, एकैपटक सहरको कोलाहलमा आउँदा त आफूलाई अभ्यस्त बनाउनै
गाह्रो हुन्छ।
ध्वनि एक शब्द भए पनि केलाएर हेर्ने हो भने आजको संसारमा त्यसका कति रूप छन् भनेर सम्झन  गाह्रो हुन्छ। हामीले स्कुलमा गरेको प्रार्थना र बाल्यकालमा पाएको पाठलाई व्यवहारमा लागू नै गर्ने हो भने पनि, म राम्रो कुरा मात्र सुन्न चाहन्छु भन्ने हो भने पनि के अरूले हामीलाई त्यसो गर्न दिन्छन्? सबैले राम्रै राम्रो मात्र नबोलेसम्म कसैको पनि नराम्रो नसुन्ने चाहना कसरी पूरा हुन सक्छ?
आइरनिका बाबुआमाको आफ्नो निर्णयलाई सम्मान गरे पनि मैले आफूलाई उनीहरूको ठाउँमा राखेर सोच्दा मलाई त्यसमाथि प्रश्न उठाउन मन लाग्यो। म त्यहाँ भएको भए र कसैले मलाई त्यो शल्यचिकित्सा गर्न भनेको भए म गर्थें होला? आफन्तको स्वर, मधुरो संगीत, चराको चिरबिर, पातमा हावाको स्पर्श, मधुरो संगीतका ध्वनिका साथसाथै श्रवणशक्तिले मलाई प्याकेज डिलमा अरू धेरै कोलाहल पनि दिन्थ्यो। के म ती सबै सहन सक्थेँ होला? मलाई मौनतासँग अभ्यस्त भइसकेपछिको कोलाहलको आवश्यकता हुन्थ्यो होला त ?

Sunday, March 2, 2014

अथाह पाठशाला

बायाँ फन्को १२६

संसारमा ज्ञानको भण्डार एउटा यस्तो कुरा हो, जसको भेउ पाउन कसैले सक्दैन । कति विषय र विधाका कति ज्ञान आर्जन गर्न सकिन्छ भन्ने कुराको कुनै सीमा नै छैन । कुनै पनि मानिसले एउटा जुनिमा बटुल्न सक्ने भन्दा कता हाो कता बढी थाहा पाउन सकिने, सिक्न र जान्न सकिने कुराहरुले भरिएको छ ज्ञानको भण्डार । त्यसैले बेलाबेला आफूलाई सबै कुराको वा धेरै कुराको ज्ञान भएको गर्व गर्ने मानिसहरु भेट्दा मलाई खित्का छोडेर हाँस्न मन लाग्छ । 

त्यसमाथि पनि अझ ज्ञान के हो र सूचना के हो भनेर खुट्याउने तिर सोच्न थाल्यो भने त त्यो झनै बढी अथाह हुन पुग्छ । सीमित समयमा धेरै जसो हामी निश्चित विधा वा विषयका सूचना तथा जानकारीहरु आफ्नो मगजमा कोचेर त्यसलाई ज्ञान वा विद्याको भ्रममा स्वीकार गरिरहेका हुन्छौं । जन्मेर केही थाहा नपाउने बेलादेखि नै चलिआएका र अरुले प्रयोग गरिसकेका कुराहरुसंग अभ्यस्त हुन थाल्छ मानिस । हुर्केर होश आएको बेला देखि त बाबु, आमा, अभिभावक र शिक्षकहरुले सिकाएका कुराहरुलाई ध्रुव सत्य मानेर हामी हुर्किन थाल्छौं । हामी सहज रुपमा ती कुराहरुलाई स्वीकार गर्छौं र संधै जसो अरुले निर्देशित गरेका र सिकाएका कुराहरुलाई सहज रुपमा ग्रहण गर्छौं । प्रश्न वा प्रतिप्रश्न त गर्दैनौं । हामीलाई जे इतिहास भनेर पढाइन्छ, हाम्रा लागि त्यही नै इतिहास हुन्छ । जुन हिसाबको फर्मूला हामीलाई घोकाइन्छ, हामी त्यही तरीका लगाएर समाधानहरु गर्न थाल्छौं । कुनै पनि कुरालाई तपाईहामी कुन ठाउँमा बसेर हेर्छौं भन्ने कुराले त्यसको फरक आयाम वा अर्थ लगाउन सक्छ । त्यसैले वोध भएको ज्ञान बाहेक अरु सबै कुरा विवादास्पद हुन सक्छन् र केही पनि हकाट्य कहाँ हुन्छ र ? त्यसो भन्दैमा हामीलाई सिकाइने सबै कुरा असत्य हुन्छन् भन्ने मेरो आशय हैन । तर सत्य भनिएको कुरा नै सत्य नहुन सक्छ र त्यसका अरु पाटाहरु पनि होलान् भनेर खोज्न हामीलाई जिन्दगीले कहिले पनि समय दिंदैन । त्यसैले कुनै पनि कुरा अन्य अर्थ र रुपमा प्रमाणित नहुन्जेल सम्म सत्यको रुपमा मान पाएर बसिरहन्छ । पृथ्वी गोलो छ भन्ने दह्रोसंग प्रमाणित नहुन्जेल मान्छेहरु यसलाई च्याप्टो नै मानेर बस्थे र त्यो बेलाको लागि सत्य त्यही थियो । यही हरेक कुरामा लागू हुन्छ ।

त्यसैले होला बेलाबेलामा कोही मानिसले जब पढ्नै पर्ने किताब कुन हो भनेर मसंग सल्लाह माग्छन्, म अप्ठ्यारोमा पर्छु । एक त भन्नासाथ त्यस्तो पढ्नै पर्ने किताबको नाम सम्झिन सकिंदैन, सम्झे पनि कतिवटाको सम्झिनु ? जतिवटाको सम्झे पनि के आधारमा तिनलाई पढ्नै पर्ने किताब भनेर भन्नु ? आफूले पढेका बाहेक संसारमा अरु कति किताब होलान् ? तिनको तुलनामा मैले पढेर गज्जब छ भनेको किताबको कुनै औकातै नहोला । एक त आफैले कुनै बेला पढेर राम्रो लागेको कतिपय किताब पछि फेरि पढ्दा वा सम्झिँदा आफैलाई वैराग लाग्न पनि सक्छ । कुनबेला कुन मनस्थितिमा पढ्दा मन परेको कुरा पछि मन नपर्न सक्छ । मानिसको रुचि भन्ने कुरा पनि समय र उसको मानसिक परिपक्वतासंगै परिवर्तन भैरहन्छ । अनि हरेक मानिसको आआफ्नै रुचि हुन्छन् । सबै मानिसलाई एउटै कुरा मन पर्ने वा नपर्ने हुँदैन । मलाई भित्रसम्म छोएको कुराले तपाईंलाई फिटिक्कै असर नगर्न पनि सक्छ । तर त्यसको अर्थ मेरो रुचि राम्रो, तपाईको नराम्रो भन्ने त हैन । 

पुस्तकको कुरा मात्र हैन, सिनेमा र सङ्गीतको कुरामा पनि यस्तै हुन्छ । हेर्नै पर्ने सिनेमा कुनकुन हो वा सुन्नै पर्ने गीत सङ्गीत कुन हो भनेर कसैले सोध्यो भने त्यसको उत्तर दिन मलाई चाहिँ असाध्यै गाह्रो लाग्छ । संसारमा यति धेरै राम्रा पुस्तकहरु लेखिएका छन्, सिनेमाहरु बनेका छन्, सङ्गीतहरु सिर्जना भएका छन्, कुनै एक मानिसले ती सबै पढ्न, हेर्न वा सुन्न कहाँ भ्याउँछ र ? तसर्थ साधारणतया हरेक मानिसले आफ्नो रुचि, मानसिकता र परिपक्वताको आधारमा तिनबाट छानिएका कुराहरु मात्र हेर्छ, सुन्छ, पढ्छ । केही मानिसहरु विस्तृत रुचि भएका हुन सक्छन् जसले पाए जति र भ्याए जति फरक विधाका सिर्जनाहरु ग्रहण गर्न खोज्छन् । तर त्यति हुँदाहुँदै पनि जतिसुकै धेरै अध्ययन गर्ने मान्छेले समेत नाम नसुनेका, नपढेका वा नसुनेका कुराहरु संसारमा हुन्छन् । 

कोही मानिसहरुको उदेक लाग्दो बानी हुन्छ । आफ्नो रुचि अरुलाई लाद्न खोज्ने । त्यस्ता मानिसहरुसंग सभासमारोहमा भेटघाट हुँदा यदि तपाईले उसलाई राम्रो लागेको कुरा हेरेको, पढेको वा सुनेको छैन भन्नु भयो भने उसले तपाईंलाई मंगलग्रहबाट आएको जीवलाई हेरे जसरी हेर्छ । उसले फटाफट चारपाँचवटा पुस्तक, गीत वा सिनेमाको नाम लिंदा यदि कुनै पनि तपाईंका रुचिका कुरा हैनन् र अनभिज्ञ हुनुहुन्छ भने, उसले तपाईंलाई मूर्ख ठान्छ । यस्ता मानिसहरुले के बिर्सन्छन् भने, आफ्नो भन्दा फरक रुचि भएका मानिसहरुसंग पनि आफूलाई थाहा नभएका सूचना हुन सक्छन्, ज्ञान हुन सक्छन्, अनुभव हुन सक्छन् । मानिसहरुलाई पढाइ वा अध्ययनको एउटा निश्चित सीमारेखासम्म पुगेपछि आफूमाथि गर्व लाग्यो भने त्यो उसको सिक्ने अन्तिम समय हो । 

हरेक बिहान, हरेक दिन, हरेक भेटघाट, हरेक भ्रमण एउटा अथाह पाठशाला हो । सिक्ने र जान्ने क्रम कहिले पनि रोकिंदैन र यो कहिले पनि सकिंदैन । तपाइंहामी जहाँ, जुनबेला र जोसंग पनि केही न केही सिक्न सक्छौं । हामी बाँचुन्जेल यो क्रम रोकिंदैन । त्यसैले ज्ञानको अथाहपनाको अगाडि हामी जहिले पनि एउटा शून्य नै रहन्छौं । यदि कसैले आफूलाई सबै कुरा थाहा भएको भ्रम पाल्छ भने त्यो भन्दा ठूलो मूर्ख चाहिँ संसारमा अरु कोही पनि हुँदैन ।  

Sunday, February 16, 2014

मेलम्ची

बायाँ फन्को १२५

पहिलपहिले कुनै मान्छेलाई अप्ठ्यारोमा पार्नका लागि एउटा प्रश्न सोधिन्थ्यो, कुखुरा पहिले आयो कि फुल ? वर्षौं देखि यो प्रश्नले हाम्रो मथिंगल फन्फनी घुमाएको छ । हामी सबैले यो कसैलाई न कसैलाई यो प्रश्न सोधेका पनि छौं र कसै न कसैबाट यो प्रश्न सुनेका पनि छौं । अब यो प्रश्न यति पट्यारलाग्दो भैसक्यो, सुन्दा पनि कन्सिरीका रौंहरु ठाडा हुन्छन् । आजकल प्रविधि, सफ्टवेयर, ग्याजेट र एप्सको संसारमा नयाँनयाँ भर्सनहरु फटाफट आइरहेका हुन्छन् । हामी दिनहुँ त्यस्ता कुनै न कुनै नयाँ भर्सनसंग परिचित भैरहेका हुन्छौं । त्यसैले आज मलाई त्यो पुरानो र टिठलाग्दो प्रश्नको परिस्कृत रुप यहाँ लेख्न मन लागेको छ । त्यस्तै जटिल प्रश्न तर नयाँ भर्सनमा । 

सम्विधान पहिले आउँछ कि मेलम्चीको पानी ?

प्रयतन गरेर हेर्नुस् त, तपाई मध्ये कसैले यसको निश्चित उत्तर दिन सक्छ कि सक्दैन । सम्विधानका बारे कुरा गर्दा राजनीतिका कुराहरु गर्नु पर्ने हुन्छ जुन सकेसम्म बायाँ फन्कोमा नगर्ने भन्ने ध्येय हो । त्यसैले आज पानीको कुरा गरौं । हुन पनि हो, यो काकाकुल राजधानीको लागि मेलम्चीको सपना लौ त भनौं भने कुनै ठूलो मृगतृष्णा बनेको छ । देखेको धेरै भैसक्यो तर अप्राप्य । मेलम्ची भौगोलिक दूरीका हिसाबले त्यति टाढा त कहाँ हो र, तर प्राप्तिको दृष्टिकोणले हेर्ने हो भने यो हाम्रा लागि आकाश जस्तै भएको छ । आँखाले देख्ने तर भेट्टाउन खोज्यो भने अथाह र अप्राप्य हुने । कति टाढा भनेर भन्ने नसकिने । मेलम्चीको नाममा आकाश अँगाल्ने रहर पालेर लामो समय देखि तिर्खाएर बसेको छ यो सहर । थाहा छैन यो तिर्खा कहिले मेटिने हो । मेटिने पनि हो कि होइन । मेलम्चीको पानी ल्याएर काठमाण्डौंका सडक पखाल्न पुग्ने बनाइदिन्छु भनेर भन्ने नेताहरु मरेर कहाँ पुगिसके तर मेलम्ची अझै त्यति नै टाढा छ । अब त मेलम्ची एउटा चुट्किलाका रुपमा समेत लिन थालेछन् मानिसहरुले । यो कुरा केही दिन अघि ७१ सालदेखि धारामा मेलम्चीको पानी आउने भन्ने समाचार आए पश्चात देखियो । सामाजिक संजालमा त्यसको उल्लीबिल्ली गरेका धेरै कुराहरु पढ्न पाइयो । कसैलाई यो कुरामा विश्वास लागे जस्तो देखिएन । 

पानीकै कुरा गरौं । विगत केही वर्षहरुमा काठमाण्डौंको सहरीकरण र जनसंख्या चिताउनै नसक्ने गरी बढेको छ । त्यसैसंगै बढेको छ दैनिक पानीको आपूर्तिको माग पनि । अधिंकाश स्थानहरुमा पानी दुर्लभ कुरा भैसकेको छ । पानीको समस्या नभोगेका मानिसहरु पाउन गाह्रो छ । यो क्रम झनै बढ्दो छ । पानीकै कारण भएको घरबार अर्को ठाउँमा सर्नसम्म परेको छ मानिसहरुलाई । डेरा खोज्नेले पानी आउने ठाउँमा डेरा पायो भने आफूलाई भाग्यमानी ठान्न थालेका छन् । कसैको घरमा पानी आउँछ भन्यो भने भर्खरै कुनै विश्वसुन्दरीसंग बिहे भएको मान्छेलाई हेरे जसरी अरुले त्यसलाई ईष्र्याले हेर्छन् । नयाँ बस्तीहरु तीब्र गतिले बसेका ठाउँहरुमा धारा पुगेको छैन । पुगेको र भएको ठाउँमा पानी हुँदैन ।  

आवश्यकता पूर्तिका लागि हरेक मानिसले इनार खनेका छन् । पूर्वजन्ममा पुण्य गरेकाहरुको इनारमा पुण्यको मात्रा अनुसार धेरैथोरै पानी आउँछ पनि । पूर्वजन्ममा पाप गरेकाहरुले त जति गहिरो दाल्डो खने पनि पानी आउँदैन । ५ हजार लिटरको ट्याँकरलाई १५ सय वा दुइ हजारसम्म तिरेर आफ्नो जोहो टार्नेसम्मको अवस्था मानिसहरुलाई आइपरेको छ । सक्नेले त त्यो पनि गर्ने उपाय छ, नसक्नेले के गर्ने ? बाँच्नका लागि अति आधारभूत पानी जस्तो कुराको यो विकराल समस्या भोलि के होला भन्ने कुरामा पनि आमी कति ढुक्क छौं । व्यक्तिगत रुपमा मात्र हैन, व्यावसायिक रुपमा पनि ठूला होटल, उद्योग, कलकारखाना, गगनचुम्बी अपार्टमेण्ट र विकराल हाउजिंगहरुले समेत न्वारान देखिको बल निकालेर जमीनमुनिका पानी तानिरहेका छन् । त्यसको फलस्वरुप काठमाण्डौ सहरको जमिन मुनि पानीको सतह थुप्रै मिटर कम भैसकको तथ्याँक पनि सार्वजनिक भएको थियो । त्यसको दूरगामी भौगोलिक प्रभाव के र कस्तो हसन सक्छ भन्ने कुरा कसैले एक छिन पनि सोचेको छैन । हामी त एउटा बालकले सुत्केरीमा स्याहार नपुगेकी कुनै स्वास्नीमान्छेको अज्ञानी शिशुले उसका सुकेका स्तनका लाम्टाहरु लुछे जसरी हामी काठमाण्डौको पानी तान्नैमा मात्र मस्त छौं । आजको गर्जो टरेसम् मभोलिका लागि सोच्ने हामीसंग समय पनि छैन, फुर्सद पनि छैन । अरु सबै कुराहरुमा पनि हामी लघुकालीन समाधान मात्रै हेर्ने र सोच्ने भैसकेका छौं । भोलिको कुरा भोलि हेरौंला । पशुपतिनाथले आजसम्म हाम्रो रक्षा गरेकै छन्, भोलि पनि त्यो टण्टा उनैको हो । 

तै पनि एउटा कुरामा हामीले आफ्नै ढाड थप्थप्याएर आफैलाई स्याब्बासी दिए फरक पर्दैन ।  हामी जति आशावादी मानिसहरु शायद संसारमै कहीं भेटिंदैनन् होला । आशावादी हुनु हाम्रा लागि वाध्यता बनिसकेको छ, हाम्रो नियति बनिसकेको छ सपनामा रमाउनु । मेलम्चीको पानीमात्र हैन सम्विधान, स्थायित्व र विकासका कुरामा पनि हामी पहिले सिनेमास्कोप र इष्टम्यान कलरमा सपनाहरु देखेर हुक्र्यौं, आजकल प्रविधिको विकास भएकोले हाइ डेफिनेसनमा तिनै र त्यस्तै सपनाहरु देख्न पल्केका छौं । फरक त्यतिमात्रै हो । 

आशा गरौं मेलम्चीको पानी सपनामा साँच्चै नै चाँडै आइदेओस् ।

Sunday, February 2, 2014

अज्ञात स्रष्टाहरू

आमधारणा के छ भने स्रष्टा भनेका अर्कै प्रजातिका हुन्छन्, उनीहरूमा खास कुनै प्रकारको 'चिप्स' जडान भएको हुन्छ। त्यसैले उनीहरूको सिर्जनशीलता, कल्पनाशक्ति र अभिव्यक्ति कला अरूको भन्दा पृथक् हुन्छ। जीवन, समाज, घटना र वरपिरिका वातावरणलाई उनीहरू अर्कै आँखाले हेर्छन्। त्यो आँखाले अरू आँखाले देखिनेभन्दा भिन्न तस्बिर देखाउँछ। सम्भवतः छिद्रान्वेषी हुन्छ, उनीहरूको हेराइ, त्यसले गर्दा अरूका आँखामा सामान्य लाग्ने कुरा उनीहरूका लागि विशिष्ट बन्न पुग्छन्।

Sunday, January 19, 2014

चाहेका कुरा, पाएका कुरा (टिच फर..)

१२३ चाहेका कुरा, पाएका कुरा (टिच फर..)

अघिल्लो हप्ता भर्खरै ए लेवल्समा पढ्न थालेकी मेरी छोरीले एउटा कुराको लागि अनुमति माग्न आई । टिच फर नेपाल भन्ने संस्थाले एउटा सार्थक कार्यको आयोजना गर्न लागेको रहेछ । यस अन्तर्गत अमेरिकाबाट केही विद्यार्थीहरु यहाँ आउन लागेका रहेछन् । तिनकै संख्यामा यहाँका विद्यार्थीहरु पनि समावेश भएको एउटा टोली भौतिक पूर्वाधार नभएको कुनै एउटा गाउँमा जाने र त्यहाँको विद्यालयका लागि भवन र पुस्तकालय बनाउनका लागि काम गर्ने योजना थियो त्यो । त्यस टोलीमा सहभागी हुनेहरुबाट एक जना विदेशी र एकजना स्वदेशी बच्चाहरु त्यहीं गाउँमा प्रति घर दुइ जनाका दरले बास बस्ने र खाने अनि चार दिनसम्म श्रमदान गर्ने कुरो थियो त्यो । र, त्यसका लागि विद्यार्थीहरुले अलिकति शुल्क पनि आफै तिर्नु पर्ने रहेछ । मेरी छोरी त्यसका लागि बडो उत्साहित थिई । मैले पनि सोचें, यो उसका लागि रोचक र धेरै कुरा देख्नेसिक्ने अवसर हुन सक्छ । आफ्नो देशलाई चिन्नका लागि पनि उसलाई यो अनुभवले सघाउँछ । जन्मेदेखि सहरमा मात्र बसेकी उसका लागि त्यहाँको भोगाइ र बसाइ निकै सार्थक हुनसक्छ । 

धादिंग जिल्लाको मोटरबाटोले नछोएको सिम्ले नामक गाउँमा तीन चार घण्टा ठाडो उकालो चढेर उनीहरु पुगे । त्यहाँ कुनै एउटा थुम्कोमा मात्र मोबाइलको टावर समात्ने र भनेको बेला बिजुली बत्ती नपाइने हुनाले नियमित सम्पर्कमा रहन पनि सम्भव थिएन । चार दिन त्यहाँ बसेर उनीहरुले एउटा थुम्का खन्ने, सम्याउने, माटो र ढुंगा तलदेखि बोकेर निर्माण स्थलसम्म पु¥याउने अनि भित्तामा रंग लगाउने र चित्रकला बनाउने जस्ता कामहरु गरे । कठीन शारीरिक परिश्रम नगरेका उनीहरुका लागि गाउँको घरमा बस्नु, त्यहाँको रहनसहन र जीवनशैलीसंग आफूलाई ढाल्नु र दिनभर विद्यालय निर्माणको काममा खट्नु अनौठो त हुने नै भयो । साथै पहिलोपटक अमेरिकाबाट नेपाल आएका आफ्नै उमेरका विद्यार्थीहरुसंग सहकार्य पनि रोचक कुरा थियो । पाँचौ दिन काठमाण्डौ फर्कंदा मेरी छोरी थकित र गलित त थिई तर उत्साहित पनि थिई । उसले ती चार दिनमा निकै नयाँ र नौला कुराहरु देखेर, भोगेर, सिकेर आएकी थिई । तुलनात्मक रुपमा सहरमा बस्नुभन्दा निकै भिन्न र कठीन जीवनशैलीको अनुभूति सलएर आएकी उसले मलाई भनी,
“यो चार दिनले मलाई धेरै कुराहरु सिकायो । हामीले आफूसंग के छैन भनेर गुनासो गर्नु भन्दा पनि आफूसंग के छ भन्ने कुरामा बढी खुसी हुनसक्नु पर्ने रहेछ भन्ने मलाई लाग्यो ।” 

उसको यो भनाइले मलाई पनि एकपटक सोच्न वाध्य बनायो । हुन पनि हो नि । हामी सबै नभएका कुराहरुको गुनासोका थैलीहरु बोकेर बाँचेका हुन्छौं । आफूले पाउन नसकेका उपलव्धिका बारेमा हामी कल्पिन्छौं र महत्वाकांक्षाहरुका पछिपछि कुद्छौं । यो कुदाइ बडो अचम्मको हुन्छ । एउटा उपलव्धि राम्ररी हात नपर्दै हाम्रा लिष्टमा अरु नयाँ कुराहरु आइसेको हुन्छन् । डेरामा बसुन्जेल मानिसलाई दुइ आनामै बनेको टहरो भए पनि आफ्नो घर होस् भन्ने लाग्छ । त्यो केही गरी पूरा भयो भने केही समयमै मानिसलाई त्यो साँघुरो लाग्न थाल्छ । त्यो भन्दा टूलो र राम्रो घरको सपना देख्न थाल्छ मानिस । बेरोजगार मानिसलाई जस्तै भए पनि कुनै जागीर वा सानै प्रतिफल दिने व्यवसाय जति महत्वपूर्ण हुन्छ, त्यो प्राप्त गर्नासाथ उसका आवश्यकताहरु बढ्दै जान्छ र ऊ अझै ठूलो फड्को मार्ने तिर आफ्नो ध्यान केन्द्रित गर्न थाल्छ । गलत तरीकाले पैसा कमाउन सिकेकाहरुको त झन् कुरै अर्कै हुन्छ । हजारको भ्रष्टाचार गरेर कोही मान्छे उम्क्यो भने उसलाई लाख र करोडको आँट आउन थाल्छ । सम्वन्धका कुराहरुमा पनि मानिसको यस्तै मानसिकता हुन्छ । आफ्नो कुरा बुझ्ने मानिसबाट दिनहूँ बढीको अपेक्षा राख्छ मानिसले । यस्तो बेलामा अर्को मानिसको पनि आफू प्रति त्यही अपेक्षा हुन्छ भन्ने बेलाबेला उसले बिर्सन्छ । त्यही नै कालान्तरमा गएर गुनासाहरुका जटिल पोका बन्न पुग्छ । साथीसाथी, बाबुछोरा, दाजुभाइ, प्रेमीप्रेमिका, लोग्नेस्वास्नी, हाकिमकर्मचारी, नेताकार्यकर्ता र देशदेशका सम्वन्धहरुमा तिक्तता त्यही कारणले उत्पन्न हुने गर्छ ।

मेरी छोरीले चार दिन गाउँमा बसेर आउँदा अनुभव गरेको कुरा हामी सबैको लागि उपयोगी हो कि हैन ? गुनासोले मानिसलाई नकारात्मक र निराशावादी मात्र बनाउँछ । आत्मसन्तुष्टिले त्यसको विपरित सकारात्मक र आशावादी बनाउँछ । मान्छेलाई आफ्नो प्रगतिको सीमा कति हो र कतिमा आफू सन्तुष्ट हुने भन्ने नै थाहा हुँदैन । मान्छेको प्रगति वा दुर्गति दुबैको कारण यही नै हो । हरेका मान्छेका आफ्नै सीमा हुन्छन् तर अधिकांश समयमा हामी त्यो आफूलाई भन्दा अरुलाई हेरेर निर्धारण गरिरहेका हुन्छौं । मानिसलाई सन्तुष्टि भन्ने कुरा किन कहिले पनि हुँदैन ? सन्तुष्ट हुन नसक्ने प्रवृत्ति मानिसको लागि वरदान हो कि अभिशाप ? हामीमा पाएको कुराभन्दा बढीको चाहना नहुने भएको भए हामी बढी खुसी हुन्थ्यौ कि हुन्नथ्यौं होला ? 

त्यसको अर्थ उन्नति र प्रगतिको चाहना नै नराख्नु भन्ने हैन । तर आफूले केही कुराको चाहना गर्नु अघि त्यो कुरा आफ्नो लागि आधारभूत आवश्यकता हो कि हैन भन्ने सोच्ने हो भने धेरै अनावश्यक सपनाका पछाडि कुद्नुबाट आफूलाई बचाउन सकिन्छ । 
चाहना त हरेक मानिसका अलगअलग हुन्छन् । कुन हाम्रा लागि हुन्, कुन हैनन्, फरक त्यतिमात्रै न हो ।

Monday, January 6, 2014

True Lies

A smart chap got in a fix. He was around Ratnapark area of Kathmandu when he got a call on his cell phone. He had to avoid the person calling, yet not ignore the call. He decided to take advantage of the technology and informed that he was in Pokhara. His lie would have worked if not for a khalasi of a micro-bus behind who was shouting as loud as his vocal chords would permit,
"Kopundole-Pulchok-Jawlakhel-Lagankhel."

Customer (Dis)Satisfaction

We must have heard or read about a mythological cow named Kamadhenu. Such was the generosity of the cow that you could milk her all the time and she would keep on producing. We must have, sometimes, smirked at the notion of such a cow. How is it possible that a cow would keep on providing uninterrupted and any amount of milk forever? Well if we look at us carefully, the mythology will become a reality. We all are modern day's Kamadhenu.

If Only We Followed Rules

I know that no one will blink an eyelid if I say that I was stuck in traffic. It has become an integral part of our daily routine. One cannot even imagine of a route where hundreds of vehicles are stranded and moving in a snail's pace. Few days back, while going home from work, I was stuck in the traffic for almost an hour. A vehicle which belongs to another era had broken down in the middle of the road. Everything was in complete chaos. The road from was jam packed with vehicles. Everyone seemed to be doing what they wanted. Buses, trucks, micro vans, small cars, big cars, motorcycles and even tractors from both the sides were proudly and openly violating the lane discipline.

Guaranteed to Grin

America is in the air. There are more outlets 'promising' and 'guaranteeing' a green card than the potholes when one goes through Kathmandu valley. One such sprouting outlet had a proud display to lure their prey which stated,
"We have made more than 4000 people win the DV lottery till date."
I was surprised at their guts. Excuse me sirs, you have made them win? How come? Can you explain? How can anyone make such a claim?

Hands and the Man

Amod called. He is a childhood friend for me. We studied in the same school from 2nd grade to the 10th. For others, he is a story writer Amod Dev Bhattarai.  Thanks to the 'superb call quality of the phone call, I could make out some of the words he said,
"Brazesh…hissssss…editor……mute…..New Yorker magazine….silence….get together..hissss….Bhoomi, Lazimapt….noise..Tues….silence….2nd……hissss….Sept……five..hisssss…..thirty….silence."

License to Kill

Don’t panic, the sky is not falling.
Though I am no James Bond, I was handed over the license to kill. Not that I wanted it. I was forced to accept it. I had no choice. It happened last week.

Alluring Addictions

There is one very interesting definition of cigarette. It says "Tobacco rolled pipe of a paper which has fire on one side and a fool on the other." Indeed, only a fool smokes. Before every smokers reading this plan to demonstrate against me, let me admit that I am one of them.  It is such a bad habit, is very addictive and very hard to quit. I have tried to give it up and have succeeded several times. Quitting smoking is so easy that a smoker does it frequently and keeps on doing so.

Never Say Sorry Again

Recently, I nearly proved the medical science to be wrong. It says a human body has two hundred and six pieces of bones. I was about to break that record by breaking few of mines into smaller pieces. Unfortunately it could not happen. I was on a motorcycle and completely on my side. Suddenly a four wheeler appeared like magic from around a corner, completely on wrong side. He seemed to have a turbo engine fixed. His speed was terrifying. It appeared that there was no way I could avoid the head to head crash. Still, I stood on the brakes and he mirrored my action. Miracle saved me. I was infuriated. If that person could impersonate Michael Schumacher on a busy road with heavy traffic, I could impersonate Mike Tyson out of rings. Suddenly the person grinned from one ear to other and uttered a magical five letter word, 
"Sorry"

Sunday, January 5, 2014

गाँठाहरु

बायाँ फन्को १२२

कहिलेकहीं अचम्म लाग्छ, हामीलाई गाँठाहरु किन यति प्रिय लाग्छन् ? ध्यान दिएर गहिरिएर सोचौं त, हामी हरेक कुरालाई जटिल बनाउन खप्पीस भैसकेका छौं । हामीलाई कुनै पनि कुरा सजिलोसंग र स्पष्टसंग भयो भने अचम्म लाग्ने बेला भैसकेको छ । अचम्म मात्र पनि किन, विश्वास नै पनि लाग्दैन हामीलाई त्यस्ता कुराहरुमा । लौ त भनौं भने कुनै पनि कुरा वा काम सजिलो र सरल ढंगाबाट हुँदै नै हुँदैन हामीकहाँ । सानातिना देखि लिएर ठूल्ठूला कुरा र कामहरु सबै कठिनता र गाँठाहरुमा नजेलिइकन अघि बढ्दैनन् । त्यसैले त मिनेटमा हुने कामलाई घण्टा, घण्टामा हुने कामलाई दिन, दिनमा हुने कामलाई हप्ता, हप्तामा हुने कामलाई महीना, महीनामा हुने कामलाई वर्ष र वर्षमा हुने कामलाई दशकौं लगाउने र अधिकांश कुरा कहिले पनि नटुंगिने चबmवातमा हाल्न हामी अभ्यस्त भैसकेका छौं । मानौं हामीसंग सबै भन्दा सस्तो र धेरै भएको कुरा भनेको नै समय हो । 

बेलाबेला हामी आफूलाई जलश्रोतमा धनी राष्ट्र भनेर कुर्लने गर्छौं । तर, त्यो भन्दा धनी त हामी समयको कुरामा छौं । सानासाना, झीनामसीना कुराहरुमा नै खर्च गर्न हामीसंग कति धेरै वालछ्याल समय छ भन्ने कुराको सीमा नै छैन । विकास र प्रविधिको गतिसंग हिंड्न समयले पुगेन भनेर विश्वका सबै विकसित मुलुकहरु गुनासो गरिरहेका छन् । त्यो नाथे समय त हामी त्यसै हावामा उडाइरहेका छौं । यदि हाम्रो लागि बिना कुनै मोलको यो समय हामीले निर्यात गर्न सक्ने हो भने त्यसैबाट हामी धनी हुने थियौं, अरु केही गर्ने पर्दैनथ्यो ।  तर हामीलाई यो पनि थाहा छ। यदि त्यस्तो कुनै सम्भावना रह्यो भने समयलाई कसरी बटुल्ने, कसरी निर्यात गर्ने, कहाँ निर्यात गर्ने, त्यका लागि कसलाई जिम्मेवारी दिने, कस्तो समिति बनाउने, त्यसमा कुन राजनीतिक दलको हालीमुहाली हुने भन्ने कुरा निर्धारण गर्नका लागि नै पनि हामी निकै समय खर्च गर्नेछौं, निकै धेरै जटिल र फोउन गाह्रो हुने गाँठाहरु कस्ने छौं । ती गाँठाहरु खोल्न खोज्नेहरु तिनैको जटिलतामा यसरी जेल्लिन थाल्नेछन्, एउटा गाँठो खोल्दाखोल्दै अरु पाँच दशवटा गाँठाहरु बनिसकेको थाहा पनि पाउनेछैनन् । नाथे समयको के मोल छ र हामीलाई ?

सम्विधानसभाको ऐतिहासिक र गौरवशाली असफलतासम्म आइपुग्दा हामीले कति समय खेर फ्याल्यौं ? कति धेरै गाँठाहरु बनायौं भन्ने कुराको लेखाजोखा कसले गर्ने ? त्यसाबाट पनि हामीले कुनै कुरा सिक्न सकेनौं । अनि अर्को सम्विधानसभाको चुनावका नाममा हामीले थप अरु गाँठाहरु कस्यौं । गरीव राज्यको ढुकुटीबाट कुस्त रकम बालुवामा हाल्यौं । अनि हामी त्यहाँ गुलाफको बोट उम्रिन्छ, कोपिला लाग्छन्, गुलाफका फूलहरु फक्रन्छन् र मगमग वास्ना चल्छ भन्ने आश गरेर बसिरह्यौं । तर वालुवामा फल्ने त क्याक्टसै हो र क्याक्टस नै उम्रिरहेको देखिंदैछ । समानुपातिक तर्फको नामावली बुझाउनका लागि नै हाम्रा भाग्य विधाताहरुले पटक पटक म्याद थप गरिसकेका छन्, अझै थप्दैछन् र अझै धेरै गाँठाहरु कसिरहेका छन् । 

ए बाबा, आफूले नै पेश गरेकाहरुबाट भागमा यति परे भने योयो मान्छे, त्यति परे भने त्योत्यो मान्छेलाई पठाउने भन्ने कुराको पूर्व तयारी गरेर बस्न नसकिने कुरा के थियो ? सरल र सीधा हिसाबले काम गर्नका लागि तयार हुनेहरुका लागि यो हदसेहद एक दिनको गृहकार्य हो । यसैबाट के बुझिन्छ भने कोही पनि कुनै पनि कुराको पूर्वतयारी गरेर बसेका थिएनन् । जब सम्विधानसभामा जानेहरु सम्विधान बनाउन भन्दा पनि अरु धेरै गाँठामा जेलिएका कारणहरुले निर्देशित भएका छन् भने यस किसिमको अन्यौल हुनु अस्वाभाविक होइन । अब यिनले कुन मुखले हामीलाई भनेको समयमा सम्विधान बनाएर दिनेछन् भनेर आश्वस्त बनाउने ? हामीले केका आधारमा विश्वास गर्ने ? नखाउँ भने दिनभरिको सिकार, खाऊँ भने कान्छाबाको अनुहार भनेको जस्तै भएका छन् उनीहरु हाम्रा लागि ।

चुनावलाई बहिष्कार गर्नेहरुले आआफ्नै किसिमका जटिल गाँठाहरु कसे, चुनावमा गएर आफूले सोचेको जस्तो परिणाम नआएपछि तिनले फेरि अरु गाँठाहरु कसे । धाँदली भयो भने, छानवीन हुनुपर्छ भने, सम्विधान सभामा जान्न भने, जानका लागि शर्तहरु राखे, उच्च स्तरिय संयन्त्रको माग गरे र सम्भव असम्भव हरेक कुराको चाहना राखे । कति धेरै गाँठाहरु हेर्नुस् त । कुन गाँठोबाट सुरु गर्ने ? कतिवटा गाँठाहरुमा केन्द्रित हुने ? प्राथमिकतामा कुनकुन गाँठाहरु छन् ? यो सोच्दासोच्दै समय आफ्नै गतिमा अघि बढिरहन्छ, हामी अरु थप गाँठाहरुमा अल्झिरहन्छौं । हाम्रो केही समयको विगतले यही देखाएको छ, आउने केही समयसम्म पनि यस्तै गाँठाहरु थपिइरहनेछन् भन्ने देखिएको छ ।

गाँठाहरुले कहिले पनि भलो गर्दैनन् । त्यसैले हामीले आफूलाई गाँठाहरु प्रतिको आशक्तिबाट मुक्त गर्नु नै पर्दछ । किचकन्नीको मोहमा परेको मानिस दुब्लाउँदै र सुक्दै गएको किम्दन्ती जस्तै गाँठाहरुको आशक्तिमा परेको देश पनि खिइँदै जान्छ, सुक्दै जान्छ । त्यसैले बेला रहँदै यी गाँठाहरुबाट आफूलाई पन्छाउँदै जानका लागि सबैले सोच्ने बेला भैसकेको छ । नयाँ गाँठाहरु बन्न नदिऔं, अनि बनिसकेको गाँठाहरुलाई फुकाउन थालौं । केही समयको लागि मात्र भए पनि आआफ्ना हठ, अडान, इगो र लिंडेढिपीलाई पर पन्छाएर देशको लागि सोचौं । 

धरातल नै नरहे कहाँ अड्ने र आकाश नै नभए कहाँ उड्ने ?